Tại sao ở Mỹ đi học không cần phải quay cóp?

Trong bài này, nhà văn Nguyễn Danh Lam cho rằng nguyên nhân ở Mỹ "không cần phải quay cóp bài", "không có ai chép bài của ai cả!” là mỗi người có một năng khiếu, một sở trường riêng, mỗi người không cần điểm cao ở tất cả các môn học mà chỉ cần giỏi môn mình có sở trường là đủ. Thậm chí, nếu trường không có môn mình có sở trường thì mình có thể bỏ học và tự làm thầy của chính mình... và vẫn thành công, đây là chuyện khá phổ biến ở Mỹ. Tôi đồng ý với nhà văn, nhưng muốn bổ sung thêm. Tôi vẫn dạy sinh viên trong buổi học đầu tiên của mỗi khóa học khi nói về quy chế thi cử và tính điểm chuyên cần như sau: Thời chúng tôi ngày xưa rất hiếm khi có chuyện quay cóp và càng không có điểm chuyên cần. Tôi càng không quay cóp vì tôi học giỏi và tôi hầu như không quan tâm tới điểm. Chỉ đến cuối học kỳ hay cuối năm học, tôi mới nhìn sổ điểm của thầy và tính ra điểm thi cuối kỳ (hệ số 3) cần bao nhiêu để đủ đạt tiêu chuẩn học sinh giỏi, và tôi hầu như thi đạt luôn điểm đó. Sau này sinh các con ở nước Tây Âu và đi làm ở đó, tôi mới hiểu tại sao các con tôi và bạn bè của chúng không bao giờ quay cóp. Đó là vì ngay từ bé chúng đã hiểu từ 15 tuổi, muộn nhất là 18 tuổi, chúng sẽ phải tự lập, không thể dựa dẫm vào ai cả. Và vì ở các nước phát triển, con người làm ở đâu cũng phải có thực lực, nên chúng muốn thành công, hoặc tồn tại được, bắt buộc phải có thực lực. Đi làm vài hôm thực lực sẽ lộ ra ngay, không có thực lực thì ông chủ đuổi việc luôn. Do đó, khi đi học nếu quay cóp, dù điểm cao nhưng không có thực lực, thì sau này điểm cao cũng chẳng có tác dụng gì. Chính vì nhận thức được điều đó nên từ bé 5-7 tuổi, trẻ con Tây đã có ý thức tự mình làm việc của mình, hạn chế nhờ vả bố mẹ. Ở bên Tây đồng nghiệp cũng không thể giúp nhau được. Mình giúp đồng nghiệp, ông chủ sẽ bảo ngay: "Mày càng giúp nó sẽ càng lười. Vậy mày có thể giúp nó được cả đời không ?"; "Nó làm chậm, tức là nó không đủ năng lực làm việc ở đây, vậy tao sẽ cho nó thôi việc để tìm việc khác phù hợp với năng lực hơn". Kinh tế thị trường khắc nghiệt vậy đó, nó cần người có thực lực; nó làm cho học sinh sinh viên thấy quay cóp điểm cao khi đi học chẳng có ích gì trong cuộc sống sau khi ra trường. Ảnh con trai mình (áo vàng) trong buổi diễu hành ra điểm liên hoan khi kết thúc năm học.

Tại sao ở Mỹ đi học không cần phải quay cóp?

Tác giả: Nguyễn Danh Lam (Nhà văn Việt Nam sống ở Mỹ)
Trong mỗi lớp học, hơn chục học trò, mỗi đứa có một sở trường riêng. Và thầy cô giáo, cũng như hệ thống giáo dục có nhiệm vụ nương theo thế mạnh cá nhân của từng đứa học trò, phát triển chúng thành một con người theo đúng sở trường mà chúng có.

Khi lái xe chở cậu học trò, mình hay hỏi cậu chuyện ở trường. Nhân chuyện học toán, cậu nhỏ kể: “Ngồi cạnh con là một thằng bạn người Brazil, nó đặc biệt… dốt môn toán, một bài 10 câu, nó may lắm thì giải được 3, trong đó có hơn 2 câu sai! Nó nói với con, tao học toán không được!”

Mình hỏi cậu : “Thế người bạn ấy có hay… chép bài của con không, vì ngồi cạnh mà?” Cậu nhỏ … ngơ ngác mất vài giây, rồi lắc đầu: “Không, không đời nào, ở lớp con không có ai chép bài của ai cả!”

Mình sực nhớ, nhưng hỏi thêm: “Do các bạn tự giác à?” Cậu nhỏ lắc đầu: “Không, đâu có cần phải chép, vì mỗi người có sở trường riêng mà.” Và cậu kể thêm, ví dụ cái cậu người Brazil kia, cậu ấy học… thể dục, chơi thể thao rất hay.

Vâng, đó là một thực tế. Trong mỗi lớp học, hơn chục học trò, mỗi đứa có một sở trường riêng. Và thầy cô giáo, cũng như hệ thống giáo dục có nhiệm vụ nương theo thế mạnh cá nhân của từng học trò, phát triển chúng thành một con người theo đúng sở trường mà chúng có.

