(1) Nội dung chương I của cuốn sách KT vĩ mô

Nội dung chương I của cuốn sách

KINH TẾ VĨ MÔ: LÝ THUYẾT, THỰC TIỄN VÀ DỰ BÁO MỘT SỐ CHỈ TIÊU VÀ CÂN ĐỐI LỚN

CHƯƠNG I

KINH TẾ VĨ MÔ VÀ HỆ THỐNG TÀI KHOẢN QUỐC GIA

I. ĐẶT VẤN ĐỀ

Trong cuộc sống hàng ngày, chúng ta liên tục được nghe những từ ngữ như tăng trưởng, việc làm, thất nghiệp, lạm phát, tỷ giá, chứng khoán, lãi suất, tiền tệ, bội chi ngân sách nhà nước, nợ công, nợ nước ngoài… Rồi giở các tờ báo, xem internet… lại thấy xuất hiện những từ ngữ như thế. Đối với những người đã có ít nhiều hiểu biết về lĩnh vực kinh tế như chúng ta, chúng dường như vẫn rất đa dạng và phức tạp, thì đối với những người dân lao động bình thường chúng thực sự vô cùng khó hiểu. Tuy nhiên đấy lại chính là đối tượng nghiên cứu của môn khoa học kinh tế vĩ mô. Nhiệm vụ của môn khoa học này là đặt tất cả những thứ chúng ta nghe, đọc trong cuộc sống hàng ngày như trên vào một trật tự lô gíc để có thể hiểu chúng, phân tích và dự báo chúng, tiến tới sử dụng hoặc điều khiển chúng vì mục tiêu phát triển đất nước.

Kinh tế học vĩ mô (macroeconomic) là một phân ngành của kinh tế học chuyên nghiên cứu về đặc điểm, cấu trúc và hành vi của cả một nền kinh tế dưới góc độ tổng thể, mang tính hệ thống. Kinh tế học vĩ mô và kinh tế học vi mô là hai lĩnh vực chung nhất của kinh tế học. Trong khi kinh tế học vi mô chủ yếu nghiên cứu về hành vi của các cá thể đơn lẻ như cá nhân người tiêu dùng hay doanh nghiệp, thì kinh tế học vĩ mô lại nghiên cứu các chỉ tiêu gộp chung của cả nền kinh tế về sản xuất, việc làm, thất nghiệp, tài chính, tiền tệ, ngoại thương... và các chỉ số giá cả để hiểu cách thức vận động của nền kinh tế và qua đó tác động lên nó.

Kinh tế học vĩ mô là một lĩnh vực tổng quát trong đó có hai loại đối tượng nghiên cứu điển hình: (i) Nghiên cứu nguyên nhân và hậu quả của những biến động ngắn đối với thu nhập quốc gia (còn gọi là nghiên cứu tính chu kỳ của nền kinh tế), và (ii) Nghiên cứu những yếu tố quyết định làm cho quá trình tăng trưởng kinh tế trở nên bền vững.

Kinh tế học vĩ mô nghiên cứu sự vận động và những mối quan hệ kinh tế chủ yếu của một đất nước trên bình diện toàn bộ nền kinh tế quốc dân. Những đối tượng nghiên cứu cụ thể của kinh tế học vĩ mô bao gồm tổng sản phẩm, việc làm, lạm phát, tăng trưởng, chu kỳ kinh tế, vai trò ổn định kinh tế vĩ mô của chính phủ,...

Ngoài nhiệm vụ cơ bản nêu trên, kinh tế vĩ mô còn là một công cụ hữu ích cho mọi cá nhân cũng như các doanh nghiệp để sử dụng trong hoạt động thực tiễn của mình. Rõ ràng biến động của lãi suất, tiền lương hay tỷ giá đều ảnh hưởng đến tất cả mọi người bất kể giầu hay nghèo. Về phía doanh nghiệp, dù doanh nghiệp có được quản lý tốt đến đâu nhưng nó vẫn có thể được hoặc mất rất nhiều tiền bạc nếu môi trường kinh doanh, trong đó có môi trường kinh tế vĩ mô, biến động. Do đó hiểu, giải thích và dự báo biến động của môi trường kinh tế cũng là nhiệm vụ của kinh tế vĩ mô. Dưới đây là một số lợi ích cụ thể, thiết thực, gắn liền với đời sống xã hội của khoa học kinh tế vĩ mô:

- Giúp cử tri hiểu được tác động, hậu quả của các chính sách kinh tế mà các đảng phái, các ứng cử viên tuyên truyền, từ đó lựa chọn bầu ra những người xứng đáng đại diện cho mình làm lãnh đạo đất nước, lãnh đạo địa phương;

- Giúp các doanh nghiệp dự báo được các chu kỳ kinh tế và chu kỳ kinh doanh; dự báo được ảnh hưởng, tác động của các chính sách kinh tế vĩ mô của nhà nước, của môi trường kinh tế trong và ngoài nước; gắn hoạt động của doanh nghiệp với tình hình phát triển chung của cả nước; hiểu được những hậu quả nếu phải đóng cửa doanh nghiệp hay sa thải nhân công đối với bản thân doanh nghiệp và toàn xã hội;

- Giúp người tiêu dùng hiểu được hậu quả, tác động của những chính sách sẽ làm biến động thu nhập, giá cả, lãi suất và tỷ giá…; qua đó ảnh hưởng trực tiếp và gián tiếp tới cuộc sống hàng ngày và tương lai của họ.

