Đảo Hải Nam "phong quan" và ảnh hưởng tới Việt Nam
Ngày 18/12/2025 diễn ra một sự kiện mà có lẽ ít người Việt Nam chú ý: Đảo Hải Nam chính thức "phong quan" để hình thành một Cảng Thương mại Tự do lớn nhất thế giới. 
Cơ chế vận hành: "Nhất tuyến phóng khai, Nhị tuyến quản trụ".
• Tuyến 1 (Hải Nam - Quốc tế): Mở cửa tối đa, hàng hóa ra vào tự do, miễn thuế.
• Tuyến 2 (Hải Nam - Nội địa Trung Quốc): Kiểm soát chặt chẽ, hàng hóa đi từ đảo vào nội địa được coi là hàng nhập khẩu.
Việc phong quan nhằm biến Hải Nam thành Cảng Thương mại Tự do (Free Trade Port) ở trình độ cao nhất thế giới, với các mục tiêu chính:
• Tự do hóa thương mại và đầu tư: Tạo ra môi trường kinh doanh thuận lợi ngang tầm Singapore hay Hồng Kông để thu hút dòng vốn, công nghệ và nhân tài toàn cầu.
• Kết nối thị trường kép: Tận dụng vị trí đắc địa để làm cầu nối giữa thị trường quốc tế và thị trường nội địa 1,4 tỷ dân của Trung Quốc (thúc đẩy chiến lược "Song tuần hoàn").
• Nâng cấp chuỗi giá trị: Chuyển dịch cơ cấu kinh tế từ du lịch đơn thuần sang sản xuất công nghệ cao, dịch vụ hiện đại và tài chính.
• Thử nghiệm thể chế: Là nơi Trung Quốc chủ động thử nghiệm các quy tắc kinh tế mở cửa và quản lý rủi ro trước các biến động toàn cầu.
Hệ thống chính sách tại Hải Nam được thiết kế để tạo lợi thế cạnh tranh vượt trội so với các khu vực khác:
• Chính sách "Gia công tăng trị giá 30%" (Quan trọng nhất): Doanh nghiệp nhập khẩu nguyên liệu miễn thuế vào Hải Nam để sản xuất. Nếu sản phẩm cuối cùng có giá trị gia tăng đạt trên 30%, khi bán vào thị trường nội địa Trung Quốc sẽ được miễn hoàn toàn thuế nhập khẩu. Đây là "vũ khí" chính để thu hút ngành sản xuất cao cấp.
• Thuế quan bằng 0 (Zero Tariff): Áp dụng quản lý theo "Danh mục âm" (Negative List). Ngoại trừ các mặt hàng cấm hoặc hạn chế, hầu hết hàng hóa nhập khẩu vào đảo đều được miễn thuế quan, thuế VAT và thuế tiêu thụ.
• Ưu đãi thuế Thu nhập thấp (15%):
- Thuế thu nhập doanh nghiệp (CIT): Giảm xuống 15% cho các ngành khuyến khích (so với 25% ở nội địa).
- Thuế thu nhập cá nhân (PIT): Mức trần 15% cho nhân tài cao cấp và khan hiếm (phần vượt quá sẽ được miễn).
• Tự do lưu thông nguồn lực:
- Nhân sự: Miễn thị thực cho công dân 59 quốc gia.
- Tài chính: Tự do hóa dòng vốn, hỗ trợ thanh toán xuyên biên giới và các tài khoản thương mại tự do đa năng.
- Dữ liệu: Thí điểm mở cổng internet quốc tế an toàn và luân chuyển dữ liệu.
Việc Cảng Thương mại Tự do Hải Nam đi vào hoạt động chắc chắn sẽ có tác động đến chính sách và kinh tế khu vực đặc biệt là nước lân cận như Việt Nam đặc biệt khi Việt Nam đang đẩy mạnh các khu Thương mại Tự do. Vậy các tác động cụ thể đến Việt Nam ở các khía cạnh nào, tốt hay xấu ra sao? Việt Nam có thể học hỏi và ứng phó bằng cách nào? Xin giới thiệu các bài phân tích của tác giả 公子爱地理 người Trung Quốc về vấn đề này. Lưu ý các nội dung phản ánh cách nhìn chủ quan của tác giả, các số liệu có thể không chính xác chỉ nên tham khảo.
________
Sau khi Hải Nam "phong quan", Việt Nam có lo lắng không?
Trong màn đêm tại cảng Dương Phố (Yangpu), Hải Nam, một tàu hàng mang quốc tịch Việt Nam đang nạp nhiên liệu bảo thuế (ngoại quan). Mức giá nhiên liệu thấp hơn tới 8% so với Singapore khiến vị thuyền trưởng không khỏi lắc đầu cảm thán khi ghi chép con số này vào nhật ký hàng hải.
Bến cảng xăng dầu của Khu phát triển kinh tế Dương Phố, Hải Nam sáng đèn rực rỡ trong đêm. Tàu "Quý Phu Nhân" (Lady) mang quốc tịch Việt Nam đang thực hiện hoạt động bốc xếp. Khi con tàu này trở về Việt Nam, thứ nó mang theo không chỉ là hàng hóa, mà còn là một tin tức khiến giới kinh doanh Việt Nam bất an: Hòn đảo phía Nam Trung Quốc này đang trở thành kẻ thay đổi quy tắc kinh tế khu vực.
Ngày 18 tháng 12 năm 2025, hoạt động "phong quan" (đóng cửa thuế quan để vận hành cơ chế riêng) trên toàn đảo Hải Nam chính thức bắt đầu. Trong khi dư luận Trung Quốc còn đang bàn tán xem đi Hải Nam mua sắm tiết kiệm được bao nhiêu tiền, thì ánh đèn trong các phòng họp của chính phủ Việt Nam thường sáng đến tận đêm khuya.
Cú hích từ chính sách thuế quan
Sau khi Hải Nam vận hành cơ chế phong quan, danh mục hàng hóa miễn thuế chuyển từ cơ chế quản lý danh mục dương (chọn cho) sang danh mục âm (chọn bỏ). Điều này đồng nghĩa với việc ngoại trừ những hàng hóa được liệt kê rõ ràng là phải chịu thuế, gần 74% hàng hóa nhập khẩu còn lại đều được hưởng chế độ miễn thuế (thuế suất 0%).
Sự thay đổi này mở rộng phạm vi mã thuế được hưởng ưu đãi từ 1.900 lên khoảng 6.600 mã. Đối với một doanh nghiệp muốn tham gia ngoại thương tại Hải Nam, lợi ích còn lớn hơn thế nhiều.
Điểm mấu chốt hơn cả là chính sách "miễn thuế cho giá trị gia tăng qua gia công". Doanh nghiệp nhập khẩu hàng hóa miễn thuế để gia công, chỉ cần phần giá trị tăng thêm vượt quá 30%, khi bán vào thị trường nội địa Trung Quốc sẽ được miễn hoàn toàn thuế quan.
Các chính sách ưu đãi thuế khác cũng hấp dẫn không kém: Doanh nghiệp thuộc các ngành nghề khuyến khích được giảm thuế thu nhập doanh nghiệp xuống còn 15%. Đối với nhân tài cao cấp và khan hiếm, phần thuế thu nhập cá nhân thực tế vượt quá 15% sẽ được miễn thu.
Áp lực lên ngành sản xuất của Việt Nam
Công nghiệp chế biến, chế tạo là trụ cột quan trọng của kinh tế Việt Nam, chiếm gần 50% kim ngạch xuất khẩu trong 8 tháng đầu năm 2025. Trong 7 tháng đầu năm 2025, trong tổng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) đăng ký mới là 10,03 tỷ USD, ngành chế biến chế tạo đã thu hút 5,61 tỷ USD, chiếm tỷ lệ tới 55,9%.
Nhìn vào số liệu bề mặt, tình hình sản xuất của Việt Nam rất khả quan. Nhưng quốc gia Đông Nam Á này hiểu rõ điểm yếu của mình: sự phụ thuộc nghiêm trọng vào chuỗi cung ứng của Trung Quốc.
Nhiều nhà máy tại Việt Nam nhập khẩu linh kiện từ Trung Quốc, tiến hành lắp ráp gia công rồi xuất khẩu sang thị trường Âu Mỹ. Mô hình này khiến Việt Nam chủ yếu kiếm được lợi nhuận ở khâu lắp ráp, chứ không phải giá trị của toàn bộ chuỗi công nghiệp.
Khi Hải Nam tung ra tổ hợp chính sách "Thuế bằng 0 + Giá trị gia tăng qua gia công", Việt Nam cảm thấy áp lực chưa từng có. Một doanh nghiệp đa quốc gia đã làm một bài toán so sánh:
• Nếu đặt nhà máy tại Hải Nam, nhập linh kiện được miễn thuế, sau khi gia công tăng trị giá trên 30% rồi bán vào nội địa Trung Quốc thì được miễn toàn bộ thuế quan.
• Khi tính toán kỹ, lợi thế lao động giá rẻ của Việt Nam đã bị lợi thế về thuế của Hải Nam triệt tiêu đáng kể.
Phản ứng và chiến lược của Việt Nam
Đối mặt với sự cạnh tranh từ Hải Nam, Việt Nam thể hiện ý thức ứng phó cực kỳ mạnh mẽ. Việt Nam đang đẩy nhanh tiến độ xây dựng các khu thương mại tự do tại TP. Hồ Chí Minh và Đà Nẵng, dự kiến khởi động thí điểm đợt đầu tiên vào năm 2026.
Việt Nam cố gắng thông qua lập pháp để trao cho các đặc khu này những ưu đãi thuế ngang ngửa Hải Nam, nhưng họ vấp phải một bài toán nan giải cốt lõi: Việt Nam có thể sao chép mức thuế suất thấp, nhưng không thể sao chép thị trường đơn nhất 1,4 tỷ dân không rào cản thuế quan đứng sau lưng Hải Nam.
Sau khi Hải Nam phong quan, hàng hóa chỉ cần đáp ứng yêu cầu về giá trị gia tăng là có thể vào nội địa Trung Quốc như "về nhà", không gặp bất kỳ rào cản thuế quan nào. Trong khi đó, hàng hóa từ các khu thương mại tự do của Việt Nam muốn vào Trung Quốc vẫn phải đối mặt với hải quan và thuế nhập khẩu.
Thủ tướng Việt Nam Phạm Minh Chính đã nhiều lần nhấn mạnh việc đẩy nhanh cải cách thể chế, tập trung đổi mới mô hình tăng trưởng dựa trên khoa học công nghệ và chuyển đổi số. Việt Nam đang nỗ lực nâng cấp ngành sản xuất từ các lĩnh vực cấp thấp như giày da, may mặc sang các lĩnh vực có giá trị cao hơn như điện tử, bán dẫn, thiết bị y tế.
Hợp tác trong cạnh tranh: Bức tranh toàn cảnh
Mặc dù tồn tại sự cạnh tranh, nhưng thực tế hợp tác kinh tế thương mại giữa Hải Nam và các nước ASEAN đang không ngừng đi vào chiều sâu. Kim ngạch thương mại song phương giữa Hải Nam và ASEAN đã tăng từ 23,66 tỷ NDT năm 2020 lên 57,91 tỷ NDT năm 2024.
Sở Thương mại tỉnh Hải Nam cho biết, việc vận hành phong quan sẽ thúc đẩy Hải Nam cùng Việt Nam và các nước ASEAN khác hợp tác sâu rộng trong lĩnh vực kinh tế thương mại, cùng đạt được lợi ích. Hải Nam đang xây dựng mình thành cơ sở trụ sở cho các doanh nghiệp Trung Quốc vươn ra thị trường quốc tế và cho các doanh nghiệp nước ngoài thâm nhập thị trường Trung Quốc.
Các doanh nghiệp Trung Quốc cũng đang tăng tốc bố trí tại Việt Nam. Đầu tư của Trung Quốc vào Việt Nam bao trùm nhiều lĩnh vực như điện tử, ô tô, năng lượng mới. Với tư cách là trung tâm sản xuất mới nổi của châu Á, Việt Nam đang đóng vai trò ngày càng quan trọng trong chuỗi công nghiệp sản xuất thông minh toàn cầu.
Dòng chảy hai chiều này tạo ra một hệ sinh thái kinh tế khu vực mới: Hải Nam dựa vào lợi thế thể chế để thu hút các ngành công nghiệp và nhân tài cao cấp, trong khi Việt Nam tiếp nhận nhiều khâu sản xuất chế tạo hơn. Hai bên hình thành mối quan hệ bổ trợ trên chuỗi công nghiệp thay vì chỉ đơn thuần là thay thế lẫn nhau.
Sự thay đổi này có ý nghĩa gì với người bình thường?
• Nhân tài cao cấp: Các lập trình viên, chuyên gia phân tích tài chính, kỹ sư R&D có thể bị thu hút bởi mức thuế thu nhập cá nhân trần 15% tại Hải Nam.
• Công nhân công nghiệp: Sẽ thấy rằng việc làm trong ngành sản xuất tại Việt Nam vẫn dồi dào, nhưng cùng với sự nâng cấp của ngành, yêu cầu về kỹ năng tay nghề cũng ngày càng cao hơn.
Dù là Hải Nam hay Việt Nam, cả hai đều đang thúc đẩy chuyển đổi sang các lĩnh vực có giá trị gia tăng cao hơn.
Đối với người tiêu dùng và nhà đầu tư
Với người tiêu dùng, việc Hải Nam phong quan đồng nghĩa với sự lựa chọn hàng hóa đa dạng hơn và giá cả cạnh tranh hơn. Trái cây Đông Nam Á, hàng tiêu dùng châu Âu sẽ thông qua Hải Nam để vào thị trường nội địa Trung Quốc thuận tiện hơn.
Các nhà đầu tư thì đứng trước những lựa chọn bố trí mới: Chọn lợi thế thể chế của Hải Nam cùng sự tiện lợi của thị trường nội địa, hay chọn lợi thế chi phí của Việt Nam cùng ưu đãi thuế quan khi xuất sang Âu Mỹ? Điều này đòi hỏi một tầm nhìn chiến lược tinh vi hơn.
Trong phòng họp của Bộ Kế hoạch và Đầu tư Việt Nam, các quan chức đang nghiên cứu cách điều chỉnh chiến lược cảng biển. Tập đoàn doanh nghiệp lớn nhất Việt Nam là Vingroup đã tuyên bố rót thêm 37,3 tỷ NDT để mở rộng cảng (khu vực Nam Đồ Sơn/Lạch Huyện).
Cùng lúc đó, cảng Dương Phố (Hải Nam) đang xây mới 2 bến neo đậu cấp 200.000 tấn, có khả năng đón tàu container lớn nhất thế giới loại 24.000 TEU. Thời gian vận chuyển trái cây từ Đông Nam Á đến Hải Nam đã giảm từ 40 ngày xuống chỉ còn 7 ngày.
Việc Hải Nam phong quan không phải là khởi đầu của một trò chơi có tổng bằng không (zero-sum game), mà là cơ hội để làm sâu sắc hơn sự hợp tác kinh tế khu vực. Khi Hải Nam và Việt Nam vừa cạnh tranh vừa hợp tác, kết quả cuối cùng sẽ là sự cải thiện môi trường kinh doanh và nâng cấp chuỗi công nghiệp của toàn bộ khu vực Đông Nam Á.
_______
Hóa ra đảo Hải Nam lại gần Việt Nam đến thế, ngay bên kia Vịnh Bắc Bộ
Hải Nam "phong quan" mở ra chương mới cho khu vực, Vịnh Bắc Bộ đón cơ hội phát triển.
Hoạt động "phong quan" (đóng cửa để vận hành cơ chế thuế quan riêng) trên toàn đảo tại Cảng Thương mại Tự do Hải Nam đã chính thức khởi động từ hôm nay, đánh dấu một giai đoạn mới trong công cuộc mở cửa đối ngoại của Trung Quốc. Hòn đảo nhiệt đới này nằm nhìn sang Việt Nam qua Vịnh Bắc Bộ, với mối liên hệ kinh tế mật thiết giữa hai vùng. Những lợi ích từ chính sách phong quan sẽ lan tỏa ra toàn khu vực, tạo không gian hợp tác mới cho các vùng lân cận, bao gồm cả Việt Nam.
Cốt lõi của hoạt động phong quan là cơ chế "nới lỏng tuyến 1, quản lý tuyến 2, tự do trong đảo". Điều này có nghĩa là hàng hóa, dòng vốn và nhân sự quốc tế ra vào Hải Nam (tuyến 1) sẽ tự do và thuận tiện hơn, trong khi việc giám sát giữa Hải Nam và nội địa Trung Quốc (tuyến 2) sẽ được thực hiện chặt chẽ và hiệu quả.
Mô hình này không chỉ giúp giảm chi phí cho doanh nghiệp mà còn mang lại nhiều lựa chọn tiêu dùng phong phú hơn cho du khách. Mỗi du khách được hưởng hạn mức mua sắm miễn thuế 100.000 Nhân dân tệ (khoảng 350 triệu VND) mỗi năm, với danh mục hàng hóa được mở rộng đáng kể, biến Hải Nam trở thành điểm đến du lịch hấp dẫn hơn bao giờ hết.
Ngành du lịch sẽ đón nhận bước nhảy vọt về chất. Với việc tăng cường các đường bay quốc tế và tối ưu hóa chính sách miễn thị thực, Hải Nam đang chuyển mình từ một điểm nóng du lịch nội địa thành một trung tâm du lịch quốc tế. Chính sách miễn thuế khi rời đảo đã cho thấy sức hút mạnh mẽ, với doanh số bán hàng miễn thuế tích lũy vượt quá 200 tỷ NDT trong vài năm qua. Sau khi phong quan, các thiết bị giải trí, dụng cụ biểu diễn nhập khẩu được giảm miễn thuế quan, giúp nâng cao chất lượng dịch vụ du lịch và nuôi dưỡng nhiều loại hình kinh doanh cao cấp hơn.
Những thay đổi này không chỉ mang lại lợi ích cho Hải Nam mà còn đem đến cơ hội thương mại cho Việt Nam ở bờ bên kia Vịnh Bắc Bộ. Thương mại hai chiều liên tục tăng trưởng trong những năm gần đây; nông sản, gỗ và các sản phẩm khác của Việt Nam thâm nhập thị trường Trung Quốc qua ngả Hải Nam, và trong tương lai mối quan hệ bổ trợ này hứa hẹn sẽ càng sâu sắc hơn. Mạng lưới giao thông khu vực cũng đang được nâng cấp liên tục.
Cảng Dương Phố (Yangpu) - với vai trò là trung tâm vận tải biển quốc tế - đã bổ sung các bến cảng có thể đón tàu container lớn nhất thế giới. Tuyến vận tải giữa cảng này và cảng Hải Phòng của Việt Nam đã được khai thông từ lâu. Trong tương lai, tiềm năng phân công cảng biển và phối hợp công nghiệp trong nhóm các đô thị quanh Vịnh Bắc Bộ là rất lớn.
