Mất niềm tin, người Việt giữ 'đồng tiền tốt' ở nhà

Mất niềm tin, người Việt giữ 'đồng tiền tốt' ở nhà

Rất thú vị khi quy luật kinh tế học cổ điển từ thế kỷ thứ XVI đang xảy ra ở Việt Nam, quy luật Gresham: đồng tiền xấu đuổi đồng tiền tốt ra khỏi lưu thông. Đây là lý do khan tiền trong lưu thông. Để có "đồng tiền tốt", người Việt phải dùng "tiền xấu" để mua trong khi Ngân hàng nhà nước (NHNN) muốn gạt bỏ "đồng tiền tốt" khỏi hệ thống để chống đô-la hoá nền kinh tế.

1) Quy luật thú vị của 'đồng tiền tốt' và 'đồng tiền xấu'
Quy luật Gresham (Gresham's law) là giả thuyết kinh tế do Thomas Gresham (1519 - 1579) đưa ra vào thế kỷ thứ XVI. Theo quy luật này thì ''tiền xấu sẽ đuổi tiền tốt ra khỏi lưu thông''.

Quy luật kinh tế này gắn với câu chuyện lịch sử tiền tệ của châu Âu. Sau cuộc Thập tự chinh, châu Âu chia thành các lãnh địa do các lãnh chúa cầm đầu. Thời đó, các lãnh chúa sẽ tự tạo đồng tiền cho lãnh thổ của mình dựa trên một tỷ lệ nhất định giữa vàng, bạc và thậm chí là đồng. Dĩ nhiên, đồng tiền nào có tỷ lệ vàng nhiều hơn thì đắt giá hơn.

Nhưng rồi các lãnh chúa rồi cũng phát sinh lòng tham, mặc dù trên bề mặt tuyên bố rằng đồng tiền của mình có giá trị là x% vàng, nhưng các lãnh chúa lại âm thầm cho thêm đồng vào để giảm vàng đi; đồng tiền xấu được tạo ra như vậy. Bằng cách này, họ tạo ra được nhiều tiền hơn, dùng tiền này mua được nhiều hàng hoá dự trữ hơn cũng như trao đổi lấy nhiều hàng hoá hơn với các lãnh thổ bên cạnh.

Cách làm của lãnh chúa sau cuộc Thập tự chinh mà nhà kinh tế học Gresham đã ghi thành quy luật hồi thế kỷ XVI thực ra không khác chút nào so với việc ngân hàng trung ương (NHTW) in thêm tiền khiến tiền tệ lạm phát, bị giảm giá trị như chúng ta ngày nay đang chứng kiến.

Vậy phản ứng của dân cư là gì? 

Có thể khi các lãnh chúa mới tạo ra đồng tiền xấu thì người dân và đối tác thương mại của họ ở lãnh thổ khác không phát hiện ra. Nhưng rất nhanh, người dân nhận ra 2 đồng tiền bề ngoài giống hệt nhau mà giá trị lại khác nhau: họ đơn giản đặt tên loại tiền tạo ra bởi lòng tham và sự ngu muội kia là "đồng tiền xấu", đồng tiền tạo ra theo cam kết ban đầu của lãnh chúa là "đồng tiền tốt".

Đương nhiên, họ sẽ tiêu ngay đồng tiền xấu, họ cất giữ đồng tiền tốt ở nhà. Tốt nhất là tiêu đồng tiền xấu thật nhanh khi giá trị thật của nó không bị nhận diện ra trên diện rộng. Tình trạng mất niềm tin càng lớn, người dân càng nỗ lực tích trữ "đồng tiền tốt", không đẩy nó vào lưu thông. Đây là lý do mà quy luật kinh tế học có tên Gresham ra đời.

2) 'Đồng tiền xấu' ở Việt Nam

Hiện nay, hầu hết người Việt đều không thích để tiền đồng (VND) trong két. Tiền đồng của họ được đổi thành ngoại tệ mạnh (chủ yếu là USD) và vàng. Ngoại tệ mạnh và vàng được người Việt đang coi như "đồng tiền tốt", cất trữ ở nhà. Một lượng "đồng tiền tốt" có giá trị rất lớn cứ như vậy ở lỳ trong dân cư, không đưa vào lưu thông.

Tiền đồng bị coi là "đồng tiền xấu" vì VND đang bị mất giá so với ngoại tệ mạnh là USD: (i) giá trị VND so với USD đã mất 9,56% trong một năm qua; (ii) kỳ vọng lạm phát tăng mạnh, đồng VND tiếp tục mất giá do nợ xấu bùng phát, cầu ngoại tệ tăng cao, áp lực khan ngoại tệ trong hệ thống NHTM... 

Hiện tại, lạm phát hàng năm của Việt Nam (công bố vào tháng 10/2022) chỉ ở mức 4,3% (khó tin) và Quốc hội đưa ra chỉ tiêu kế hoạch lạm phát cho năm 2023 chỉ 4,5%.

