Xây dựng công trình mới: Bồi thường lịch sử!
Những ngày gần đây, người yêu Sài Gòn lại thấy thót tim trước tin 2.100m2 vườn Tao Đàn đang bị đe dọa dọn trống lấy chỗ xây ga tàu điện ngầm, khi nghe cầu thang và đại sảnh mosaic đang bị cắt xẻ trong thương xá Tax, tòa nhà Hải quan có thể bị đập bỏ và biệt thự cổ 110 Võ Văn Tần đã được gả bán rồi sẽ “hóa kiếp” thành cao ốc thương mại.
Tòa nhà cổ 110 Võ Văn Tần quận 3, mong rằng sẽ được tôn tạo thay vì “hóa kiếp“.
Dường như đến nay, không có lời kết luận mà chỉ có những hành động im lìm, thô bạo cứ nghiễm nhiên xâm lấn, biến thành sự đã rồi cuộc tàn phá chưa từng có những ký ức không thể thiếu của đô thị lớn nhất nước, một đô thị đã có hơn 200 năm định danh quốc tế.
Tao Đàn, một thí dụ không phải đất và cây
Xin nói ngay về công viên Tao Đàn, giá trị nơi đây không chỉ là cây xanh - khí trời mà còn là một di tích lịch sử và văn hóa về phát triển đô thị. Cả một vùng đất cao ráo ngày nay bao gồm Dinh Thống Nhất, Nhà thờ Đức Bà, đại lộ Lê Duẩn, công viên Tao Đàn vốn là phần đầu não - trung tâm của thành Gia Định - nơi Nguyễn Ánh và sau này “ông Thượng” Lê Văn Duyệt đặt hành dinh (1790-1859). Nơi đây, có thể ví như Hoàng thành Thăng Long ở Hà Nội trước đó, hay là một Thành Nội Huế sau này, với đầy đủ dinh thự, cung điện, kho bãi, vườn tược. Người Pháp vào phá thành - bỏ chức năng quân sự, làm mới Gia Định trở thành đô thị Sài Gòn theo lối hiện đại nhưng vẫn giữ nhiều dấu tích tiêu biểu. Trong đó, khu trung tâm thành cổ vẫn giữ lại chức năng khu hành chính đầu não và đặc biệt giữ lại những vườn cây, được thiết kế chỉnh chu, hài hòa với chức năng và cảnh quan mới.
Từ lúc ấy, vườn riêng của vua quan trở thành vườn chung Jardin de Ville - Công viên thành phố - một khái niệm chưa từng có trong đô thị Việt. Dân ta vẫn quen gọi đây là “Vườn Ông Thượng”. Năm 1945, “Vườn Ông Thượng” từng là nơi tuyên thệ dưới cờ và tập luyện quân sự của lớp lớp Thanh niên Tiền phong, chỉ có tầm vông vạt nhọn mà dũng cảm đánh Pháp vừa trở lại. Sau năm 1954, công viên này mang tên mới “Vườn Tao Đàn “ - rất thi vị, trở thành chốn lui tới thanh bình của người già, người trẻ, kể cả bọn con nít chúng tôi đến đá banh và cắm trại. Sau năm 1975, đã có lúc tên gọi Tao Đàn bị mất, công viên có một thời gian ngắn được giao cho Thành Đoàn quản trị. Song, sau đấy “châu về hợp phố”, Công viên Tao Đàn vẫn là chiếc vườn chung cho cả Sài Gòn - mặc dầu diện tích của công viên đã bị co rút rất nhiều so với thuở đầu tiên.
Tại sao không có phương án làm trạm metro ngoài
khu vườn lịch sử quý giá này-công viên Tao Đàn?
Nhiều năm qua, không chỉ một lần, người dân thành phố đã lên tiếng về việc giữ lại cảnh quan của Tao Đàn, tháo gỡ những công trình xâm lấn, dẹp và thu ngắn những hội chợ thương mại. Thế nên, chắc chắn người dân không thể dửng dưng khi biết Tao Đàn có thể mất 2.100m2, trong đó dự kiến sẽ mất 33 cây xanh. Có lẽ những người đưa ra ý tưởng đặt ga metro tại Tao Đàn chỉ thấy lợi ích không phải bồi thường giải phóng mặt bằng. Họ hoàn toàn quên mất giá trị môi trường, văn hóa và lịch sử của ngôi vườn chung Tao Đàn. Họ sẽ trả lời ra sao khi cảnh quan xanh Tao Đàn biến đổi, khung cảnh tĩnh mịch của một công viên không còn nữa? Những cây cổ thụ quý sẽ phải ra đi, biết bao lâu mới gây dựng lại được?
Hỡi những người quyết định chính sách và những người thi công, lẽ nào quý vị không biết trong vườn Luxembourg ở Paris, hay Hyde Park ở London, Central Park ở New York, hay gần nhất là Botanical Garden ở Singapore và những công viên lớn ở Tokyo, người ta không xây dựng ga metro hay bất cứ công trình ngầm thương mại nào bên dưới? Đường xuống metro ở những nơi đấy nếu cần thiết đều đặt bên ngoài hàng rào công viên để không cho những ngôi vườn chung tuyệt đẹp này mất đi một tấc đất quý báu nào! Họ đã phải tìm ra những phương án xây dựng không gây lỗi cho những cột mốc lớn lao của đô thị, của ký ức tập thể cư dân và ngay cả du khách.
Tôn trọng lịch sử - quy tắc phải có trong xây dựng mới
Tháng 6.2001, Việt Nam có Luật Di sản văn hóa. Nhờ có luật này, các nhà lịch sử và người dân đã lên tiếng hiệu quả trong việc tạm ngưng xây dựng nền móng nhà Quốc hội mới tại khu vực 18 Hoàng Diệu - Hà Nội. Khi các nhà khảo cổ trong và ngoài nước được “vào cuộc”, họ đã phát hiện tại đây những dấu tích chưa từng thấy của một Hoàng thành Thăng Long kỳ vĩ. Năm 2010, di tích khảo cổ 18 Hoàng Diệu cùng với toàn bộ khu trung tâm Hoàng thành Thăng Long còn giữ được từ sân rồng Điện Kính Thiên - nhà Lê đến Cột Cờ - nhà Nguyễn, đã được UNESCO công nhận Di sản văn hóa thế giới. Việc xây dựng tòa nhà Quốc hội mới đã phải điều chỉnh thiết kế, không xâm phạm vào khu di tích khảo cổ. Hiện tại, khu di tích này liên thông với mặt sau của tòa nhà Quốc hội, là một chứng tích cho thấy cách hành xử rất văn hóa của người nay với người xưa.
Trong Luật Di sản văn hóa, đã có nhiều điều luật nói đến những nguyên tắc chung trong việc giữ gìn và phát huy di sản. Đặc biệt, điều 36 quy định: Khi phê duyệt dự án cải tạo, xây dựng các công trình nằm ngoài các khu vực bảo vệ di tích mà xét thấy có khả năng ảnh hưởng xấu đến cảnh quan thiên nhiên và môi trường - sinh thái của di tích thì phải có ý kiến thẩm định bằng văn bản của cơ quan nhà nước có thẩm quyền. Mặt khác, điều 36 của Luật đã dự kiến tình huống phải tạm ngưng và đình chỉ xây dựng nếu “trong quá trình cải tạo, xây dựng công trình mà thấy có khả năng có di tích hoặc di vật, cổ vật, bảo vật quốc gia”. Luật cũng khẳng định: “Chủ đầu tư dự án cải tạo, xây dựng công trình ở nơi có ảnh hưởng tới di tích có trách nhiệm phối hợp và tạo điều kiện để cơ quan nhà nước có thẩm quyền về văn hóa - thông tin giám sát quá trình cải tạo, xây dựng công trình đó “ (điều 37). Đồng thời, các điều từ 37-40 đã nói đến việc cần thiết phải tổ chức thăm dò, khai quật khảo cổ tại những nơi xây dựng có khả năng có di tích.
Dĩ nhiên, Luật Di sản văn hóa sau gần 15 năm thực hiện chắc chắn cần được tu chỉnh thêm. Hiện tại, rất nhiều công trình xây dựng và cải tạo mới đang được triển khai vùn vụt ở các đô thị. Trong đó, không ít công trình bỏ quên hay “qua mặt” việc xem xét các khía cạnh văn hóa - lịch sử - nhân văn. Người ta “tảng lờ” hoặc làm cho có việc công khai thông tin và hình ảnh cho dân và báo chí. Cho dù là công trình công hay tư, họ không hỏi ý kiến hoặc tìm cách “lobby”, mua chuộc các cơ quan chuyên môn để lẩn tránh nghĩa vụ giữ gìn di sản. Họ âm thầm làm cho nhanh, nhân danh tiết kiệm kinh phí và ngân sách để không bồi hoàn những giá trị văn hóa, lịch sử vốn có và vô giá cho đất đai và con người sở tại. Họ bất cần thanh danh của một quốc gia đang hội nhập quốc tế.
Đến bao giờ những cơ quan thực thi luật pháp mới hành động mạnh mẽ để ngăn chận những lòng dạ băng giá trước tiền nhân, những ý tưởng uống nước quên nguồn, những lòng tham vô đáy? Đương nhiên người dân, không chỉ ở Sài Gòn, đã và đang để mắt và lên tiếng mạnh mẽ về những công trình xây dựng mới vốn không chỉ xâm phạm tài sản đất đai, nhà cửa của dân mà còn xâm phạm tài sản văn hóa và lịch sử của một đô thị và xa hơn nữa.
Những nhà đầu tư, những nhà hoạch định chính sách xin đừng quên quý vị không chỉ đối mặt với bồi thường giải phóng mặt bằng mà còn phải tính đến bồi thường lịch sử nếu xúc phạm lòng dân, xúc phạm hồn thiêng di tích. Văn hóa và lịch sử là vô giá, bồi thường mức nào cũng không khôi phục được toàn vẹn cái đã mất. Cho nên, tốt nhất hãy tìm hiểu kỹ lịch sử và tôn trọng lịch sử của các vùng đất và con người, trước khi ra những quyết định nhân danh phát triển mới.
Bài và ảnh Phúc Tiến
http://nguoidothi.vn/vn/news/hon-pho/di-san/7631/xay-dung-cong-trinh-moi-boi-thuong-lich-su-.ndt
» Làm sao bia đá không đau?
» Đi tìm không gian đã mất
» S và S: Cuộc đua 50 năm
» TP.HCM thu hồi 2.100 m2 đất công viên Tao Đàn xây metro
» Ngắm căn biệt thự cổ giá gần 35 triệu USD giữa Sài Gòn
» Ba Son: Mai sau còn có những gì?
» Giữ di sản là làm tăng giá trị đô thị
» Bảo tồn kiến trúc cổ vì lợi ích cộng đồng
» Đô thị: Xanh nhé, chớ nâu đen
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét