Trump đang đẩy lùi tiến trình dân chủ ở Việt Nam?

Trump đang đẩy lùi tiến trình dân chủ ở Việt Nam?

"Khi họ nhìn vào Trump, họ thấy một vị tổng thống Hoa Kỳ, người tỏ rõ quan điểm là ông ta không quan tâm đến nhân quyền và dường như tỏ ra thích những kẻ độc tài," ông Adams nói. "Không còn ràng buộc bởi các điều kiện do chính quyền Barack Obama áp đặt để tham gia nhập hiệp ước thương mại, chính quyền Cộng sản Việt Nam đã xóa bỏ các kế hoạch cho phép các tổ chức công đoàn hoạt động và tiến hành cuộc trấn áp gay gắt nhất từ trước đến nay đối với giới bất đồng chính kiến," Nakamura viết trong một bài bình luận trên tờ Washington Post. Ông cho rằng Việt Nam là một ví dụ điển hình cho sự suy thoái vốn ít được để ý đến kể từ quyết định rút khỏi Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP) của Trump.

Chính quyền Trump có đang tác động đến sự dân chủ hóa ở Việt Nam?

Chính sách đối ngoại của Washington dựa trên quan điểm "Nước Mỹ trên hết" của Tổng thống Donald Trump đã có nhiều tác động lớn nhỏ đến nhiều quốc gia trên thế giới. Và Việt Nam là một trong những nước chịu một sự ảnh hưởng không nhỏ từ sự thay đổi này, bắt đầu từ những hiệp ước thương mại cho đến tiến trình dân chủ hóa, theo như nhà báo David Nakamura của Washington Post.


"Không còn ràng buộc bởi các điều kiện do chính quyền Barack Obama áp đặt để tham gia nhập hiệp ước thương mại, chính quyền Cộng sản Việt Nam đã xóa bỏ các kế hoạch cho phép các tổ chức công đoàn hoạt động và tiến hành cuộc trấn áp gay gắt nhất từ trước đến nay đối với giới bất đồng chính kiến," Nakamura viết trong một bài bình luận trên tờ Washington Post.

Ông cho rằng Việt Nam là một ví dụ điển hình cho sự suy thoái vốn ít được để ý đến kể từ quyết định rút khỏi Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP) của Trump.

Khi xây dựng một thỏa thuận thương mại TPP, chính phủ Hoa Kỳ khi đó buộc giới lãnh đạo Việt Nam phải cho phép các công đoàn độc lập hoạt động, tăng cường bảo vệ môi trường và cho phép Internet tự do và cởi mở.

Và bằng cách thành lập một trật tự dựa trên quy tắc của Washington, nó cũng là một nỗ lực để ngăn chặn sự gia tăng ảnh hưởng của Trung Quốc.

Khi TPP đang được đàm phán, trên mạng xã hội Việt Nam cũng đã xuất hiện một phong trào do các nhà hoạt động Việt Nam khởi xướng để truyền bá về quyền lợi người lao động, sự minh bạch, trách nhiệm giải trình và thậm chí về sự dân chủ, bài của WP viết.

"TPP đã có thể là một làn gió xuôi cánh buồm của các nhà hoạt động Việt Nam, các công đoàn và các nhà môi trường," Brad Adams, giám đốc khu vực Á châu của Tổ chức Theo dõi Nhân quyền nói với Nakamura. "Việc rút khỏi TPP là một bước thụt lùi lớn."

Bài viết của Nakamura và Denyer sau đó đã được toàn ban biên tập Washington Post ủng hộ.

"Thay đổi không dễ dàng... Nhưng từ bỏ cuộc đấu tranh cho dân chủ và nhân quyền thì sẽ luôn luôn khiến tình trạng đàn áp ngày càng nhiều hơn, trong khi việc đấu tranh cho những giá trị này có thể thu nhận được kết quả, dù không đồng đều và không hoàn hảo," bài bình luận thể hiện quan điểm của toàn ban biên tập Washington Post viết hôm 21/10.

Tranh cãi giữa các nhà báo kỳ cựu

Nhận định của Nakamura và Denyer vô tình tạo ra tranh cãi giữa những nhà báo đã từng tường trình hay theo dõi sát về Việt Nam từ khi cuộc chiến Việt Nam chưa chấm dứt.

Cựu nhà báo của hãng tin Associated Press, Carl Robinson, cho rằng Hà Nội sẽ không bao giờ cho phép TPP đưa Việt Nam về hướng dân chủ hơn.

Ông cho rằng bản phân tích của Nakamura khá "ngây thơ" và cả chính quyền Obama cũng "ngây thơ" khi nghĩ rằng TPP có thể khiến Việt Nam hướng thêm về dân chủ.

"Người Việt Nam thực ra chỉ rất là thực tế và sẵn lòng nói bất cứ điều gì, làm bất cứ điều gì để thể hiện một hình ảnh nhất định. Nhưng thực tế, họ sẽ không bao giờ dao động với mô hình Một Đảng của mình," vị nhà báo kỳ cựu từng làm cho AP trước năm 1975 nhận định.

Ông Robinson cũng cho rằng ông Trump "vẫn quan tâm về nhân quyền" vì dựa trên bài phát biểu của ông trước Liên Hiệp Quốc hồi tháng 9, khi ông lên tiếng chỉ trích Venezuela.

"Ánh hoàng quang về nhân quyền chắc chắn là không còn nhưng tôi muốn nói rằng có rất nhiều điều đang xảy ra sau hậu trường," ông Robinson nói, tự nhận mình là một nhà quan sát thường xuyên về tình hình Việt Nam.

"Nếu có một thông điệp nhất quán ở đây thì đó là Hoa Kỳ chẳng đếm xỉa gì đến bất kỳ ai ngoài quyền lợi của riêng nó," ông nói.

Trong khi đó Paul Mooney, một nhà báo tự do ở khu vực châu Á hơn 30 năm qua thì lạo đồng tình với Nakamura.

Ông Mooney cho biết đã trao đổi với một vài nhà hoạt động, giới bất đồng chính kiến Việt Nam và một vài tổ chức nhân quyền thì tất cả đều "xác nhận rằng Trump không nói một lời về nhân quyền, hay nhắc đến tên những người đã bị trấn áp khi ông ta đến thăm Việt Nam".

Cựu nhà báo của hãng tin Associated Press, Carl Robinson

"Và họ nói rằng tình trạng nhân quyền đã xấu đi đáng kể kể từ khi ông Trump nhậm chức vì chính phủ Việt Nam và những nước trong khu vực - biết rằng họ không phải phản hồi lại áp lực của Mỹ đối với những vấn đề này nữa."

"Tôi biết rằng các chính quyền Cộng hòa và Dân chủ trước đây luôn lên tiếng thúc đẩy về nhân quyền ở nhiều quốc gia khi tôi còn đưa tin từ Đài Loan, Hồng Kông, Trung Quốc và các nước khác trong gần 30 năm qua, và nó đã có một tác động nhất định."

Paul Mooney, một nhà báo tự do ở khu vực châu Á hơn 30 năm qua

"Khi Obama thăm Việt Nam lần cuối cùng, ông đã gặp một nửa tá nhà hoạt động và những người bất đồng chính kiến. Những thứ như thế này tuy mang tính biểu tượng, nhưng cũng gửi một thông điệp quan trọng."

"Ông có thể đưa ra bằng chứng nào chứng minh Trump đã làm gì thúc đẩy nhân quyền ở đó không? Số người Việt Nam bị bắt đang tăng lên đáng kể kể từ khi ông ta được bầu. Nhưng Trump có bao giờ nhắc đến nổi một cái tên không?" ông Mooney, người từng làm tại hãng tin Reuters đặt câu hỏi cho Robinson.

Rút khỏi TPP tác động đến nhân quyền?

Trích lời một nhà đấu tranh, và đơn cử vài người trong giới bất đồng chính kiến, bài báo trên tờ Washington Post nhận định rằng sự thay đổi chính sách đột ngột đã gây ra một hệ lụy sâu sắc.

"Ngay sau khi Mỹ rút khỏi TPP, bạn đã thấy một sự thay đổi căn bản trong cách chính phủ [Việt Nam] đối xử với công nhân, các nhà hoạt động lao động và công đoàn," Đỗ Thị Minh Hạnh, một nhà hoạt động quyền người lao động 33 tuổi, nói tại một quán cà phê ở Thành phố Hồ Chí Minh. "Rất nhiều người đã bị quấy rối, theo sau, bị cầm tù và bị đe dọa."

Trump luôn muốn rút khỏi Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương

Bản thân bà Hạnh cũng phải đối mặt với tình trạng sách nhiễu, thậm chí bị nhiều đàn ông đeo khẩu trang ném đá và chất nổ vào nhà.

Dấu hiệu đầu tiên của cuộc trấn áp xảy ra ngày từ trước khi ông Trump đắc cử, bằng việc bắt giữ blogger Mẹ Nấm hồi tháng 10, 2016.

Đến vào giữa 2017, các cuộc bắt giữ các nhà hoạt động diễn ra nhanh chóng và dày đặc hơn, với số lượng các nhà hoạt động, blogger bị bắt giữ gia tăng cũng như mức án tù của họ, từ 10 năm đến mức kịch trần là 20 năm tù giam.

Bài viết của Nakamura và Denyer chỉ ra bản án 20 năm tù của nhà hoạt động Lê Đình Lượng và gọi ông là nhà đấu tranh về môi trường.

Nếu chính phủ Mỹ chịu ở lại TPP, "Việt Nam sẽ phải thực hiện nhiều cam kết về cải thiện nhân quyền, cải thiện tình hình cho người lao động", luật sư Nguyễn Văn Đài nói trong một cuộc phỏng vấn tại căn nhà hai phòng khiêm tốn ngoại ô Frankfurt.

"Nó đã có thể là một cơ hội để thay đổi đất nước tôi."

Hiệp ước quốc tế không chắc đem lại dân chủ

Bài báo của Washington Post, tuy nhiên, cũng trích quan điểm của Garrett Marquis, phát ngôn viên cho Hội đồng An ninh Quốc gia, rằng, thường các hiệp ước thương mại không nhất thiết hiệu quả trong việc đạt được cải cách dân chủ.

Ông Marquis dẫn chứng việc Trung Quốc gia nhập Tổ chức Thương Mại Thế giới WTO vào 2001 "chứng tỏ thương mại quốc tế gia tăng không phải lúc nào cũng tự do hóa các quốc gia độc đảng chuyên chế. Thực tế, nó còn làm trì hoãn tiến hình tự do hóa vì khiến cho đảng cầm quyền mạnh hơn."

Ông Lê Đình Lượng bị tuyên y án 20 năm tù 5 năm quản chế vì tội "Hoạt động luật đổ chính quyền" hôm 18/10

Việt Nam vẫn có ý định tham gia CPTPP một phiên bản TPP mà không có Hoa Kỳ. Nhưng thỏa thuận này không bao gồm những điều kiện buộc Việt Nam phải cam kết, gồm cả quyền của người lao động.

Trong quá trình đàm phán TPP, cựu Đại sứ Hoa Kỳ tại Việt Nam Ted Osius liên tục nhấn mạnh về sự cần thiết trong việc hiệp định thương mại được Quốc hội phê chuẩn và ông sẽ mang lá thư từ các nghị sĩ đến chính quyền Việt Nam, nhấn mạnh họ chú ý đến nhân quyền.

"Nó là một thông điệp rất, rất mạnh mẽ," vị cựu đại sứ Hoa Kỳ tại Việt Nam được bổ nhiệm dưới thời Obama nói.

"Điều này không có nghĩa họ sẽ mở cửa tất cả cánh cửa nhà tù, nhưng họ đã phải cân nhắc quan điểm của Hoa Kỳ mỗi khi họ đưa quyết định. Tôi không nghĩ điều này vẫn xảy ra kể từ khi chúng ta rút khỏi TPP," ông Osius nói.

Kém so với chính quyền của Obama?

Nhà báo Nakamura và Denyer cũng chỉ ra sự khác biệt về phong cách đối ngoại của hai tổng thống Obama và Trump.

Cách tiếp cận của chính quyền Trump đối với Việt Nam tương tự như Obama theo hai cách: Tập trung mạnh vào việc phát triển mối quan hệ quân sự và an ninh, và giúp giới lãnh đạo Việt Nam tiếp cận tới cấp cao nhất của chính phủ Hoa Kỳ.

Hồi tháng 7, 2015, Obama đã làm một điều chưa từng có tiền lệ đó là gặp gỡ với Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng ở Washington. Vị tổng thống Hoa Kỳ đã dành bốn tiếng chuẩn bị cho cuộc gặp và có một thông điệp quan trọng để truyền tải.

Ông Obama nói ông "tôn trọng" hai hệ thống chính trị khác biệt, theo ba nhân chứng có mặt trong văn phòng.

"Nhân quyền và tự do dân chủ vẫn rất quan trọng, nhưng Washington không có ý định lật đổ Đảng Cộng Sản."

Cuộc gặp hồi tháng 7/2015 giữa Tổng thống Barack Obama với Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng

Kết quả của cuộc gặp này là hàng loạt các thỏa thuận song phương trấn động, như việc gỡ bỏ cấm vận vũ khí vào 2016 và một lá thư về thoả thuận TPP, trong đó Hà nội hứa sẽ cho phép thành lập công đoàn độc lập, theo Evan Medeiros, giám đốc cấp cao về Châu Á cho Hội đồng An ninh Quốc gia.

"Tiền đề cơ bản dưới sự cai trị của một đảng là đảng kiểm soát tất cả mọi thứ. Để thiết lập các hiệp hội độc lập về mặt chính trị có thể được cho là mang tính khá cách mạng," Tom Malinowski, trợ lý thư ký về dân chủ, nhân quyền và lao động dưới thời Obama, cho biết.

Nhưng về những mặt khác thì nó rất khác.

Vào tháng 5/2017, khi ông Trump đón tiếp Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc, vị cố vấn an ninh khi đó H.R. McMaster chỉ có đúng 5 phút để cố vấn ông Trump, theo như cựu đại sứ Osius.

Nhưng hầu hết cuộc gặp đó là ông Trump nói những câu đùa thô thiển, theo ông Osius.

"Khá là rõ ràng là ngài tổng thống đã không biết người ông ấy sẽ gặp là ai, gặp về điều gì và thậm chí cũng không hề hứng thú về cuộc gặp đó," ông Osius nói thêm.

Trong khi đó Nhà Trắng phủ nhận ông Trump thiếu chuẩn bị cho cuộc gặp trên.

Vào tháng 11/2017, Ông Trump gặp cố chủ tịch Trần Đại Quang và đưa ra một tuyên bố chung đề cập rằng "cả hai nhà lãnh đạo nhận ra sự quan trọng trong việc bảo vệ và thúc đẩy nhân quyền."

Trong khi đó, trong chuyến đi đến Việt Nam trước khi kết thúc nhiệm kỳ, cựu Tổng thống Obama đã có cuộc gặp với giới bất đồng chính kiến và các thanh niên trẻ.

Còn Trump thì nhấn mạnh vào tình trạng thâm hụt thương mại và tìm cách bán vũ khí Hoa Kỳ cho Hà Nội, bài báo của WP viết.

Tuy vậy, phát ngôn viên của Đại sứ quán Hoa Kỳ Pope Thrower nói rằng chính quyền Hoa Kỳ sẽ "duy trì cam kết lâu dài với các đối tác chính phủ và phi chính phủ để thúc tiến quyền lao động ở Việt Nam."

Chính quyền Trump cũng nhiều lần lên tiếng rằng "vô cùng lo lắng" về sự kết tội đối với các nhà hoạt động và kêu gọi chính quyền Hà Nội cho phép các cá nhân "bày tỏ quan điểm của họ một cách tự do và tụ tập một cách ôn hòa."

Chính quyền của Trump cũng yêu cầu Việt Nam tôn trọng tự do tôn giáo, một quan chức cấp cao của Nhà Trắng nói với điều kiện ẩn danh. Tuy nhiên viên chức này cũng thừa nhận Hà Nội hầu hết đều lờ đi các áp lực bên ngoài.

"Tình hình này đang khá xấu," viên chức này nói. "Tôi nghĩ đó là một trở ngại cho mối quan hệ hợp tác chặt chẽ hơn với Việt Nam."

Theo ông Adams, chính quyền Cộng sản hiện nay phần lớn lờ đi những khiếu nại của Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ.

"Khi họ nhìn vào Trump, họ thấy một vị tổng thống Hoa Kỳ, người tỏ rõ quan điểm là ông ta không quan tâm đến nhân quyền và dường như tỏ ra thích những kẻ độc tài," ông Adams nói.

https://www.bbc.com/vietnamese/vietnam-45964085