Ở kỳ trước mình đã kể, khi lên cấp trung học, mỗi học trò có quyền chọn những môn theo học mà chúng thích. Vì vậy, khi tốt nghiệp trung học, lên đại học, một đứa có thể… bơi rất giỏi, nhưng học toán ngang với một đứa vừa vô lớp 6! Không sao, nó sẽ trở thành vận động viên bơi lội. Và Michael Phelps thì không nhất thiết phải đem theo toán tích phân, hay hình học không gian nhảy xuống hồ bơi, để lượm cả rổ huy chương Thế vận hội.

Con nít ở Mỹ đến trường không phải mặc đồng phục, ngoại trừ một số rất ít trường tư thục. Bởi không thể bắt một đứa quậy xám hồn, ưa vận động phải bận váy; hoặc một đứa thích yểu điệu lại phải bận đồ cao bồi!

Chính vì cách học, cách bước chân vào đời theo thế mạnh cá nhân, nên việc một ai đó bỏ ngang đại học, nhưng vẫn thành công là chuyện khá phổ biến ở Mỹ. Khi bước chân vô trường, tôi có quyền chọn môn học, chọn thầy dạy, cho đến một hôm, tôi thấy chẳng có môn nào, chẳng có thầy nào thích hợp với tôi thì tôi… tự làm thầy của mình. Việc này hoàn toàn bình thường, hay ít nhất cũng chẳng đáng ngạc nhiên lắm, so với những nơi có lối học hành, khởi nghiệp bắt buộc phải theo khuôn phép, theo hệ thống.

Và chính cách giáo dục này đã gần như loại bỏ hoàn toàn việc sao chép, đối phó một cách tự nhiên nhất. Người ta học khi cần, khi thích, khi hứng thú…

Nói thiệt tình, hồi trước, khi còn đi học, mình đã tự cho phép mình có cách học này. Mình xin nói thẳng ra ở đây, mà chẳng có gì phải xấu hổ, thuở đi học mình toàn quay cóp. 10 môn học ở trường, để vượt qua các kỳ thi, mình quay cóp hết 9 môn. Bởi mớ kiến thức ấy chẳng giúp gì cho mình hết.

Ngược lại, mình lại hứng thú, say mê trong việc tự học, thông qua đọc sách, chẳng ai bắt đọc cũng vẫn tự giác đọc. Và kết quả, mình đã học một đằng và coi như thành công một nẻo, bởi mình đã học theo cách mà mình hứng thú và đi theo được con đường do chính mình tự học.

Trở lại việc học của cậu bé. Vì ngay từ nhỏ, mỗi học trò được phép phát triển theo thế mạnh riêng, kỹ năng riêng, nên chính vì vậy các môn học không có môn nào là chính, môn nào là phụ. Khi bước chân vào đời, tạo thành một cộng đồng rộng lớn, cũng chẳng ai là chính, chẳng ai là phụ, mọi mắt xích cá nhân tự nhiên kết nối với nhau và mắt xích nào cũng quan trọng.

Có giáo sư toán học thì cũng có anh công nhân xây nhà. Có nhà văn Nobel thì cũng có chị kế toán. Và cũng một cách tự nhiên nhất, không ai mang mặc cảm, cũng chẳng ai dám vênh vang là nghề của tao sang trọng hơn nghề của mày.

Trong một công ty, sếp đối xử với nhân viên, nhân viên đối xử với sếp, nếu không bằng vai phải lứa thì chí ít cũng chẳng có gì phải quỵ lụy, mặc cảm, tươm tướp nghe lời. Vì sự tự tin, tự tôn đã là chuyện ăn vô máu.

Và hầu hết mọi nghề nghiệp, mọi mắt xích xã hội đều có nhân lực đáp ứng. Không hề có chuyện dư thừa hàng triệu cử nhân, nhưng lại thiếu hàng triệu công nhân kỹ thuật lành nghề – vì cái giá trị ảo, cứ phải cử nhân, giáo sư, tiến sĩ mới “mở mắt ra được với đời” – kết quả là tiến sĩ thì thừa, chẳng biết nhét vô đâu, trong khi công nhân kỹ thuật thì lại không biết kiếm chỗ nào để vận hành các nhà máy.

Và vì thế, trong hệ thống giáo dục, cũng vô cùng hiếm hoi việc, ai đó phải gian lận, đối phó trong thi cử, mua bán bằng cấp để đáp ứng một tiêu chí ảo nào đó, trong việc dấn thân. Mọi thứ phải là thực, dĩ nhiên phải là thực, vì cấu trúc xã hội, thiết chế giáo dục ngay từ nhỏ đã liên đới, cân bằng, tạo mọi điều kiện để cá nhân phát triển.

Tất nhiên, nền giáo dục ở Mỹ vẫn chưa hề hoàn hảo, nó vẫn còn những điểm yếu chỗ này, chỗ khác. Nhưng chí ít, cái nền tổng thể của nó là như vậy. Và xã hội tự do vận hành sẽ quay ngược lại điều chỉnh chính nền giáo dục ấy, bắt buộc nền giáo dục ấy phải tự điều chỉnh để thích nghi, nếu có chỗ nào đó chưa theo kịp.