Bill Clinton và cái bóng mang tên Donald Trump

Bill Clinton và cái bóng không ngờ mang tên Donald Trump

Tác giả Nguyễn Văn Thọ - Khi Donald Trump đắc cử Tổng thống Hoa Kỳ năm 2016, không ít người gọi ông là hiện tượng bất ngờ của nền chính trị Mỹ. Nhưng nếu nhìn sâu vào dòng chảy lịch sử, Trump không phải là một biến cố ngẫu nhiên.

Trái lại, ông là hệ quả tất yếu của những chính sách kinh tế và đối ngoại được định hình từ những thập niên trước đó, đặc biệt là trong hai nhiệm kỳ của Tổng thống Bill Clinton. Theo nghĩa bóng, có thể nói: Trump chính là “sản phẩm phụ” của thời kỳ Clinton.

Toàn cầu hóa – giấc mơ lợi nhuận ngắn hạn

Bill Clinton bước vào Nhà Trắng năm 1993 trong bối cảnh nước Mỹ đang cần phục hồi kinh tế sau suy thoái đầu thập niên 1990. Với khẩu hiệu nổi tiếng “It’s the economy, stupid!” (Đó là chuyện kinh tế, đồ ngốc ạ!), Clinton theo đuổi chính sách tự do thương mại mạnh mẽ, thúc đẩy toàn cầu hóa với niềm tin rằng mở rộng thương mại quốc tế sẽ mang lại lợi ích dài hạn cho nước Mỹ.

Một trong những điểm nhấn là việc ủng hộ Trung Quốc gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO), vốn được chính thức hóa vào năm 2001 dưới thời Tổng thống George W. Bush, nhưng nền tảng đã được Clinton đặt ra bằng việc bãi bỏ các ràng buộc nhân quyền đối với Trung Quốc và gia hạn quy chế thương mại tối huệ quốc (MFN).

Đối với giới công nghiệp và tài chính Mỹ, Trung Quốc là “miếng bánh khổng lồ”: Chi phí sản xuất rẻ, thị trường tiêu dùng tiềm năng, và khả năng mở rộng lợi nhuận gần như vô giới hạn. Hàng loạt tập đoàn chuyển nhà máy từ Mỹ sang Trung Quốc, sản xuất với chi phí thấp rồi bán ngược lại cho người tiêu dùng Mỹ. Trong ngắn hạn, chỉ số chứng khoán tăng, lợi nhuận doanh nghiệp bùng nổ — một “kỷ nguyên hoàng kim” cho Wall Street.

Cái giá phải trả của Main Street

Tuy nhiên, những người Mỹ lao động trong các ngành công nghiệp truyền thống lại là bên chịu thiệt. Các nhà máy đóng cửa hàng loạt tại các bang công nghiệp như Ohio, Pennsylvania, Michigan. Hàng triệu người mất việc, mất nhà, mất niềm tin vào tương lai. Những vùng từng là trái tim công nghiệp của nước Mỹ dần biến thành “vùng hoang hóa kinh tế.”

Trong khi đó, Trung Quốc không chỉ thu hút vốn và công nghệ, mà còn từng bước tiến hành học hỏi, sao chép, và cải tiến công nghệ để tự chủ. Như lời Đặng Tiểu Bình từng nói: “Mèo trắng hay mèo đen không quan trọng, miễn là bắt được chuột.” Trung Quốc không chỉ “bắt chuột” bằng cách thu hút nhà máy, mà còn ép buộc chuyển giao công nghệ, kiểm soát thị trường và bảo hộ doanh nghiệp trong nước.

Kết quả là, chỉ sau hai thập niên, Trung Quốc từ “xưởng gia công” trở thành cường quốc sản xuất, cạnh tranh trực tiếp với Mỹ không chỉ trong điện tử tiêu dùng mà cả lĩnh vực quân sự, hàng không, trí tuệ nhân tạo và viễn thông.

Trump – kẻ nổi dậy từ đống tro tàn

Trong bối cảnh đó, Donald Trump xuất hiện. Ông không phải chính khách điển hình, nhưng ông biết cách nói với những người bị lãng quên. Với khẩu hiệu “Make America Great Again”, Trump hứa hẹn sẽ chấm dứt việc chuyển nhà máy ra nước ngoài, đối đầu với Trung Quốc, và trả lại vinh quang cho tầng lớp lao động Mỹ.

Những cử tri từng mất việc vì toàn cầu hóa, từng thấy thị trấn mình tiêu điều vì các chính sách kinh tế “cao siêu” từ Washington, đã đặt niềm tin vào một con người mà họ cho là “không giống giới tinh hoa” – Donald Trump.

Có thể chính Clinton và những người cùng thời không cố ý tạo ra Trump, nhưng chính sách của họ đã tạo nên môi trường thuận lợi để một người như Trump xuất hiện, phát triển và nắm quyền.

Từ bài học Clinton đến nước cờ Trump

Trump đã phát động cuộc thương chiến với Trung Quốc, đánh thuế hàng trăm tỷ USD hàng hóa, tuyên bố đảo ngược chuỗi cung ứng toàn cầu. Nhưng kết quả thì không rõ ràng: Trung Quốc không nhượng bộ hoàn toàn, còn người tiêu dùng Mỹ phải gánh giá cao hơn. Một số công ty rời khỏi Trung Quốc, nhưng không quay lại Mỹ mà chuyển sang Việt Nam, Ấn Độ, hoặc Mexico.

Cuối cùng, Trump cũng không thể đưa nước Mỹ trở lại thời kỳ công nghiệp huy hoàng như ông hứa. Nhưng chủ nghĩa dân túy mà ông đại diện vẫn đang sống và lan rộng, trở thành xu hướng toàn cầu.

Lời kết

Bill Clinton và Donald Trump đại diện cho hai thời kỳ đối lập – một bên tin vào sức mạnh toàn cầu hóa và lợi ích kinh tế ngắn hạn, một bên phản ứng dữ dội với hậu quả của toàn cầu hóa. Nhưng nhìn kỹ, cả hai đều nằm trong một chuỗi nguyên nhân – hệ quả không thể tách rời.

Lịch sử không luôn diễn ra như ta mong muốn. Có khi một chính sách tưởng chừng khôn ngoan lại gieo mầm cho một phản ứng dữ dội nhiều năm sau đó. Và vì thế, có thể nói: Trump không xuất hiện từ hư không. Ông là kết quả muộn màng của một thời kỳ mà nước Mỹ chỉ nhìn thấy lợi nhuận, mà không lường trước hệ lụy.