Trump quay lưng với nền tảng sức mạnh kinh tế Mỹ - hậu quả là gì?

Trump quay lưng với nền tảng sức mạnh kinh tế Mỹ - hậu quả là gì?

Tác giả Faisal Islam - Quyết định thuế quan mới đây của ông Trump đã đưa nước Mỹ trở lại một thế kỷ trước, xét về khía cạnh chủ nghĩa bảo hộ. Tổng thống Mỹ Donald Trump đã dựng lên thêm một "bức tường", và ông nghĩ rằng mọi người sẽ trả giá cho "nguyên vật liệu". Bức tường này chính là quyết định áp thuế diện rộng ít nhất 10% đối với hầu hết mọi mặt hàng nhập khẩu vào Mỹ.

Để nhìn nhận chính xác độ cao của bức tường này, chúng ta cần đặt nó vào bối cảnh lịch sử. Quyết định này đã đưa nước Mỹ trở lại một thế kỷ trước, xét về khía cạnh chủ nghĩa bảo hộ. Mỹ hiện đã vượt xa các quốc gia thuộc G7 và G20 về mức thu thuế hải quan và ngang với những nước như Senegal, Mông Cổ và Kyrgyzstan.

Những gì xảy ra vào tuần trước không chỉ là việc Mỹ khơi mào một cuộc chiến thương mại toàn cầu, hay về sự chao đảo của thị trường chứng khoán. Đó còn là việc một siêu cường dứt khoát quay lưng với tiến trình toàn cầu hóa – tiến trình mà chính họ từng dẫn dắt và thu lợi lớn trong nhiều thập kỷ qua.

Và khi làm như vậy – thông qua phép tính đơn giản được trình bày trong buổi công bố hoành tráng tại Vườn Hồng của Nhà Trắng – chính quyền Trump cũng đã quay lưng với một số nguyên lý cơ bản của ngoại giao và kinh tế học chính thống.

Cuộc tranh luận lớn về tự do thương mại

Khi công bố mức thuế mới, ông Trump nhiều lần nhắc đến năm 1913 – một dấu mốc quan trọng đánh dấu việc Mỹ vừa thiết lập thuế thu nhập liên bang vừa giảm mạnh thuế quan.

Trước đó, kể từ khi Hợp chúng quốc Hoa Kỳ được thành lập, kinh phí hoạt động của chính phủ Mỹ chủ yếu đến từ nguồn thu thuế nhập khẩu – một động thái theo đuổi chính sách bảo hộ không hề che giấu dựa trên chiến lược do Bộ trưởng Tài chính đầu tiên – Alexander Hamilton – khởi xướng.

Bài học cơ bản mà Nhà Trắng rút ra từ lịch sử ấy là: thuế quan cao đã tạo nên nước Mỹ, đã khiến nước Mỹ "vĩ đại" ngay từ đầu – và nhờ vậy, thuế thu nhập liên bang là không cần thiết.

Ở phía bên này bờ Đại Tây Dương, nền tảng của toàn cầu hóa và thương mại tự do lại là các học thuyết của David Ricardo - nhà kinh tế học người Anh thế kỷ 19, đặc biệt là Lý thuyết Lợi thế So sánh năm 1817.

Lý thuyết này gồm nhiều phương trình, nhưng nền tảng của nó tương đối dễ hiểu: từng quốc gia có thế mạnh trong việc sản xuất một số loại hàng hóa riêng, tùy thuộc vào tài nguyên thiên nhiên và sự sáng tạo của người dân.

Nói một cách đơn giản, cả thế giới – và mỗi quốc gia – đều sẽ có lợi nếu mỗi nước tập trung làm điều mình giỏi nhất, rồi trao đổi tự do với nhau.

Bài học cơ bản mà Nhà Trắng rút ra từ lịch sử ấy là: thuế quan cao đã tạo nên nước Mỹ, đã khiến nước Mỹ "vĩ đại" ngay từ đầu

Ở Anh, lý thuyết này vẫn là nền tảng kết nối kinh tế và chính trị. Phần lớn thế giới vẫn tin vào lợi thế so sánh, coi đó là tư tưởng cốt lõi của toàn cầu hóa.

Nhưng nước Mỹ chưa bao giờ chấp nhận hoàn toàn lý thuyết này. Sự dè dặt âm ỉ vẫn còn đó. Và biểu hiện rõ ràng nhất vừa qua chính là phép tính "đầy sáng tạo" mà Văn phòng Đại diện Thương mại Hoa Kỳ - thứ dẫn tới những con số trên bảng thuế quan mới của ông Trump.

Lý lẽ đằng sau chính sách thuế "đối ứng"

Cần phân tích kỹ lý lẽ được đưa ra cho các mức thuế được gọi là "đối ứng" này.

Những con số này không thực sự phản ánh mức thuế quan chính thức mà các quốc gia bị ông Trump nhắm đến đang áp dụng.

Theo Nhà Trắng, đã có những điều chỉnh khi xét tới các rào cản hành chính và thao túng tiền tệ.

Khi xem xét kỹ hơn phương trình thoạt nhìn có vẻ phức tạp kia, người ta thấy rằng nó chỉ đơn giản là một cách đo quy mô thặng dư thương mại hàng hóa giữa một quốc gia và Mỹ.

Mỹ lấy quy mô thâm hụt thương mại và chia cho tổng giá trị hàng nhập khẩu.

Chỉ một giờ trước cuộc họp báo, một quan chức cấp cao của Nhà Trắng đã giải thích điều này một cách khá thẳng thắn:

"Các mức thuế do Hội đồng Cố vấn Kinh tế (CEA) tính toán cho từng nước… Mô hình họ sử dụng dựa trên giả định rằng thâm hụt thương mại của Mỹ là tổng hòa của tất cả các hành vi thương mại không công bằng, tổng hòa của mọi sự gian lận."

Điều này vô cùng quan trọng. Theo Nhà Trắng, việc bán cho Mỹ nhiều hơn mua từ Mỹ được coi là "gian lận" và xứng đáng bị đánh thuế để điều chỉnh sự mất cân bằng đó.

Mục đích then chốt và lâu dài của chính sách này là xóa bỏ khoản thâm hụt thương mại khổng lồ 1.200 tỷ USD của Mỹ

Chính vì vậy, những câu chuyện kỳ lạ như việc Mỹ áp thuế lên những hòn đảo hẻo lánh chỉ có chim cánh cụt lại trở nên có ý nghĩa - hé lộ cách tính thực sự đằng sau chính sách này.

Mục đích then chốt và lâu dài của chính sách này là xóa bỏ khoản thâm hụt thương mại khổng lồ 1.200 tỷ USD của Mỹ – bao gồm cả với các quốc gia có mức thặng dư lớn nhất.

Phương trình kia được xây dựng đơn giản là để nhắm tới các nước có thặng dư, chứ không phải những nước có hàng rào thương mại cụ thể và có thể đo lường.

Phương trình nhắm vào những nước nghèo, những nền kinh tế mới nổi, và cả những đảo quốc nhỏ bé không mấy đáng kể – tất cả chỉ dựa trên một dạng dữ liệu.

Dù trùng lặp, hai yếu tố này này không phải là một.

Có rất nhiều lý do khiến một số quốc gia có thặng dư thương mại còn số khác thì không. Không có lý do nội tại nào để mặc định các con số này phải bằng 0.

Mỗi quốc gia có thế mạnh riêng trong sản xuất các loại hàng hóa khác nhau, dựa trên tài nguyên thiên nhiên và nguồn lực con người ở đó – đây chính là nền tảng của thương mại.

Có vẻ như Mỹ hiện không còn tin vào điều này.

Thậm chí, nếu lấy chính lập luận này áp dụng vào lĩnh vực thương mại dịch vụ, Mỹ hiện có mức thặng dư lên tới 280 tỷ USD – chủ yếu trong các lĩnh vực như tài chính và công nghệ mạng xã hội.

Thế nhưng Nhà Trắng hoàn toàn gạt thương mại dịch vụ sang một bên khi tính toán.

"Cú sốc Trung Quốc" và hiệu ứng lan tỏa

Có một vấn đề lớn hơn ở đây.

Trong một bài diễn văn của Phó Tổng thống JD Vance vào tháng trước, sự toàn cầu hóa mà "các quốc gia giàu sẽ tiến lên nấc cao hơn trong chuỗi giá trị, còn các nước nghèo làm những việc đơn giản hơn" đã thất bại, theo quan điểm của chính quyền Mỹ đương nhiệm.

Thực tế đã không diễn ra như vậy, đặc biệt trong trường hợp của Trung Quốc. Do đó, Mỹ đang chủ động rời khỏi quỹ đạo toàn cầu hóa từng dẫn dắt thế giới.

Đối với Mỹ, David Ricardo không phải là người có ảnh hưởng, mà là David Autor, nhà kinh tế học thuộc Viện Công nghệ Massachusetts (MIT). Ông Autor là người đã đưa ra khái niệm "cú sốc Trung Quốc" (China shock).

Vào năm 2001, khi thế giới bị cuốn vào dư chấn của sự kiện 11/9, Trung Quốc chính thức gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO), đồng nghĩa với việc có thể tiếp cận thị trường Mỹ một cách tương đối tự do – và từ đó làm thay đổi cục diện kinh tế toàn cầu.

Mức sống, tốc độ tăng trưởng, lợi nhuận và thị trường chứng khoán Mỹ đều tăng mạnh khi lực lượng lao động Trung Quốc rời nông thôn, đổ về các nhà máy ven biển để sản xuất hàng xuất khẩu giá rẻ cho người tiêu dùng Mỹ.

Đó là một ví dụ kinh điển cho sự vận hành của lý thuyết "lợi thế so sánh".

Trung Quốc thu về hàng ngàn tỷ đô la Mỹ, phần lớn trong số đó được tái đầu tư vào Mỹ dưới dạng trái phiếu chính phủ, giúp Mỹ duy trì mức lãi suất thấp.

Tưởng như ai cũng có lợi, nhưng không hẳn vậy.

Người tiêu dùng Mỹ, về tổng thể, hưởng lợi nhờ hàng hóa rẻ hơn, nhưng cái giá đắt mà Mỹ phải trả là mất đi chỗ đứng của ngành sản xuất vào tay Đông Á.

Theo tính toán của ông Autor, tới năm 2011, "cú sốc Trung Quốc" đã khiến nước Mỹ mất khoảng một triệu việc làm trong lĩnh vực sản xuất, và tổng cộng 2,4 triệu việc làm trên toàn nền kinh tế.

Những tổn thất này chủ yếu tập trung ở vùng Vành đai Gỉ sét, các khu vực nếm trải sự đi xuống của ngành công nghiệp Mỹ, và miền Nam nước Mỹ.

Tác động mà cú sốc thương mại gây ra cho việc làm và thu nhập kéo dài một cách đáng kinh ngạc.

Ông Autor tiếp tục cập nhật nghiên cứu này vào năm ngoái và phát hiện ra rằng: chính sách áp thuế bảo hộ trong nhiệm kỳ đầu của chính quyền Trump, tuy không tạo ra tác động kinh tế ròng lớn, nhưng lại làm suy giảm sự ủng hộ dành cho đảng Dân chủ ở các khu vực bị ảnh hưởng, đồng thời giúp ông Trump giành thêm sự ủng hộ trong cuộc bầu cử tổng thống năm 2020.

Quay trở lại thời điểm tuần trước, với những hình ảnh công nhân nghiệp đoàn trong ngành ô tô và dầu khí ăn mừng chính sách áp thuế ngay trong Nhà Trắng.

Lời hứa được đưa ra là những việc làm kiểu này sẽ quay trở lại, không chỉ ở Vành đai Gỉ sét, mà trên khắp nước Mỹ.

Ở một mức độ, điều này thực sự có khả năng xảy ra,.

Thông điệp Tổng thống Mỹ gửi tới các doanh nghiệp nước ngoài rất rõ ràng: muốn tránh thuế thì hãy chuyển nhà máy sang Mỹ.

"Củ cà rốt" mà ông Biden từng đưa ra, giờ được nối tiếp bằng "cây gậy" của ông Trump – có thể tạo ra những chuyển biến thực sự.

Tuy nhiên, việc ông Trump mô tả nửa thế kỷ thương mại tự do vừa qua đã "cưỡng đoạt và cướp bóc" nước Mỹ thực chất không phản ánh toàn diện bức tranh kinh tế, kể cả một số khu vực, ngành nghề hoặc nhóm dân cư nhất định không được hưởng lợi.

Thực tế là khu vực dịch vụ của Mỹ phát triển mạnh mẽ, trở thành thế lực hàng đầu thế giới với các trung tâm tài chính như Phố Wall và các tập đoàn công nghệ tại Thung lũng Silicon.

Các thương hiệu tiêu dùng của Mỹ tận dụng chuỗi cung ứng siêu hiệu quả kéo dài đến Trung Quốc và Đông Á để thu lợi nhuận khổng lồ bằng việc bán các sản phẩm lấy cảm hứng từ "giấc mơ Mỹ" ra toàn thế giới.

