Tại sao các nước giàu lại là nước dân chủ?
CAMBRIDGE – Khi Adam Smith 22 tuổi, ông tuyên bố rằng: “Điều kiện tiên quyết để biến một nhà nước man rợ trở nên phong phú là hòa bình, mức thuế tương đối và một chính quyền chấp nhận công lý: tất cả các phần còn lại đều thuộc quá trình tự nhiên”. Hôm nay, gần 260 năm sau thì chúng ta biết rằng không có gì có thể đúng hơn lời tuyên bố trên.
Ảnh trên chỉ gồm những quốc gia (màu xanh) được cho là có dân chủ trong bầu cử theo nghiên cứu của Freedom House năm 2013. Ảnh: Freedom House
Nhưng sự biến mất của chiếc máy bay mang số hiệu MH370 thuộc hãng hàng không Malaysia Airlines cho thấy ông Smith đã sai, nó cho thấy sự nổi bật tương tác phức tạp giữa việc sản xuất trong thế giới hiện đại và cấu trúc nhà nước.
Để đảm bảo an toàn cho ngành du lịch hàng không, các quốc gia buộc các phi công hãng bay phải biết điều khiển máy bay và vượt qua các bài kiểm tra nghiêm ngặt. Họ xây dựng các sân bay và cung cấp radar cũng như hệ thống vệ tinh để có thể theo dõi máy bay, kiểm soát không lưu và các dịch vụ an ninh chống kẻ khủng bố trên mặt đất. Và khi có điều gì sai xảy ra thì hiển nhiên không phải là hòa bình, mức thuế thuế tương đối và công lý được gọi đến để hỗ trợ mà là cơ quan chính phủ có nguồn lực chuyên nghiệp và hiệu quả.
Tất cả các nền kinh tế tiên tiến ngày nay dường như cần nhiều hơn những giả định mà ông Smith đưa ra khi ông còn trẻ. Không phải vì chính phủ của họ không rộng lớn và phức tạp, bao gồm hàng nghìn cơ quan quản lý hàng triệu các quy tắc và quy định; mà họ còn là những chính phủ dân chủ – và không đơn giản vì họ tổ chức các cuộc bầu cử định kỳ. Tại sao lại như vậy?
Vào thời điểm ông xuất bản The Wealth of Nations ở tuổi 43, ông Smith đã trở thành nhà khoa học phức tạp đầu tiên ở Hoa Kỳ. Ông hiểu rằng nền kinh tế là một hệ thống phức tạp cần sự phối hợp của hàng ngàn người nhằm làm cho mọi việc trở nên đơn giản như một bữa ăn hay một trang phục.
Nhưng ông Smith cũng hiểu rằng nền kinh tế quá phức tạp để một người có thể tổ chức được thì chính nó lại có khả năng tự tổ chức. Thị trường vốn sở hữu một “bàn tay vô hình”, hoạt động thông qua giá cả thị trường để cung cấp hệ thống thông tin có thể sử dụng nhằm tính toán các nguồn lực cho một mục đích có giá trị duy nhất – đó là lợi nhuận.
Lợi nhuận là hệ thống thúc đẩy các doanh nghiệp và cá nhân đáp ứng lại các thông tin được cung cấp bởi giá cả. Và vốn thị trường là một hệ thống huy động tài nguyên để cung cấp tiền bạc cho các công ty và các dự án dự kiến sẽ có lợi nhuận – đó là những người đáp ứng đầy đủ giá cả thị trường.
Tuy nhiên, sản xuất hiện đại lại đòi hỏi nhiều yếu tố mà thị trường không thể cung cấp hết được. Và như trong trường hợp của các hãng hàng không, các yếu tố có thể bao gồm – quy tắc, tiêu chuẩn, chứng nhận, cơ sở hạ tầng, trường học và trung tâm đào tạo, phòng thí nghiệm khoa học, các dịch vụ an ninh, và nhiều thứ khác khác – chúng được bổ sung đến những người đầu tư trên các thị trường. Chúng tương tác theo những cách phức tạp nhất với các hoạt động mà thị trường được tổ chức và điều khiển.
Vì vậy, câu hỏi được đặt ra là: Ai kiểm soát việc cung cấp các yếu tố đó? Thủ tướng chăng? Hay cơ quan lập pháp? Thẩm phán nào đã đọc hàng triệu trang giấy pháp luật hoặc xem xét làm thế nào họ bổ sung các điều luật này hoặc bác bỏ các điều luật kia, hay ít nhiều áp dụng chúng vào các hoạt động khác nhau vốn bao gồm vô số nền kinh tế? Thậm chí là tổng giám đốc điều hành cũng không thể hoàn toàn nhận thức hết được công việc mà hàng ngàn cơ quan chính phủ đang thực thi và làm thế nào chúng ảnh hưởng đến từng phần khác nhau trong xã hội.