- Giúp nhà nước phân tích, dự báo và đề ra được những chính sách phù hợp, tránh được những thảm họa do khủng hoảng kinh tế gây ra, nhất là suy thoái kinh tế, thất nghiệp và lạm phát cao, từ đó duy trì được ổn định xã hội, đảm bảo đất nước phát triển bền vững.

1) Thu nhập và tăng trưởng kinh tế

Trong chương tiếp theo chúng ta sẽ định nghĩa các khái niệm kinh tế vĩ mô. Ở đây, để đo lường kết quả sản xuất của một nền kinh tế hay một quốc gia, chúng ta tạm sử dụng chỉ tiêu tổng thu nhập quốc gia (Gross National Income - GNI) là chỉ tiêu đại diện cho tổng sản phẩm trong nước (Gross Domestic Product - GDP) hay tổng sản phẩm quốc gia (Gross National Product - GNP) vì GNI có xu thế tăng trưởng tương tự như hai chỉ tiêu kết quả sản xuất gộp được sử dụng phổ biến này. Bảng 1.1 vạch ra xu hướng phát triển từ năm 1990 đến 2014 của tổng thu nhập quốc gia đầu người của các nước thành viên ASEAN. Đây được xem là xu hướng phát triển dài hạn (hơn 30 năm), trái với những biến động ngắn hạn của giai đoạn từ 2010 đến 2014 (chỉ 5 năm).

PHẦN THỨ NHẤT

KHU VỰC THỰC CỦA NỀN KINH TẾ VĨ MÔ

 CHƯƠNG I

KHÁI QUÁT VỀ KINH TẾ VĨ MÔ

I. ĐẶT VẤN ĐỀ

1) Thu nhập và tăng trưởng kinh tế

2) Giao động của các hoạt động kinh tế và thất nghiệp

3) Các nhân tố sản xuất và phân phối thu nhập

4) Lạm phát

5) Thị trường tài chính và nền kinh tế thực

6) Mở cửa và hội nhập

II. KHOA HỌC KINH TẾ VĨ MÔ

1) Sự hình thành của kinh tế học vĩ mô

2) Kinh tế vĩ mô và kinh tế vi mô

3) Kinh tế vĩ mô và chính sách kinh tế

4) Kinh tế cầu và kinh tế cung

III. PHƯƠNG PHÁP LUẬN CỦA KINH TẾ VĨ MÔ

1) Đối tượng giải thích của kinh tế vĩ mô

2) Lý thuyết và thực tế

3) Các lý thuyết dựa trên thực nghiệm: Vai trò của các quan sát

4) Mô hình hóa kinh tế và dự báo

TÓM TẮT CHƯƠNG

Bảng 1.1: GNI đầu người tính theo phương pháp Atlas, USD giá hiện hành

(Gross National Income Per Capita, Atlas Method)

	1990	1995	2000	2005	2008	2009	2010	2011	2012	2013	2014
Brunei	12550	15800	14740	22920	33486	31738	31706	33321	37320	39778	41500
Cambodia	140	300	300	460	670	690	740	810	880	960	1020
Indonesia	620	1000	570	1230	1 940	2150	2530	3010	3580	3740	3630
Lao PDR	190	350	280	450	750	890	1000	1120	1300	1490	1650
Malaysia	2370	4010	3420	5240	7 520	7620	8200	8890	9890	10510	10760
Philippines	720	1030	1230	1530	2 240	2490	2750	2640	2980	3300	3470
Singapore	12040	23610	23670	28370	36 680	37080	44790	48330	51390	54580	55150
Thailand	1490	2750	1960	2600	3 740	3850	4300	4590	5180	5320	5370
Viet Nam	130	260	400	680	1 000	1120	1270	1390	1560	1740	1890

Nguồn số liệu : ADB, Key Indicators 2015.

Ở tất cả các quốc gia ASEAN, chúng ta đều chứng kiến sự tăng trưởng kinh tế, điều này phản ánh mức sống và thu nhập thực tế của người dân đều tăng lên. Số liệu trong bảng cho thấy từ năm 1990 đến năm 2014, thu nhập đầu người của Việt Nam đã tăng gấp 14,5 lần, cao nhất khối ASEAN; đứng thứ hai là Lào, tăng gấp 8,7 lần; tiếp đến là Campuchia 7,3 lần; Indonesia 5,8 lần; thấp nhất là Brunei chỉ 3,3 lần và Thái Lan 3,6 lần.

Nhìn chung các nước có thu nhập thấp đã tăng trưởng nhanh hơn để giảm dần chênh lệch với trình độ của các nước có thu nhập cao. Trong quá trình phát triển dài hạn, một số nước có thể gặp những bất ổn như chiến tranh, thiên tai, đảo chính… nên tốc độ tăng trưởng có thể lúc nhanh lúc chậm. Thái Lan là một trường hợp như vậy; mặc dù có trình độ phát triển thấp hơn nhiều nước khác trong khối nhưng Thái Lan chỉ tăng được thu nhập đầu người 3,6 lần sau 24 năm.

Số liệu cho thấy vào năm 1990, Việt Nam ở trình độ phát triển thấp nhất trong khu vực, thua cả Lào và Campuchia. Tuy nhiên, trong hơn 2 thập kỷ vừa qua, nhờ có tốc độ tăng trưởng kinh tế cao hơn, Việt Nam đã vượt qua được hai nước này và thu hẹp chênh lệch khoảng cách với Indonesia và Philippines xuống chỉ còn chưa đến 2 lần.

Mặt khác cũng phải thừa nhận dù khoảng cách về số lần đã được thu hẹp nhưng khoảng cách về giá trị tuyệt đối vẫn tiếp tục tăng lên. Nếu như năm 1990, chênh lệch thu nhập đầu người giữa Việt Nam và Philippines chỉ là 590 USD (720-130), thì năm 2014 đã tăng lên thành 1580 USD (3470-1890); điều này có nghĩa là Việt Nam tiếp tục tụt hậu so với các nước ASEAN (trừ Lào, Campuchia và Myanmar) về thu nhập thực tế và mức sống hàng ngày.

Tăng trưởng kinh tế là một trong những hiện tượng được quan tâm nhất trong nghiên cứu kinh tế vĩ mô. Như sau này chúng ta sẽ chỉ ra, tăng trưởng kinh tế có nhiều nguồn gốc khác nhau. Một trong những nhân tố quan trọng tạo ra quá trình tăng trưởng kinh tế là tăng trưởng dân số vì tăng dân số tạo thêm nguồn cung lao động, qua đó làm tăng khả năng sản xuất. Một nguồn gốc khác tạo ra tăng trưởng kinh tế là tích lũy tư liệu sản xuất hay nói rộng hơn là tích lũy tài sản cố định: Các nhà máy xí nghiệp, máy móc thiết bị, đường xá, giao thông bến cảng, năng lượng, nước, mạng lưới viễn thông và nhiều loại cơ sở hạ tầng khác. Tất cả những nhân tố này góp phần làm tăng năng suất lao động, dẫn tới tăng trưởng kinh tế cao hơn. Ngoài ra, từ khi bắt đầu các cuộc cách mạng công nghiệp, khoa học và kỹ thuật, kiến thức và kỹ năng cũng đã trở thành một lực lượng sản xuất trực tiếp nên cũng là một nguồn gốc quan trọng đối với tăng trưởng kinh tế.

Đồ thị 1.1: Tốc độ tăng trưởng kinh tế của Việt Nam 1976-2015 (%)

Nguồn số liệu: Tổng cục Thống kê.

Nếu nghiên cứu với đầy đủ các số liệu hàng năm từ 1990 đến 2014 của các nước ASEAN thì chúng ta sẽ thấy GNI, GDP, GNP hàng năm của tất cả các nước này có xu hướng dao động xung quanh trục tăng trưởng dài hạn của chúng. Điều này sẽ rất rõ nếu minh họa bằng các đồ thị. Đồ thị 1.1 minh họa cho trường hợp tăng trưởng GDP của Việt Nam. Đặc biệt, người ta còn sử dụng các chuỗi số liệu quý để thấy rõ hơn các thời kỳ tăng trưởng nhanh tiếp sau các thời kỳ tăng trưởng chậm và ngược lại.

         Hiện tượng tăng trưởng nhanh và chậm luân phiên như vậy được gọi là chu kỳ kinh tế hay chu kỳ kinh doanh (đôi khi khái niệm chu kỳ kinh doanh được dùng ở nghĩa hẹp hơn để chỉ chu kỳ hoạt động của các doanh nghiệp). Một trong những nhiệm vụ trung tâm của kinh tế vĩ mô là giải thích tại sao có sự chênh lệch giữa các tỷ lệ tăng trưởng GNI, GDP, GNP hàng năm và xu hướng phát triển dài hạn của chúng và liệu chúng ta có thể chống được hiện tượng chu kỳ hay không ?