Nền kinh tế Mỹ thực chất đã phát triển rất tốt.

Vấn đề nằm ở sự phân bổ không đồng đều giữa các lĩnh vực.

Điều nước Mỹ còn thiếu chính là các cơ chế tái phân phối hoặc khả năng thích ứng đủ mạnh để chia sẻ sự thịnh vượng trên quy mô toàn quốc.

Điều này phản ánh những lựa chọn chính trị của Mỹ.

Cuộc chiến thương mại mạng xã hội đầu tiên

Giờ đây, khi Mỹ chọn tái nội địa hóa sản xuất thông qua cú sốc bảo hộ bất ngờ, các quốc gia khác có một vài lựa chọn, gồm việc quyết định xem có nên tiếp tục ủng hộ các dòng chảy vốn và thương mại từng góp phần gây dựng sự giàu có của nước Mỹ hay không.

Người tiêu dùng toàn cầu cũng có lựa chọn.

Không có gì ngạc nhiên khi các tập đoàn hàng đầu của Mỹ, với những "cỗ máy in tiền" dựa trên chuỗi cung ứng siêu hiệu quả ở Đông Á mà sản xuất chi phí rẻ và bán ra toàn thế giới nhờ thương hiệu gợi nhắc giấc mơ Mỹ, đang lâm vào thế khó.

Giá cổ phiếu của họ bị ảnh hưởng nặng nề vì ông Trump không chỉ phá vỡ toàn bộ chiến lược chuỗi cung ứng của họ, mà còn mang tới nguy cơ hình ảnh thương hiệu của họ bị tổn hại nghiêm trọng trong mắt người tiêu dùng toàn cầu.

Toàn cầu hóa đã thất bại, theo quan điểm của chính quyền Trump đương nhiệm

Rốt cuộc, đây chính là cuộc chiến thương mại đầu tiên thời mạng xã hội. Sự sụt giảm doanh số của Tesla hay làn sóng tẩy chay hàng Mỹ ở Canada hoàn toàn có thể lan rộng.

Hiệu ứng này, nếu xảy ra, sẽ mạnh hơn bất kỳ đòn trả đũa thuế quan nào.

Các quốc gia từng đặt cược vào vai trò "công xưởng" phục vụ người tiêu dùng Mỹ giờ đây cũng có thể lựa chọn lại con đường thương mại của mình.

Những liên minh mới sẽ được hình thành – và củng cố – với mục tiêu loại một nước Mỹ thất thường như hiện tại ra khỏi cuộc chơi.

Sự nhạy bén của ông Trump với điều này thể hiện rõ khi ông đe dọa sẽ tăng thuế nếu Liên minh châu Âu và Canada bắt tay đáp trả. Đó chính là kịch bản ác mộng.

Trong lý thuyết trò chơi của các cuộc chiến thương mại, uy tín là một yếu tố quan trọng. Việc Mỹ có lợi thế vượt trội về quân sự và công nghệ cũng có lợi cho họ.

Nhưng việc tìm cách cải tổ hệ thống thương mại toàn cầu dựa trên một công thức tuỳ tiện, vốn dễ dàng bị chỉ ra là phi lý – kể cả khi không tính đến chuyện "đánh thuế đảo chim cánh cụt" – gần như chắc chắn sẽ khiến các quốc gia lựa chọn cách kháng cự.

Đặc biệt là khi các quốc gia khác tin rằng: khẩu súng đầy đạn mà tổng thống đang giương lên, thực ra đang chĩa vào chân của chính mình.

Thị trường chứng khoán sụt giảm nặng nề nhất là ở Mỹ. Lạm phát sẽ tăng cao nhất ở Mỹ. Chính Phố Wall giờ đây đang tính toán xác suất suy thoái ở Mỹ nằm ở mức hơn 50%.

Có thể cũng có cơ sở cho giả thuyết rằng mục tiêu thực sự của việc áp thuế lần này là làm suy yếu đồng đô la và hạ chi phí vay mượn của Mỹ.

Nhưng lúc này, nước Mỹ đang tạm rút khỏi hệ thống thương mại toàn cầu mà chính họ đã tạo ra.

Hệ thống ấy vẫn có thể tiếp tục tồn tại mà không có Mỹ. Nhưng quá trình chuyển đổi chắc chắn sẽ vô cùng hỗn loạn.

https://www.bbc.com/vietnamese/articles/c8ep7ln2536o