Đây là những thông tin phong phú và tương tự như cách thức phối hợp mà thị trường hướng tới, chúng không thể bị điều hành bởi cơ quan trung ương. Điều cần thiết là một cái gì đó giống như bàn tay vô hình trong thị trường: cơ chế tự tổ chức. Các cuộc bầu cử định kỳ rõ ràng là chưa đủ bởi vì việc này chỉ thường xảy ra trong khoảng thời gian hai hoặc bốn năm một lần và cung cấp rất ít thông tin cho các cử tri.
Thay vào đó, hệ thống chính trị thành công cần tạo ra “bàn tay vô hình” – một hệ thống phân cấp quyền lực nhằm xác định vấn đề, đề xuất giải pháp và theo dõi hiệu quả công việc, chẳng hạn các quyết định có được đưa ra với đầy đủ thông tin hay không.
Để lấy một ví dụ, chính phủ liên bang Hoa Kỳ chỉ chiếm 537 trong khoảng 500.000 chức vụ bầu cử của nước này. Rõ ràng, bên ngoài chính phủ liên bang còn có nhiều điều khác diễn ra.
Quốc hội Hoa Kỳ có 100 thượng nghị sĩ với 40 trợ lý cho mỗi người và 435 đại diện dân biểu với 25 trợ lý cho mỗi người. Họ được tổ chức thành 42 ủy ban và 182 tiểu ban (trong mỗi ủy ban), nghĩa là có khoảng 224 cuộc đàm thoại diễn ra trong cùng một lúc. Nhưng nhóm 15.000 người này không phải là nhóm duy nhất. Ngoài ra còn có khoảng 22.000 chuyên gia vận động hành lang có nhiệm vụ thảo luận với các nhà lập pháp về nhiều đề tài để soạn thảo các dự luật.
Điều này cùng với tự do báo chí là một phần trong cấu trúc giảm sát hàng triệu trang giấy pháp luật và theo dõi những gì cơ quan chính phủ làm và không làm. Chúng tạo ra các thông tin và thúc đẩy cách để đáp ứng với chúng. Việc này cũng ảnh hưởng đến việc phân bổ các nguồn lực ngân sách. Đây là một hệ thống mở trong đó ai cũng có thể tạo ra tin tức hoặc tìm chuyên gia giúp vận động hành lang về các vấn đề mà mình quan tâm.
Nếu không có một cơ chế như vậy thì hệ thống chính trị không thể cung cấp nổi môi trường mà nền kinh tế hiện đại đang cần đến. Đó là lý do tại sao tất cả các nước giàu lại là những nước có nền dân chủ, và đó cũng là lý do tại sao một số nước như nước của tôi (Venezuela) đang trở nên nghèo nàn hơn. Mặc dù một số nước này cũng tổ chức bầu cử nhưng họ có xu hướng vấp ngã ở ngay những vòng phối hợp đơn giản nhất trong quá trình thực hiện. Và trong nhiều trường hợp cử tri xếp hàng bỏ phiếu chưa hẳn đã đảm bảo họ được bỏ phiếu cho nhân vật mình mong muốn.
Ricard Hausmann, Project-Syndicate
Anh Khôi chuyển ngữ, CTV Phía Trước
Ricardo Hausmann là cựu bộ trưởng kế hoạch của Venezuela và cựu trưởng nhóm kinh tế gia thuộc Ngân hàng Phát triển Liên Mỹ. Ông hiện là giáo sư kinh tế tại Đại học Harvard, nơi ông giữ chức Giám đốc Trung tâm Phát triển Quốc tế.
© 2014 Bản tiếng Việt TẠP CHÍ PHÍA TRƯỚC
Tất cả các nền kinh tế tiên tiến ngày nay dường như cần nhiều hơn những giả định mà ông Smith đưa ra khi ông còn trẻ. Không phải vì chính phủ của họ không rộng lớn và phức tạp, bao gồm hàng nghìn cơ quan quản lý hàng triệu các quy tắc và quy định; mà họ còn là những chính phủ dân chủ – và không đơn giản vì họ tổ chức các cuộc bầu cử định kỳ. Tại sao lại như vậy?
Vào thời điểm ông xuất bản The Wealth of Nations ở tuổi 43, ông Smith đã trở thành nhà khoa học phức tạp đầu tiên ở Hoa Kỳ. Ông hiểu rằng nền kinh tế là một hệ thống phức tạp cần sự phối hợp của hàng ngàn người nhằm làm cho mọi việc trở nên đơn giản như một bữa ăn hay một trang phục.
Nhưng ông Smith cũng hiểu rằng nền kinh tế quá phức tạp để một người có thể tổ chức được thì chính nó lại có khả năng tự tổ chức. Thị trường vốn sở hữu một “bàn tay vô hình”, hoạt động thông qua giá cả thị trường để cung cấp hệ thống thông tin có thể sử dụng nhằm tính toán các nguồn lực cho một mục đích có giá trị duy nhất – đó là lợi nhuận.
Lợi nhuận là hệ thống thúc đẩy các doanh nghiệp và cá nhân đáp ứng lại các thông tin được cung cấp bởi giá cả. Và vốn thị trường là một hệ thống huy động tài nguyên để cung cấp tiền bạc cho các công ty và các dự án dự kiến sẽ có lợi nhuận – đó là những người đáp ứng đầy đủ giá cả thị trường.
Tuy nhiên, sản xuất hiện đại lại đòi hỏi nhiều yếu tố mà thị trường không thể cung cấp hết được. Và như trong trường hợp của các hãng hàng không, các yếu tố có thể bao gồm – quy tắc, tiêu chuẩn, chứng nhận, cơ sở hạ tầng, trường học và trung tâm đào tạo, phòng thí nghiệm khoa học, các dịch vụ an ninh, và nhiều thứ khác khác – chúng được bổ sung đến những người đầu tư trên các thị trường. Chúng tương tác theo những cách phức tạp nhất với các hoạt động mà thị trường được tổ chức và điều khiển.
Vì vậy, câu hỏi được đặt ra là: Ai kiểm soát việc cung cấp các yếu tố đó? Thủ tướng chăng? Hay cơ quan lập pháp? Thẩm phán nào đã đọc hàng triệu trang giấy pháp luật hoặc xem xét làm thế nào họ bổ sung các điều luật này hoặc bác bỏ các điều luật kia, hay ít nhiều áp dụng chúng vào các hoạt động khác nhau vốn bao gồm vô số nền kinh tế? Thậm chí là tổng giám đốc điều hành cũng không thể hoàn toàn nhận thức hết được công việc mà hàng ngàn cơ quan chính phủ đang thực thi và làm thế nào chúng ảnh hưởng đến từng phần khác nhau trong xã hội.
Đây là những thông tin phong phú và tương tự như cách thức phối hợp mà thị trường hướng tới, chúng không thể bị điều hành bởi cơ quan trung ương. Điều cần thiết là một cái gì đó giống như bàn tay vô hình trong thị trường: cơ chế tự tổ chức. Các cuộc bầu cử định kỳ rõ ràng là chưa đủ bởi vì việc này chỉ thường xảy ra trong khoảng thời gian hai hoặc bốn năm một lần và cung cấp rất ít thông tin cho các cử tri.
Thay vào đó, hệ thống chính trị thành công cần tạo ra “bàn tay vô hình” – một hệ thống phân cấp quyền lực nhằm xác định vấn đề, đề xuất giải pháp và theo dõi hiệu quả công việc, chẳng hạn các quyết định có được đưa ra với đầy đủ thông tin hay không.
Để lấy một ví dụ, chính phủ liên bang Hoa Kỳ chỉ chiếm 537 trong khoảng 500.000 chức vụ bầu cử của nước này. Rõ ràng, bên ngoài chính phủ liên bang còn có nhiều điều khác diễn ra.
Quốc hội Hoa Kỳ có 100 thượng nghị sĩ với 40 trợ lý cho mỗi người và 435 đại diện dân biểu với 25 trợ lý cho mỗi người. Họ được tổ chức thành 42 ủy ban và 182 tiểu ban (trong mỗi ủy ban), nghĩa là có khoảng 224 cuộc đàm thoại diễn ra trong cùng một lúc. Nhưng nhóm 15.000 người này không phải là nhóm duy nhất. Ngoài ra còn có khoảng 22.000 chuyên gia vận động hành lang có nhiệm vụ thảo luận với các nhà lập pháp về nhiều đề tài để soạn thảo các dự luật.
Điều này cùng với tự do báo chí là một phần trong cấu trúc giảm sát hàng triệu trang giấy pháp luật và theo dõi những gì cơ quan chính phủ làm và không làm. Chúng tạo ra các thông tin và thúc đẩy cách để đáp ứng với chúng. Việc này cũng ảnh hưởng đến việc phân bổ các nguồn lực ngân sách. Đây là một hệ thống mở trong đó ai cũng có thể tạo ra tin tức hoặc tìm chuyên gia giúp vận động hành lang về các vấn đề mà mình quan tâm.
Nếu không có một cơ chế như vậy thì hệ thống chính trị không thể cung cấp nổi môi trường mà nền kinh tế hiện đại đang cần đến. Đó là lý do tại sao tất cả các nước giàu lại là những nước có nền dân chủ, và đó cũng là lý do tại sao một số nước như nước của tôi (Venezuela) đang trở nên nghèo nàn hơn. Mặc dù một số nước này cũng tổ chức bầu cử nhưng họ có xu hướng vấp ngã ở ngay những vòng phối hợp đơn giản nhất trong quá trình thực hiện. Và trong nhiều trường hợp cử tri xếp hàng bỏ phiếu chưa hẳn đã đảm bảo họ được bỏ phiếu cho nhân vật mình mong muốn.
Ricard Hausmann, Project-Syndicate
Anh Khôi chuyển ngữ, CTV Phía Trước
Ricardo Hausmann là cựu bộ trưởng kế hoạch của Venezuela và cựu trưởng nhóm kinh tế gia thuộc Ngân hàng Phát triển Liên Mỹ. Ông hiện là giáo sư kinh tế tại Đại học Harvard, nơi ông giữ chức Giám đốc Trung tâm Phát triển Quốc tế.
© 2014 Bản tiếng Việt TẠP CHÍ PHÍA TRƯỚC
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét