Chống Nga, Mỹ và Phương Tây đang chìm trong khủng hoảng

Chống Nga, Mỹ và Phương Tây đang chìm trong khủng hoảng

Nhà đầu tư bỏ chạy khỏi thị trường vàng và chứng khoán Mỹ. Ngày 9/5, chỉ số S&P 500 hôm qua xuống thấp nhất hơn một năm, trong khi giá vàng thế giới giảm gần 30 USD một ounce. Giá vàng thế giới giao ngay phiên 9/5 giảm 29 USD xuống 1.854 USD một ounce. Sáng nay, giá vẫn dao động quanh mốc này. Giới chuyên gia cho rằng nếu xuống dưới 1.850 USD, đây sẽ là tín hiệu tiêu cực với thị trường.

Đồng đôla hôm qua lên cao nhất gần 2 thập kỷ so với các tiền tệ lớn khác, nhờ kỳ vọng Fed mạnh tay thắt chặt tiền tệ. Việc này đã gây sức ép lên vàng – công cụ không trả lãi cố định.

Một nguyên nhân khác kéo giá đi xuống là lợi suất trái phiếu chính phủ Mỹ tăng. Dù vàng được coi là công cụ truyền thống trong phòng trừ lạm phát và bất ổn kinh tế, lãi suất tại Mỹ tăng nhanh cũng làm tăng chi phí cơ hội của việc nắm giữ kim loại quý.

Trên thị trường chứng khoán Mỹ, chốt phiên giao dịch ngày 9/5, chỉ số DJIA giảm gần 2%. S&P 500 mất 3,2%, lần đầu xuống dưới 4.000 điểm trong hơn một năm. Nasdaq Composite giảm khoảng 4,3%. Lợi suất trái phiếu chính phủ Mỹ kỳ hạn 10 năm có lúc chạm 3,19% - cao nhất kể từ cuối năm 2018.

Chứng khoán Mỹ gần đây biến động mạnh và đã giảm nhiều tuần liên tiếp. "Xung đột tại Ukraine, cú sốc năng lượng toàn cầu và rủi ro phát sinh khi Fed cố gắng kiềm chế lạm phát đã khiến nhiều nhà đầu tư đánh giá lại tình hình vĩ mô", các nhà phân tích tại Blackrock giải thích trong một thông báo hôm qua.

Tuần trước, sau khi Fed cho biết "không cân nhắc" nâng lãi suất hơn 0,5%, cả ba chỉ số chủ chốt của Wall Street đều tăng khoảng 3%. Nhưng ngay ngày hôm sau, thị trường lo ngại Fed đẩy nền kinh tế vào suy thoái và giảm hơn 3%.

"Tôi đã ở trong thị trường 25 năm và chưa thấy điều này bao giờ", Danielle DiMartino Booth – CEO Quill Intelligence cho biết.

Nhóm công nghệ - vốn nhạy cảm nhất với lãi suất tăng – hôm qua đồng loạt lao dốc. Cổ phiếu Amazon giảm 5,2%, Meta Platforms mất 3,7% và Alphabet giảm 2,8%. Apple và Netflix cùng mất hơn 3%.

Nhà đầu tư hiện chờ số liệu lạm phát, sẽ công bố trong tuần này. Mùa báo cáo tài chính tại Mỹ cũng gần kết thúc. Theo nghiên cứu của Bank of America, mức độ đề cập đến "nhu cầu yếu" trong các báo cáo đang cao nhất trong 2 năm.

Kinh tế Đức gặp vô vàn khó

Sản xuất tại Đức giảm, trong khi lạm phát lại tăng tốc do áp lực từ xung đột Ukraine và chính sách phong tỏa ở Trung Quốc.

Cơ quan Thống kê liên bang Đức hôm 6/5 cho biết sản lượng sản xuất nước này giảm 3,9% trong tháng 3 so với tháng trước đó, sau khi đã điều chỉnh theo lạm phát và yếu tố mùa vụ. Đây là mức giảm tháng lớn nhất kể từ khi đại dịch xuất hiện.

Lĩnh vực ôtô dẫn đầu đà giảm, với sản lượng sụt 14% và hiện chỉ còn tương đương 63% so với trước đại dịch, theo Capital Economics. "Chúng tôi nghĩ rằng đây là sự khởi đầu của sụt giảm sản xuất, có khả năng kéo toàn bộ nền kinh tế vào suy thoái", Andrew Kenningham, Nhà kinh tế của Capital Economics, nhận định.

Bayerische Motoren Werke trong tuần này báo cáo sản xuất trong ba tháng đầu năm giảm 19% so với cùng kỳ 2021. Nguyên nhân là sự tắc nghẽn nguồn cung toàn cầu của các linh kiện, cũng như việc phong tỏa ở Trung Quốc. BMW cho biết lượng bán ra giảm khoảng 9% ở Trung Quốc trong quý I, nhưng tăng khoảng 4% ở Mỹ so với quý I/2021.

Các nhà sản xuất của Đức phải đối mặt với nhiều thách thức mới trong những tháng tới, khi Liên minh châu Âu hạn chế nhập khẩu năng lượng Nga và Ngân hàng Trung ương châu Âu chuẩn bị tăng lãi suất. Đơn đặt hàng của Đức khá mạnh vào đầu năm, nhưng bắt đầu giảm kể từ đó.

Theo cuộc khảo sát gần đây của tổ chức IFO có trụ sở tại Munich, gần 80% công ty công nghiệp Đức đang phàn nàn về sự tắc nghẽn trong chuỗi cung ứng và khó khăn khi mua nguyên liệu thô. Con số này hiện ở gần mức cao kỷ lục. "Chúng tôi dự báo môi trường thị trường đầy thách thức ở Trung Quốc đại lục sẽ còn kéo dài", Giám đốc điều hành Adidas Kasper Rorsted cho biết hôm 6/5.

Nhà sản xuất đồ thể thao này tiết lộ doanh thu tại Trung Quốc đã giảm 35% trong ba tháng đầu năm so với cùng kỳ 2021, do thị trường gặp khó bởi việc phong tỏa. Tỷ suất lợi nhuận gộp của công ty cũng giảm, chủ yếu do chi phí tìm nguồn cung và vận tải hàng hóa tăng đáng kể.

Trong khi đó, lạm phát tăng vọt đang khiến người tiêu dùng lo ngại. Mức độ lạc quan vào nền kinh tế đã giảm xuống mức thấp lịch sử, theo một cuộc khảo sát cuối tháng trước của Viện GFK. Lạm phát của Đức đạt 7,4% vào tháng 4 - cao nhất kể từ năm 1981.

Cơ quan thống kê liên bang Đức cho biết nền kinh tế lớn nhất châu Âu đã tăng trưởng 0,2% trong ba tháng đầu năm, nhưng vẫn thấp hơn khoảng 0,9% so với trước đại dịch. Chính phủ Đức gần đây hạ dự báo tăng trưởng năm 2022 xuống 2,2%, thấp hơn mức 3,6% mà họ đưa ra vào tháng 1, do khủng hoảng Ukraine và tác động nó đối với lạm phát.

Đông Âu tổn thất kinh tế lớn ảnh hưởng từ xung đột Ukraine. Tác động về thương mại, năng lượng, lạm phát có thể kéo dài hàng thập kỷ.

Khi Nga mở chiến dịch quân sự tại Ukraine, nhiều quốc gia Đông Âu phản ứng mạnh vì lo họ có thể là cái tên tiếp theo. Các chính phủ thúc giục EU tìm cách làm tê liệt kinh tế Nga, chấp nhận chi mạnh tay để viện trợ, gửi vũ khí đến Ukraine. Các nước Đông Âu cũng tiếp nhận hầu hết trong số 5,6 triệu người tị nạn từ Ukraine.

Tuy nhiên, những việc này đi kèm với một cái giá đắt đỏ. Những rạn nứt kinh tế đã bắt đầu xuất hiện.

Thương mại là nạn nhân đầu tiên. Nga là thị trường xuất khẩu lớn của một số nền kinh tế Đông Âu. Năm 2021, thương mại với Nga đóng góp 6% GDP Latvia và Lithuania; 1,5% GDP Ba Lan và Slovakia. Năm ngoái, Nga cũng tiêu thụ khoảng một phần mười hàng xuất khẩu phi EU từ Ba Lan và các nước Baltic.

Hầu hết các liên kết này có thể bị cắt đứt, nhưng các nước Đông Âu coi đó là cái giá xứng đáng. "Lợi ích chính trị quan trọng của Ba Lan là phương Tây không quay lại làm ăn với Nga", Piotr Arak, Người đứng đầu Viện Kinh tế Ba Lan (một tổ chức tư vấn của chính phủ ở Warsaw) cho biết.

Thương mại trực tiếp chỉ là một phần của câu chuyện. Các quốc gia phía Đông vốn gắn liền với chuỗi cung ứng phía Tây. Nền kinh tế của họ, đặc biệt là của Czech, Hungary và Slovakia, phụ thuộc vào xuất khẩu sang Đức. Vì vậy, việc ngành công nghiệp Đức chịu tác động, ví dụ bị Nga cắt khí đốt, sẽ gây tổn hại nặng nề cho các nhà cung cấp này.

Nhập khẩu năng lượng đang đặc biệt khó khăn. Slovakia và Hungary, hai nước nhập 96% và 58% lượng dầu từ Nga vào năm ngoái, nói rằng bất kỳ lệnh cấm vận dầu nào của EU cũng nên được thực hiện dần dần.

Các nước khác thì có sự chuẩn bị tốt hơn. Nhóm Baltic đã ngừng nhập khẩu khí đốt của Nga vào tháng 4 và hiện dựa vào khí tự nhiên hóa lỏng (LNG) được nhập khẩu qua tàu.

Ba Lan thì đã cấm vận than Nga và từ chối thanh toán khí đốt bằng đồng ruble. Đáp lại, Gazprom dừng khí đến nước này và Bulgaria tuần trước. Tuy nhiên, Ba Lan cũng có kế hoạch nhập khẩu khí đốt thay thế thông qua hệ thống tiếp nhận LNG của riêng, cùng các đường ống dẫn mới kết nối mạng lưới khí đốt của Na Uy và Lithuania.

Thiếu năng lượng của Nga cũng đồng nghĩa giá sẽ cao hơn. Điều này sẽ khiến các nước phía Đông châu Âu - vốn nghèo hơn - gặp khó khăn. Lạm phát tháng 4 ở nhiều quốc gia đã đạt mức 2 con số. Ở một số nước, tiền nhiên liệu của người tiêu dùng được cố định theo luật, nên họ chưa chịu ảnh hưởng. Ví dụ ở Slovakia, giá khí đốt sẽ chỉ được cập nhật vào tháng 1 hàng năm.

Ở Ba Lan, lạm phát đã chạm 12,3% trong tháng 4. Đây là vấn đề đau đầu đối với đảng cầm quyền khi các cuộc bầu cử sẽ diễn ra vào năm tới. Đối với đa số người Ba Lan, nhiệm vụ của chính phủ là ổn định giá cả. Vì vậy, để giảm nhẹ tác động, chính phủ đã giảm thuế giá trị gia tăng đối với thực phẩm, khí đốt, nhiên liệu và phân bón.

Các ngân hàng trung ương ở Đông Âu cũng sẽ phải hành động, đặc biệt là bằng cách tăng lãi suất. Nhưng điều đó sẽ gây ra những hệ quả khó chịu. Ở Ba Lan, nơi khoảng 90% các khoản cho vay hộ gia đình và doanh nghiệp là có lãi suất thả đổi, những người đi vay có thể chịu thêm rủi ro.

Nhiều ngân hàng đã thắt chặt đáng kể các tiêu chuẩn tín dụng. Adam Czerniak, Trưởng nhóm nghiên cứu tại công ty tư vấn Polityka Insight ở Warsaw, cho biết lạm phát kết hợp với giá nhà tăng cao và niềm tin kinh doanh giảm sút có thể tạo nên một "cơn bão hoàn hảo". Lãi suất cao hơn và nền kinh tế suy yếu đồng nghĩa nợ chính phủ sẽ trở nên đắt đỏ hơn, đặc biệt là ở các nước như Hungary - vốn đang gánh mức nợ cao.

Cùng với đó, chi tiêu cho người tị nạn sẽ tiếp tục kéo lạm phát lên. Tại Warsaw, giá thuê nhà đã tăng hơn 30% kể từ cuối tháng 2. Các vấn đề về dịch vụ công cũng tương tự. Người tị nạn khiến dân số Ba Lan tăng gần 8% kể từ khi cuộc chiến ở Ukraine nổ ra. Điều đó gây áp lực lên hệ thống chăm sóc sức khỏe và giáo dục. Tuy nhiên, nó sẽ được bù đắp một phần khi người tị nạn gia nhập lực lượng lao động địa phương.

Chi phí kinh tế của chiến sự đối với Đông Âu cũng rất lớn. Nhưng điều đó dường như không làm dịu đi quyết tâm của họ với Nga. Tác động kinh tế đến giờ vẫn được coi là có thể kiểm soát. Wojciech Kopczuk - chuyên gia tại Đại học Columbia cho biết kinh tế Ba Lan đã đứng vững suốt 3 thập kỷ và không bị suy thoái, cho đến khi Covid-19 xuất hiện.

Morten Hansen - chuyên gia tại Trường Kinh tế Stockholm ở Riga thì nhận định các nước Baltic đã phải trải qua thời kỳ tồi tệ hơn nhiều trong khủng hoảng tài chính 2007 - 2009. Vì thế, họ sẵn sàng chấp nhận những khó khăn kinh tế hiện tại.

Và nếu nhìn vào mặt tích cực, chiến sự cũng sẽ mang lại một số lợi ích kinh tế cho Đông Âu. Bulgaria đang đặt mục tiêu trở thành trung tâm năng lượng của khu vực. Ba Lan đang thu được lợi nhuận từ quá trình tái thiết của Ukraine và sự hội nhập ngày càng tăng của nước này vào EU.

"Không quốc gia phương Tây nào có quan hệ liên chính phủ chặt chẽ với Ukraine như Ba Lan", Oktawian Zajac - chuyên gia tại Boston Consulting Group tại chi nhánh Warsaw nhận định, Ông lập luận rằng những mối quan hệ mà người di cư và người tị nạn Ukraine đang hình thành cũng sẽ mang lại lợi ích kinh tế.

Sona Muzikarova - kinh tế trưởng của Globsec, một tổ chức tư vấn ở Bratislava (Slovakia), cho rằng phản ứng của các quốc gia Trung và Đông Âu đối với khủng hoảng Ukraine "sẽ định hình khu vực này trong nhiều thập kỷ tới". Bất chấp thiệt hại kinh tế từ cuộc xung đột, Đông Âu đang cho thấy họ sẵn sàng đánh đổi để không nhượng bộ Nga.