Tại sao Việt Nam không bóp chết các ông trùm siêu giàu

Tại sao Việt Nam không bóp chết các ông trùm siêu giàu

Bởi DAVID HUTT - 29 tháng 7 năm 2022 - Không giống như Trung Quốc đàn áp các doanh nhân, Đảng Cộng sản Việt Nam cho phép các tài phiệt tư nhân tích lũy tài sản trong tương đối hòa bình. So với cuộc đàn áp do Đảng Cộng sản lãnh đạo đối với các doanh nhân và doanh nghiệp tư nhân được thấy ở Trung Quốc, các tài phiệt thịnh vượng của Việt Nam cho đến nay tương đối dễ dàng dưới sự cai trị của cộng sản Hà Nội. Ảnh Phạm Nhật Vượng, Chủ tịch Tập đoàn Vingroup, là người giàu nhất Việt Nam. 

Vì vậy, khi tin đồn gần đây lan truyền trên mạng xã hội rằng Phạm Nhật Vượng, người giàu nhất Việt Nam và là Chủ tịch Tập đoàn Vingroup, đã nóng nảy với chính quyền, những đồn đoán đã nhanh chóng xoáy vào một cuộc siết chặt kiểu Trung Quốc đối với công ty tư nhân lớn nhất quốc gia có thể đang diễn ra.

Chiến dịch chống tham nhũng “đốt lò” của Đảng Cộng sản Việt Nam, được phát động lần đầu tiên vào năm 2016, đã hạ gục hàng nghìn công chức và cán bộ Đảng kể từ đó, gần đây nhất là vì tham nhũng và quà cáp có liên quan.

Tuy nhiên, vào đầu tháng này, một phát ngôn viên của Bộ Công an đã phủ nhận những tin đồn xung quanh Vượng, bao gồm cả việc ông phải đối mặt với những hạn chế đi lại. 

Đầu năm nay, Bộ này cũng phủ nhận việc ông Trịnh Văn Quyết, Chủ tịch Tập đoàn FLC, một tập đoàn phi mã sở hữu hãng hàng không giá rẻ Bamboo Airways, là đối tượng bị điều tra.

Quyết - người được cho là người giàu nhất Việt Nam năm 2017 nhưng chứng kiến ​​tài sản của mình giảm mạnh vào năm 2020 - đã bị bắt ngay sau đó vì hành vi thao túng thị trường chứng khoán liên quan đến cổ phiếu của công ty anh ta.

Lê Hồng Hiệp, một thành viên cao cấp tại Chương trình Nghiên cứu Việt Nam của Viện ISEAS-Yusof Ishak, đã lập luận rằng khả năng Vượng “không còn ân sủng và sẽ bị chính phủ Việt Nam xử phạt là rất ít”.

Liệu Vương có an toàn hay không, nó đặt ra câu hỏi về tình trạng cuộc chơi hiện tại giữa Đảng Cộng sản và khu vực tư nhân đang phát triển mạnh của đất nước. Năm 1986, Đảng thực hiện cải cách thị trường tự do, được gọi là “đổi mới”, nhằm chấm dứt hiệu quả sự kiểm soát của nhà nước đối với toàn bộ nền kinh tế.

Tổng sản phẩm quốc nội (GDP) của Việt Nam đã tăng từ 26 tỷ đô la Mỹ năm 1986 lên 271 tỷ đô la vào năm 2020 khi quốc gia này chuyển đổi thành một cường quốc xuất khẩu. Theo một ước tính, số người Việt Nam “siêu giàu” có tài sản trị giá hơn 30 triệu đô la Mỹ đã tăng 320% trong giai đoạn 2000-2016, tốc độ nhanh nhất trên thế giới.

Các cuộc thăm dò dư luận cho thấy sự ra đời ngày càng nhiều của chủ nghĩa tư bản trong nhà nước do đảng cộng sản điều hành đã được người dân Việt Nam chấp nhận.

Pew Research, một tổ chức tư vấn có trụ sở tại Hoa Kỳ, đã phỏng vấn những người  trên toàn thế giới vào năm 2006 liệu họ có đồng ý rằng “hầu hết mọi người đều tốt hơn trong nền kinh tế thị trường tự do, mặc dù một số người giàu và một số người nghèo”.

Tại Hoa Kỳ, 72,1% đồng ý; ở Việt Nam, 95,4% ủng hộ, cho đến nay là tỷ lệ phần trăm ở Việt Nam lớn nhất so với bất kỳ quốc gia nào được thăm dò ý kiến.

Điều đó rõ ràng chỉ ra những mâu thuẫn giữa hệ thống cộng sản - tư bản lai, đặc biệt là liên quan đến phân phối của cải. Năm 2013, Tổng Bí thư Đảng Nguyễn Phú Trọng đã cảnh báo rằng “sự phân hóa giàu nghèo chỉ có dấu hiệu trở nên tồi tệ hơn”.