Hải Nam và các địa phương như Việt Nam có thể cùng xây dựng "Liên minh cảng biển ASEAN", chia sẻ tài nguyên tuyến hàng hải, nâng cao năng lực cạnh tranh tổng thể của khu vực.
Đối với Việt Nam, việc Hải Nam phong quan vừa là thách thức vừa là cơ hội. Một số ngành nghề có thể phải đối mặt với sự cạnh tranh, nhưng Việt Nam có thể tận dụng điều này để điều chỉnh cơ cấu kinh tế, phát triển các ngành có giá trị gia tăng cao, đồng thời tận dụng lợi thế địa lý để hình thành sự bổ trợ với Hải Nam. Ví dụ, Việt Nam có thể tập trung vào các lĩnh vực như sản xuất ô tô, năng lượng xanh, tạo sự liên kết với ngành dịch vụ và thị trường tiêu dùng cao cấp của Hải Nam.
Hoạt động phong quan là khởi điểm mới cho sự phát triển của Hải Nam, cũng là thời cơ mới cho hợp tác khu vực. Cùng với việc các lợi ích chính sách được giải phóng, khu vực Vịnh Bắc Bộ kỳ vọng sẽ hình thành mối liên kết kinh tế chặt chẽ hơn, cùng nhau tạo nên một cực tăng trưởng đầy sức sống.
_______
Thuế suất giảm sốc xuống 15%, Việt Nam "xuyên đêm" sao chép mô hình Bắc - Thượng - Quảng, chiêu bài này của Trung Quốc là đòn "phong hầu" chí mạng!
Tin tức Cảng Thương mại Tự do Hải Nam phong quan toàn đảo vừa mới truyền ra, ánh đèn trong phòng họp của Chính phủ Việt Nam đã sáng xuyên đêm đến tận rạng sáng. Một cuộc đối đầu không tiếng súng xoay quanh ngành sản xuất cao cấp đã lặng lẽ nổ ra trên Biển Đông.
Ngay trước thềm Hải Nam phong quan, vào ngày 5 tháng 12, Thủ tướng Chính phủ Việt Nam Phạm Minh Chính đã triệu tập khẩn cấp cuộc họp nội các, với giọng điệu cấp thiết yêu cầu phải xây dựng xong 6 đến 8 khu thương mại tự do có sức cạnh tranh quốc tế trước năm 2030, đợt đầu tiên thậm chí phải đi vào hoạt động và có hiệu quả ngay trong năm 2026.
Ngày 18 tháng 12 năm 2025, Cảng Thương mại Tự do Hải Nam chính thức khởi động phong quan toàn đảo. Thời điểm này khớp chặt chẽ với lộ trình thúc đẩy xây dựng khu thương mại tự do đầy gấp rút của Việt Nam, đây tuyệt đối không phải là sự trùng hợp ngẫu nhiên.
Cuộc chiến về Thuế suất
Sau khi Hải Nam phong quan, tỷ lệ danh mục hàng hóa miễn thuế (thuế suất 0%) vọt từ 21% lên 74%, bao phủ khoảng 6.600 mã hàng. Đối với doanh nghiệp, chỉ cần thực hiện gia công tại Cảng Thương mại Tự do Hải Nam với giá trị gia tăng trên 30%, khi bán vào thị trường nội địa Trung Quốc sẽ được miễn thuế nhập khẩu.
Hải Nam tung ra chính sách thuế đơn giản, trực diện nhưng có sức công phá cực lớn: Thuế thu nhập doanh nghiệp và Thuế thu nhập cá nhân đều được áp mức trần 15%. Đối với nhân tài cao cấp, phần thuế thu nhập cá nhân vượt quá 15% được miễn thu trực tiếp, chính sách này kéo dài đến cuối năm 2027.
Tại Việt Nam, thuế thu nhập doanh nghiệp trong khu thương mại tự do là 20%, thuế thu nhập cá nhân cao nhất cũng là 20%. Việt Nam cũng đưa ra chính sách ưu đãi miễn thuế 4 năm đầu, giảm 50% trong 9 năm tiếp theo.
Tuy nhiên, năm 2024, số doanh nghiệp trong khu thương mại tự do của Việt Nam được hưởng chính sách miễn thuế 4 năm chỉ có 127 đơn vị, chưa đến 5% tổng số hồ sơ đăng ký, và thời gian phê duyệt trung bình kéo dài tới 8 tháng.
Cuộc chiến Công nghiệp: Cao cấp vs. Sơ cấp
Ngành sản xuất chiếm 38,7% GDP của Việt Nam, trong đó gia công nguyên liệu đóng góp 62% mức tăng trưởng. Hai lĩnh vực điện tử - thông tin và dệt may đang nuôi sống 23% lực lượng lao động của Việt Nam.
Chính sách sau khi phong quan của Hải Nam nhắm chuẩn xác vào các ngành này. Tại Hải Nam, nếu làm gia công, chỉ cần sản phẩm xuất khẩu trực tiếp mà không vào nội địa, cả nguyên liệu nhập khẩu và thành phẩm xuất khẩu đều được miễn thuế quan.
Tâm điểm cạnh tranh thực sự đã không còn là quần áo, giày tất hay những ngành công nghiệp cấp thấp. Năm 2024, kim ngạch xuất khẩu dệt may của Việt Nam đạt 45 tỷ USD, chiếm 6,2% thị phần toàn cầu. Những ngành thâm dụng lao động kiểu này có dịch chuyển đi thì cũng là chuyện thường.
Chiến trường thực sự nằm ở lĩnh vực sản xuất cao cấp: Máy công cụ, bán dẫn, tinh chế đất hiếm, y sinh, xe năng lượng mới. Việt Nam đang cố gắng nâng cấp lên các ngành này, trong khi Hải Nam đã bố trí xong thế trận về ô tô, công nghệ sinh học và sản xuất cao cấp.
Sự đổi mới trong mô hình "nghiên cứu dùng tại Lạc Thành, sản xuất tại Hải Khẩu" của Hải Nam rất ấn tượng. Thuốc tây đổi mới sáng tạo từ khi được Mỹ phê duyệt đến khi bán ra tại Trung Quốc chỉ mất 14 tháng, giá có thể giảm xuống chỉ còn 1/5 so với hàng nhập khẩu thuần túy. Ví dụ, loại thuốc bảo vệ tủy xương Cosela có giá 1.400 USD/lọ tại Mỹ, nhưng sau khi được địa phương hóa sản xuất tại Hải Nam, giá bán trong nước chỉ còn 466 Nhân dân tệ (khoảng 1,6 triệu VNĐ) và đã được đưa vào bảo hiểm y tế.
Lợi thế địa lý và Chuỗi cung ứng
Hải Nam và Đà Nẵng (Việt Nam) nhìn nhau qua biển, tuyến đường biển từ cảng Dương Phố (Hải Nam) đến cảng TP.HCM chỉ mất 3 ngày. Khi doanh nghiệp phải lựa chọn giữa hai địa điểm này, lợi thế chính sách của Hải Nam lập tức nổi bật.
Trong 3 quý đầu năm 2025, tổng mức chi tiêu của du khách nước ngoài tại Hải Nam và Việt Nam ngang ngửa nhau. Đằng sau con số này không chỉ là sự cạnh tranh về tiêu dùng du lịch, mà còn hàm ý rằng dòng vốn ngoại và nguồn lực công nghệ vốn dĩ có thể chảy vào Việt Nam nay bắt đầu bị phân luồng sang Hải Nam.
Năm 2024, tổng kim ngạch nhập khẩu máy móc thiết bị của Việt Nam gần 180 tỷ USD, trong đó 70% thiết bị gia công kim loại phụ thuộc vào nhập khẩu, và Trung Quốc là nhà cung cấp lớn nhất. Nếu doanh nghiệp đặt trung tâm R&D (nghiên cứu phát triển) và trụ sở chính tại Hải Nam, chỉ để lại khâu lắp ráp đơn giản tại Việt Nam, thì Việt Nam chỉ có thể kiếm được chút phí gia công ít ỏi.
Bàn luận và Cục diện mới
Về cuộc cạnh tranh này, cư dân mạng cũng thảo luận rất sôi nổi.
• Có người cho rằng Hải Nam nên tập trung phát triển sản xuất cao cấp, không cần dây dưa quá nhiều với Việt Nam ở phân khúc trung cấp.
• Người khác lại có quan điểm khác, cho rằng cần áp chế toàn diện, bởi sau lưng Việt Nam có Nhật Bản, Hàn Quốc hỗ trợ. Nếu không giữ vững thị trường trung cấp, Việt Nam có thể trở thành quân cờ để kiềm chế nền sản xuất Trung Quốc.
Việt Nam có thể bắt chước các chính sách ưu đãi thuế cụ thể, nhưng khó lòng sao chép được hệ sinh thái công nghiệp hoàn chỉnh của Trung Quốc. Một thành phố cấp huyện của Trung Quốc có thể sở hữu chuỗi cung ứng linh kiện điện tử trọn vẹn, còn ở Việt Nam, đôi khi ngay cả một con ốc vít cũng phải nhập khẩu từ nước ngoài.
Năm 2024, trong bảng xếp hạng thu hút vốn ngoại của Việt Nam, Hàn Quốc đứng thứ nhất, Nhật Bản thứ hai, Trung Quốc tụt xuống thứ ba. Điều này cho thấy phương Tây và Nhật - Hàn đang cố ý nâng đỡ Việt Nam, mưu toan biến nước này thành quân cờ để cân bằng lại sức mạnh sản xuất của Trung Quốc.
Thực tế, việc Hải Nam phong quan đang kiến tạo nên một sự phân công lao động khu vực mới:
Hải Nam phụ trách R&D, gia tăng giá trị cao cấp và đầu mối thị trường; các nước ASEAN cung cấp sản xuất cơ bản và nguyên liệu.
Chuỗi liên kết mới: "Nghiên cứu Hải Nam + Sản xuất ASEAN + Bán hàng toàn cầu" đang trở thành viễn cảnh mới của hợp tác kinh tế khu vực.
Khi tin tức Hải Nam phong quan truyền đến, Việt Nam đã phải điều chỉnh chính sách ngay trong đêm, lên kế hoạch ép mức thuế thu nhập cá nhân cho chuyên gia nước ngoài xuống còn 20%. Trong khi hiệu suất bốc dỡ tại cảng tự động hóa Dương Phố (Hải Nam) đã sớm chuyển hóa thành chi phí logistics rẻ, thì doanh nghiệp tại Việt Nam vẫn phải đợi trung bình 8 tháng để xin được chính sách ưu đãi.
Cuộc đua xoay quanh ngành sản xuất cao cấp này tuy nồng mùi thuốc súng nhưng cũng mang theo dòng chảy thôi thúc sự vươn lên. Dù là Trung Quốc đang cải cách mở cửa sâu rộng hơn, hay là Việt Nam đang "dò đá qua sông" học theo Trung Quốc, thì cuộc chạy đua về sự cởi mở và hiệu quả này mới chỉ vừa kéo màn bắt đầu.
_______
Hải Nam "phong quan", tại sao Việt Nam lại "đứng ngồi không yên"?
Sức tiêu thụ du lịch của một tỉnh lại ngang ngửa với cả một quốc gia?
Số liệu mới nhất cho thấy, trong 3 quý đầu năm nay, tổng kim ngạch tiêu dùng du lịch của tỉnh Hải Nam (Trung Quốc) gần như tương đương với số liệu của cả nước Việt Nam. Sự trùng hợp này vô tình hé lộ những biến động sâu sắc đang diễn ra trong cục diện kinh tế khu vực.
Và ngay trong ngày Hải Nam chính thức khởi động hoạt động "phong quan" (đóng cửa để vận hành cơ chế riêng) vào tháng 12, phía Việt Nam đã truyền đi thông tin về việc lãnh đạo cấp cao chỉ đạo khẩn, nêu rõ yêu cầu đẩy nhanh tiến độ xây dựng các khu thương mại tự do. Đây không phải là sự ngẫu nhiên về mặt thời gian, mà là tín hiệu rõ ràng cho thấy mức độ cạnh tranh đang gia tăng.
Bản chất của "Phong quan": Nâng cấp độ mở
Cái gọi là "phong quan" tuyệt đối không phải là khép kín, mà là mở cửa ở trình độ cao hơn. Nó có nghĩa là toàn bộ đảo Hải Nam được quy hoạch thành một khu vực giám sát hải quan đặc biệt, thi hành mô hình quản lý mới: "Tuyến 1 nới lỏng, tuyến 2 quản chặt".
• "Tuyến 1" (hướng ra thế giới): Hàng hóa nước ngoài vào Hải Nam được hưởng sự thuận tiện tối đa, tuyệt đại đa số được miễn thuế quan.
• "Tuyến 2" (nối với nội địa): Hàng hóa từ Hải Nam khi vào lục địa Trung Quốc mới cần làm thủ tục hải quan.
Từ đó, Hải Nam thực chất trở thành một siêu nền tảng mở theo mô hình "lãnh thổ trong nước nhưng nằm ngoài hải quan". Kết hợp với gói chính sách giảm cả thuế thu nhập doanh nghiệp và cá nhân xuống còn 15%, cùng chính sách miễn thị thực cho hàng chục quốc gia, sức hút của Hải Nam đã vượt xa phạm vi du lịch. Doanh nghiệp có thể đưa nguyên liệu vào Hải Nam với thuế suất 0% để gia công, nếu giá trị gia tăng đạt chuẩn nhất định, thành phẩm sẽ được miễn thuế khi bán vào thị trường nội địa khổng lồ của Trung Quốc. Điều này khiến vai trò của Hải Nam chuyển đổi nhanh chóng từ một hòn đảo du lịch nhiệt đới sang một "nền tảng công nghiệp tiền phương" tỏa sức ảnh hưởng vào nội địa Trung Quốc.