VND bị mất giá trị so với USD vì rất nhiều lý do. Đầu tiên phải kể đến là lý do khách quan khi Cục dự trữ liên bang Hoa Kỳ (Fed) tăng mạnh lãi suất điều hành, thúc đẩy dòng vốn ngoại đổ về Mỹ, cả thế giới thiếu hụt ngoại tệ. Trong khi đó, do yếu tố chu kỳ, cầu ngoại tệ của Việt Nam tăng mạnh vào quý 4 hàng năm để phục vụ xuất khẩu, trả nợ nước ngoài quốc gia... 

Hiện tại, chính sách chống đô la hoá nền kinh tế đang khiến doanh nghiệp xuất khẩu không thể giữ lại USD trong tài khoản (buộc phải bán lại ngay cho NHTM), bản thân NHTM lại không thể huy động USD từ dân cư vì lãi suất huy động USD là 0%. Ngoài ra, các hoạt động buôn lậu vàng, xăng dầu cũng làm USD chảy khỏi biên giới quốc gia. Tất cả các nhân tố trên làm trầm trọng thêm việc khan USD trong hệ thống. USD càng thiếu cung thì NHNN càng phải bán nhiều USD ra để cân đối cung - cầu, đồng VND càng mất giá.

Cuối cùng, nhưng lại là quan trọng nhất, thị trường mất niềm tin trầm trọng khi hàng nghìn tỷ đồng TPDN mất khả năng thanh toán đúng hạn, hàng loạt CEO các tập đoàn BĐS lớn bị truy tố vì tội lừa đảo tài chính, hình ảnh dòng người xếp hàng trước ngân hàng thương mại chờ rút tiền, hình ảnh nhà đầu tư mua trái phiếu doanh nghiệp BĐS do ngân hàng chào mới tới tận cửa NHTM để biểu tình trở thành tin tức hàng ngày, các bản tin ngân hàng chạy đua lãi suất, tin tức về việc doanh nghiệp không thể vay vốn do ngân hàng hết 'room' tín dụng... tràn lan trên các bản tin. Mất niềm tin vào giá trị đồng nội tệ càng thúc đẩy dòng tiền còn lại trong dân cư rời khỏi lưu thông, chuyển "đồng tiền xấu" thành "đồng tiền tốt" để dự trữ ở nhà.

Người Việt coi vàng và USD là 'đồng tiền tốt' để dự trữ ở nhà

Trước việc giá USD liên tiếp tăng, một số nhà đầu tư dùng tiền nhàn rỗi mua ngoại tệ chờ lên giá.

“Tôi không có nhiều vốn nên không theo thị trường bất động sản; đặc biệt hạn chế vay tiền ngân hàng để đầu tư. Tôi mua ngoại tệ. Tuy lợi nhuận thấp nhưng tôi sẽ được ngủ ngon khi thị trường nhiều biến động”, chị Phương ở Hoàn Kiếm chia sẻ. Rõ ràng, ngay cả khi lãi suất 0% thì USD vẫn hấp dẫn hơn nhiều so với đồng tiền VND đã được định nghĩa là "đồng tiền xấu" trong dân cư.

Theo khảo sát của Tiền Phong, khách đến mua ngoại tệ ở các cửa hàng vàng bạc trên phố Hà Trung (Hà Nội) không đông ồ ạt nhưng vẫn có đều đặn. Giá USD tăng mạnh khiến nhiều người dân sốt ruột đã chuyển một phần tiền để dành sang tích trữ găm giữ ngoại tệ này. Ngoài việc mua đô-la tại cửa hàng, họ còn nhận dịch vụ trao đổi USD tại nhà với phí giao USD khoảng 30.000 đồng/lần trong nội thành Hà Nội, miễn phí giao USD với số tiền từ 10.000 USD trở lên.

Nhưng khoản ngoại tệ này hoàn toàn không chảy vào lưu thông vì chính sách lãi suất huy động 0% với USD. Đây là chính sách tồn tại trong một thập kỷ qua với hy vọng giảm đô la hoá nền kinh tế.

Chính sách như vậy đã tỏ ra hiệu quả khi đồng nội tệ còn là "đồng tiền tốt". Khi điều kiện kinh tế và tài chính vĩ mô trong và ngoài nước bắt đầu bất thường, mất cân đối trầm trọng, đồng nội tệ trở nên xấu hơn, thành "đồng tiền xấu", trong khi USD tăng giá thành "đồng tiền tốt"; chính sách lãi suất 0% với ngoại tệ đã gạt bỏ một lượng lớn đồng tiền tốt ra khỏi lưu thông.

Hơn cả niềm tin vào USD, văn hoá dự trữ vàng của người Việt Nam được bồi đắp qua nhiều thế hệ, qua các cuộc khủng hoảng kinh tế tài chính lớn nhỏ, các đợt đổi tiền vì lạm phát tăng phi mã trong quá khứ.

Báo cáo xu hướng nhu cầu vàng mới nhất của Hội đồng Vàng thế giới (WGC) cho thấy, nhu cầu vàng tại Việt Nam tăng vọt trong quý 3/2022 so với cùng kỳ năm ngoái.

Theo đó, quý 3/2022, nhu cầu tiêu thụ vàng tại Việt Nam đạt 12 tấn, tăng 264% so với cùng kỳ năm ngoái (quý 3/2021 đạt 3,3 tấn). Tổng nhu cầu vàng thỏi và đồng xu cho thấy mức tăng trưởng tương tự khi tăng từ 2,4 tấn ở quý 3/2021 lên 8,5 tấn trong quý 3/2022, tăng 254% so với cùng kỳ năm 2021. Nhu cầu trang sức tăng từ 0,9 tấn lên 3,5 tấn, tăng 290% so với cùng kỳ năm ngoái.

Tính từ đầu năm đến nay, vàng thế giới có những phiên giảm giá mạnh, mất hơn 2,3% trong phiên giao dịch ngày 6/7 và mất 2,5% trong ngày 13/6. Xét trong nửa đầu năm, giá vàng thế giới đã giảm hơn 8%.

Nhưng ngược chiều với thế giới, vàng miếng SJC tại Việt Nam được xem như khá lạc lõng với thị trường toàn cầu; giá cả và giao dịch không cùng chiều với thị trường vàng thế giới. Có những lúc giá vàng thế giới và vàng trong nước cùng tăng nhưng không ít thời kỳ giá vàng thế giới giảm thì giá vàng trong nước vẫn tăng. Sự chênh lệch giá giữa vàng miếng trong nước và thế giới có lúc lên đến gần 19 triệu đồng/lượng.

Cầu về vàng của người Việt Nam vẫn tăng mạnh bất chấp giá vàng miếng SJC luôn cao hơn giá vàng thế giới 20-25% (mỗi lượng); lý do do SJC được quản lý độc quyền bởi NHNN. Cơ quan này đã không cho đấu thầu tăng nguồn cung vàng miếng cho thị trường trong nước với kỳ vọng rằng giá vàng miếng (để dự trữ) tăng cao so với vàng thế giới sẽ kích thích người dân bán vàng, đẩy tiền đồng vào hệ thống NHTM.

Những rõ ràng, số liệu của Hội đồng Vàng Thế giới đã cho thấy một câu chuyện ngược lại. Người Việt có thể không trữ vàng SJC thì họ vẫn trữ vàng nhẫn đóng vỉ của các hãng vàng tư nhân trong địa phương mà họ tin cậy. Việc để tồn tại chênh lệch giá vàng (SJC) trong nước và thế giới quá lớn thực tế chỉ kích thích buôn lậu vàng, làm chảy máu USD chợ đen ra khỏi nền kinh tế, đẩy đồng nội tệ VND thành đồng tiền xấu hơn do mất giá nhiều hơn.

Theo Báo cáo xu hướng nhu cầu vàng của Hội đồng Vàng Thế giới (WGC), người dân Việt Nam rất chuộng sở hữu vàng. Nhưng hành vi dự trữ vàng của người Việt Nam khác so với các nước trong khu vực. Người Việt thường trữ vàng trong dài hạn trong khi người dân Thái Lan thường trữ trong ngắn hạn.

Nhu cầu vàng miếng và vàng xu của Việt Nam đứng thứ nhất trong khu vực Đông Nam Á và đứng thứ ba sau Trung Quốc và Ấn Độ tại châu Á. Đối với vàng trang sức, Việt Nam đứng thứ hai trong khu vực Đông Nam Á.

Theo nghiên cứu của WGC, một trong những lí do khiến người tiêu dùng Việt Nam mua nhiều vàng, đặc biệt là vàng miếng, là do họ coi vàng miếng như loại tài sản trú ẩn an toàn: 81% nhà đầu tư tại Việt Nam cảm thấy vàng khiến họ an tâm về lâu dài và 79% tin rằng mua vàng là biện pháp bảo vệ tốt trước lạm phát và biến động tiền tệ.

Theo ông Nguyễn Thành Long, Chủ tịch Hiệp hội Kinh doanh Vàng Việt Nam (VGTA): “Hiện tượng vàng miếng SJC tại Việt Nam đắt nhất thế giới, có lúc đắt hơn vàng thế giới hơn 19 triệu/lượng đang nói lên rằng, người dân vẫn chuộng vàng như kênh đầu tư bảo toàn vốn an toàn trong bối cảnh địa chính trị, kinh tế còn nhiều biến động hiện nay”.

Chưa có số liệu người Việt găm giữ bao nhiêu USD tại nhà, nhưng chỉ với 12 tấn vàng tăng thêm từ Q3/2021 - Q3/2022, tính theo giá vàng thế giới, thì cả nền kinh tế đã thêm 636 triệu USD nằm ngoài lưu thông trong khoảng thời gian này.

NGuồn: Trên mạng