Nhưng các tài phiệt Việt Nam cho đến nay vẫn chưa thực sự bị ảnh hưởng bởi chiến dịch chống tham nhũng của Trọng “bởi vì chiến dịch này chủ yếu nhắm vào các quan chức chính phủ tham nhũng và các nhà quản lý DNNN”, Hiệp nói với Asia Times.

Ông nói thêm, chỉ gần đây một số giám đốc điều hành doanh nghiệp mới được nhắm đến. Nhưng điều này "chủ yếu là do các hoạt động kinh doanh bất hợp pháp của những người này, không phải vì ĐCSVN cảm thấy bị đe dọa bởi quyền lực của họ."

Em trai của Vương, Phạm Nhật Vũ, đã bị bắt vào đầu năm 2019 vì tội hối lộ trong vụ bê bối kéo dài liên quan đến việc cố gắng mua một công ty viễn thông tư nhân của Mobifone.

“Tuy nhiên, các công ty được kỳ vọng sẽ ủng hộ sự cai trị của Đảng và tránh xa một số hoạt động kinh doanh tham nhũng có thể đe dọa an ninh kinh tế của đất nước hoặc đi ngược lại chính sách của Đảng,” ông Hiệp nói.

“Xét cho cùng, các quan chức Đảng và giới tài phiệt địa phương cần nhau để đạt được các mục tiêu tương ứng: tồn tại chế độ và mở rộng vốn.”

Các cựu chiến binh Việt Nam diễu hành và vẫy cờ trong cuộc diễu hành được tổ chức tại Phủ Tổng thống cũ ở thành phố Hồ Chí Minh để kỷ niệm cuộc tấn công Tết Mậu Thân 1968 của Chiến tranh Việt Nam. Ảnh: AFP / Stringer

Các nhà phân tích cho rằng khu vực tư nhân của Việt Nam và các ông trùm của nó - không giống như ở Trung Quốc - vẫn còn quá yếu về mặt chính trị để có thể gây ra bất kỳ mối đe dọa nào đối với sự cai trị của Đảng Cộng sản.

“Khu vực kinh tế tư nhân ở Việt Nam yếu hơn nhiều và phụ thuộc vào nhà nước so với đối tác ở Trung Quốc,” Tường Vu, giáo sư khoa học chính trị tại Đại học Oregon, cho biết.

“Chỉ có một số ông trùm và họ đều kinh doanh bất động sản và dịch vụ. Họ không chỉ xây dựng sự giàu có của mình trên các mối quan hệ cá nhân và chính trị mà còn phụ thuộc rất nhiều vào các mối quan hệ đó để tồn tại và tiếp tục, ”ông Vũ nói thêm. "Các doanh nghiệp của họ có thể thống trị một lĩnh vực nhưng dễ dàng bị thay thế mà không ảnh hưởng đến nền kinh tế."

Theo ước tính của Bộ Tài chính từ năm 2020, khoảng 96% doanh nghiệp tư nhân của Việt Nam là doanh nghiệp vừa hoặc nhỏ và phần lớn thậm chí không có quy mô “vừa”.

Vũ cũng lưu ý rằng không có tài phiệt nào của Việt Nam có được các kết nối toàn cầu như các tài phiệt Trung Quốc đã phát triển trong nhiều năm qua.

Các nhà phân tích cho biết, cho đến nay, các cán bộ Đảng Cộng sản Việt Nam và những người khổng lồ trong khu vực tư nhân đã đạt được sự cân bằng tương đối theo tỷ lệ.

Đảng cần khu vực tư nhân để nền kinh tế phát triển, từ đó nó có được phần lớn tính hợp pháp của mình với công chúng, và khu vực tư nhân cần Đảng cho các ưu đãi về quy định, nhượng bộ và tiếp cận thị trường.

Trước thềm Đại hội toàn quốc năm 2021, sự kiện thường niên của Đảng, nơi quyết định các chính sách và bổ nhiệm quan trọng, đã có thông báo rằng Đảng muốn các công ty tư nhân chiếm hơn một nửa nền kinh tế vào năm 2025, tăng từ khoảng 42% vào cuối năm 2020.

Cụ thể hơn, họ cho biết họ muốn khoảng 1,5 triệu công ty tư nhân chiếm 55% GDP vào năm 2025, so với 700.000 công ty chiếm 42% vào năm 2020.

“Các công ty tư nhân đã trở thành yếu tố quan trọng đối với nền kinh tế, với sự đóng góp ngày càng tăng của họ vào GDP,” Hà Thị Nga, đại biểu tại Đại hội Đảng và Chủ tịch Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam, phát biểu tại Đại hội. “Vì vậy, việc Đảng coi việc hỗ trợ khu vực tư nhân trở thành một trong những mục tiêu của mình là rất quan trọng và hoàn toàn đúng đắn.”

Ông Hiệp nói: “Trong tương lai, thay vì xử lý khu vực tư nhân, CPV có khả năng sẽ tiếp tục nuôi dưỡng nó để hỗ trợ tăng trưởng kinh tế của Việt Nam và giảm nguy cơ trở nên phụ thuộc quá mức vào khu vực có vốn đầu tư nước ngoài.

Khi Tổng Bí thư Trọng đến thăm một nhà máy của Tập đoàn VinGroup vào năm 2017, nơi đang phát triển dòng ô tô mới của tập đoàn, ông đã ca ngợi đây là “nhà máy tiên phong trong việc xây dựng thương hiệu ô tô quốc gia”.

Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng đã thẳng tay trừng phạt cán bộ, nhưng ít hơn đối với doanh nhân tư nhân. Ảnh: AFP / Nhac Nguyen

Nguyễn Xuân Phúc, hiện là chủ tịch nước, đã nói rõ về tầm quan trọng của VinGroup khi ông đến thăm một nhà máy vào năm 2019 khi ông đang giữ chức thủ tướng.

Sau khi lái thử chiếc xe điện mới của VinFast vào đầu năm 2019, ông nói với công chúng rằng hãy “ưu tiên dùng hàng Việt Nam”, một dấu hiệu cho thấy chế độ coi những người khổng lồ này là không thể thiếu trong kế hoạch giảm sự phụ thuộc của đất nước vào các công ty và đầu tư nước ngoài.

Chính phủ của ông Phúc vào năm 2018 đã đặt ra các hạn chế đối với việc nhập khẩu ô tô nước ngoài, một động thái khiến VinFast phải lo lắng.

Đổi lại đối với sự đối xử hòa bình này, các ông trùm của Việt Nam được mong đợi là phải dịu dàng và kín tiếng. Không giống như một số ông trùm khác, Vương không nổi tiếng là người tiêu dùng dễ thấy.

Trong một cuộc phỏng vấn hiếm hoi năm 2019 mà ông trả lời cho Tuổi Trẻ, một tờ báo nhà nước, ông nói rằng các nguyên tắc cốt lõi của công ty ông là "lòng yêu nước, kỷ luật và lịch sự."

Tuy nhiên, mối quan hệ quid pro quo đó có thể không phải lúc nào cũng tồn tại như ngày nay. Khi các nền kinh tế phát triển và trưởng thành, càng có thêm áp lực phổ biến đối với cải cách.

Tham nhũng và chuyên chế có thể có lợi cho tiến bộ kinh tế trong giai đoạn đầu của quá trình phát triển, kể cả trong quá trình chuyển đổi từ chủ nghĩa cộng sản sang chủ nghĩa tư bản, nhưng nó trở nên vấn đề hơn khi các công ty tư nhân phát triển và sự phân chia của cải trở nên rõ ràng hơn.

Bởi vì Việt Nam thiếu pháp quyền thực sự hoặc thiếu quyền sở hữu tư nhân được xác định rõ ràng, tiềm năng xung đột đang gia tăng khi nhận thức ngày càng tăng rằng không phải tất cả các doanh nghiệp đều phải chơi theo các quy tắc giống nhau.

Theo Nguyễn Khắc Giang, một nhà phân tích tại Đại học Victoria Wellington, các cuộc xử lý chính thức đối với khu vực tư nhân và tài phiệt của Việt Nam vẫn còn xa so với những gì đã thấy ở Trung Quốc nhưng có dấu hiệu chúng đang tăng tốc.

“Giải quyết tham nhũng trong khu vực tư nhân và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế sẽ là một bài toán nan giải đối với Đảng vì theo một cách nào đó, mô hình phát triển của Đảng phụ thuộc vào tham nhũng, cho dù là tham nhũng vặt, tham ô hay‘ tiếp cận tiền ’.”

Giang nói: “Tham nhũng là nhiên liệu để vận hành hệ thống. 

Giang dự đoán: “Kết quả cuối cùng sẽ là sự trừng phạt có chọn lọc đối với một số doanh nhân làm vật trưng bày, trong khi những doanh nghiệp khác, đặc biệt là một số công ty quá lớn để thất bại, sẽ không bị ảnh hưởng”, Giang dự đoán.

Theo dõi David Hutt trên Twitter tại @davidhuttjourno

asiatimes.com/2022/07/why-vietnam-doesnt-squeeze-its-super-rich-tycoons/