Áp lực lên Việt Nam: Cuộc đua giành dòng vốn
Chính sự nâng tầm định vị này khiến Việt Nam cảm thấy sự cấp bách chưa từng có. Lâu nay, Việt Nam dựa vào lợi thế chi phí nhân công và hệ thống gia công xuất khẩu hoàn thiện để thu hút lượng lớn đầu tư sản xuất quốc tế, trở thành mắt xích quan trọng trong chuỗi cung ứng toàn cầu.
Tuy nhiên, tổ hợp lựa chọn "Gia công thuế 0% + Thông thẳng vào thị trường nội địa" mà Hải Nam đưa ra đã cung cấp cho các tập đoàn đa quốc gia một phương án bố trí chiến lược mới. Một số ngành công nghiệp vốn định hướng sản xuất tại Đông Nam Á rồi tái xuất sang Trung Quốc nay có thể phải đánh giá lại, cân nhắc đặt một phần các khâu có giá trị gia tăng cao trực tiếp tại Hải Nam. Đã có dấu hiệu cho thấy một số doanh nghiệp gia công điện tử tại Việt Nam xuất hiện biến động về đơn hàng. Điều này lý giải vì sao lãnh đạo cấp cao Việt Nam phải khẩn cấp đề ra kế hoạch tăng tốc xây dựng các khu thương mại tự do trong nước, nhằm nâng cấp hạ tầng và môi trường chính sách để giữ chân và thu hút đầu tư.
Cuộc đọ sức về Hệ sinh thái
Tuy nhiên, cốt lõi cạnh tranh giữa hai bên không chỉ nằm ở mức độ ưu đãi thuế, mà còn ở sự so kè về quy tắc và hệ sinh thái.
• Các ưu đãi của Việt Nam thường nghiêng về các doanh nghiệp trọng điểm cụ thể.
• Trong khi đó, ưu đãi thuế suất của Hải Nam mang tính phổ quát và xác định hơn, quy trình đăng ký kinh doanh nhanh chóng và hiệu quả.
Quan trọng hơn, thứ chống lưng cho Hải Nam là hệ thống công nghiệp hoàn chỉnh và thị trường thống nhất siêu quy mô của Trung Quốc - nền tảng mà khó có nền kinh tế đơn lẻ nào sánh kịp. Doanh nghiệp đặt tại Hải Nam có thể nhúng sâu vào chuỗi giá trị hoàn chỉnh từ R&D (nghiên cứu phát triển), thiết kế đến sản xuất và bán hàng đầu cuối.
Ngược lại, ngành sản xuất của Việt Nam ở mức độ nhất định vẫn phụ thuộc vào mô hình gia công "hai đầu ở ngoài" (nhập nguyên liệu, xuất thành phẩm). Sự trỗi dậy của Hải Nam đang thách thức vị thế truyền thống của Việt Nam với tư cách là trung tâm sản xuất chi phí thấp thuần túy, buộc Việt Nam phải leo lên các nấc thang cao hơn trong chuỗi giá trị.
Tái định hình cục diện khu vực
Cuộc cạnh tranh này không phải là câu chuyện "thay thế" đơn giản. Trong các lĩnh vực dịch vụ cao cấp như tài chính hàng hải, trung tâm thương mại quốc tế, Hải Nam vẫn còn khoảng cách lớn so với các trung tâm đã trưởng thành như Singapore. Trọng điểm phát triển của Hải Nam nghiêng về kinh tế thực thể và kết nối thị trường nội địa. Bản thân Việt Nam cũng đang tích cực tìm kiếm đột phá thông qua việc ký kết các hiệp định thương mại tiêu chuẩn cao mới và thúc đẩy nâng cấp công nghiệp.
Sự biến chuyển của cục diện khu vực giống như một cuộc "tái định hình" sâu sắc. Việc Hải Nam phong quan như một tảng đá lớn ném xuống mặt hồ, những gợn sóng nó tạo ra đang buộc các nền kinh tế xung quanh phải nhìn nhận lại định vị và chiến lược phát triển của chính mình.
Người chiến thắng cuối cùng sẽ là bên cung cấp được môi trường kinh doanh ổn định hơn, hiệu quả hơn và minh bạch hơn. Màn "so kè từ xa" giữa Hải Nam và Việt Nam về bản chất là cuộc diễn tập trước cho quyền tiếng nói trong quy tắc thương mại và công nghiệp châu Á tương lai. Nó không chỉ liên quan đến dòng chảy đầu tư, mà sẽ ảnh hưởng đến hệ sinh thái kinh tế của toàn bộ khu vực Đông Nam Á. Đối với doanh nghiệp, điều này đồng nghĩa với việc họ có thêm những lựa chọn đa dạng hơn, nhưng cũng cần cân nhắc kỹ lưỡng hơn khi bố trí chiến lược tại châu Á - Thái Bình Dương.
________________
Tổng hợp bởi: FB Pham Tuan Anh
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét