LO LẮNG, THÔNG MINH VÀ NGHÈO!

LO LẮNG, THÔNG MINH VÀ NGHÈO!

Ts Lê Vĩnh Triển - Rất có thể cả hai yếu tố văn hóa và thể chế cùng là nguyên nhân của cái mối liên hệ “thông minh nhưng vẫn nghèo”. Xin lạm bàn về tâm lý lo lắng để góp một góc nhìn trả lời cho mối liên hệ “lạ đời” nêu trên.

Lo lắng khắp mọi nơi, mọi lúc. Ở các nơi công cộng như bến xe, chợ búa, đặc biệt các nơi công quyền…Đôi khi, thử tách mình ra một chút, để ý những người xung quanh, bạn có thể nhận thấy sự ưu tư lo lắng, đến mức khắc khổ trên gương mặt của họ, những đồng bào của mình (và có thể của cả mình). Nếu có dịp ra nước ngoài, chúng ta có thể có cái nhìn khách quan và mang tính so sánh hơn. Qua nhiều sân bay quốc tế, gương mặt của người ngoại quốc bạn gặp thường thư giãn, họ đứng ngồi khoan thai, không dành hàng, dành chỗ. Họ có thể phải gấp, đi nhanh khi bị trễ chuyến nhưng đó không phải là những tình huống thông thường.

Trong những tình huống thông thường, bạn vẫn có thể nhận ra nét ưu tư lo lắng nhiều khi đến tội nghiệp của đồng bào mình, thường nhốn nháo, tranh chỗ, lăng xăng không một chút thong thả, thong dong như người các nước (trừ những người Việt đã ở lâu ở nước ngoài!). Về đến sân bay quốc nội (TSN chẳng hạn), nét lo lắng, không khí có phần chụp giựt (xin lỗi) thật sự hiện rõ, những gương mặt, dù có thể sắp vỡ òa gặp lại người thân đi chăng nữa, vẫn hối hả, đầy âu lo. Tại sao?

Không cần nói đến những lo lắng chung về vệ sinh thực phẩm, về ô nhiễm môi trường...là nỗi lo chung của số đông chúng ta (vốn hẳn đã nặng nề và thường trực hơn so với dân các nước phát triển!), chỉ cần bàn đến những lo lắng của riêng từng người, các bạn có thể hình dung tại sao gương mặt chúng ta đầy khắc khổ. 

Biết bao nhiêu người lao động phổ thông còn có cái gì trong đầu mỗi ngày ngoài nỗi lo làm sao thu nhập hôm nay đủ vài ký gạo, vài bó rau và có chút cá thịt cho gia đình. Bao nhiêu công nhân còn có thể suy nghĩ gì hơn, xa hơn ngoài nỗi lo thu nhập tháng có đủ tiền nhà, đủ tiền ăn, đủ tiền đóng học cho con, đóng cho bảo mẫu tư hay công, trong tâm trạng lo toan thường trực cho sự an nguy của con mình. Đó là chưa kể tiền hụi, trả tiền vay cắt cổ. 

Người thân có bệnh mà vào bệnh viện thì lo lắng không biết phải quen biết bác sĩ này, gửi gắm y tá kia để có thể được quan tâm chăm sóc vốn cũng chỉ là trách nhiệm của giới y bác sĩ, nhưng vẫn cứ lo. Công chức nhà nước cũng chia sẻ những nỗi lo tương tự nhưng có thể ít khắc nghiệt hơn. Lo lắng ngập tràn trong đầu bạn khi không biết xin học cho con có được không, con có được đối xử công bằng, con nhỏ có bị stress (căng thẳng thần kinh) vô ích ở trường hay không. Lo lắng đến căng thẳng mọi gia đình khi con trẻ tới tuổi đến trường, đến năm thi cử. Đến cửa quyền chứng vài giấy tờ, làm vài thủ tục thì đã lo từ sáng sớm liệu phải ăn nói sao cho phải phép, liệu có bị hoạch họe nạt nộ gì không. 

Ra đường nhiều khi nơm nớp lo sợ bị thổi phạt vì những lỗi không đâu, bị sập hố ga, va dây điện… Có việc phải tiếp xúc cơ quan công quyền, thì năm ba ngày trước đã tràn ngập lo toan. Đó là chuyện dân với muôn vàn nỗi lo!

Còn quan chức, liệu có thời gian để suy nghĩ gì cao xa cho tổ chức chứ chưa nói đến quốc gia dân tộc khi mất hết thời gian để lo giải quyết sự vụ, mà những sự vụ này liên tục xãy ra và là hậu quả của việc thiếu những hoạch định mang tính chiến lược lâu dài. Như một vòng lẩn quẩn, những sự vụ này làm lại cho các quan chức không còn thời gian để nghĩ ra những hoạch định chiến lược nào cả. 

Bộ này loanh quanh đối phó với chặt cây, bộ kia lo lắng với vỡ đường ống, bộ nọ lo quy định cách gọi chức danh cho học sinh tiểu học. Có bộ thì không quản lý nỗi hàng ngàn người dân nước ngoài vào lao động bất hợp pháp…Tất cả lẩn quẩn trong quá nhiều sự vụ là hậu quả của việc thiếu kế hoạch, chiến lược quản lý tổng thể, chưa nói tới triết lý phát triển gì cả. Đó là chưa kể quan chức các cấp trong đầu có thể quá nhiều những lo toan lợi ích cá nhân, liên quan phân quyền, bổ nhiệm,…giữ ghế. 

Tầng tầng lớp lớp quan chức nếu phải như thế, trong đầu chồng chất những nỗi lo cá nhân, chống đỡ với dư luận thì thời gian đâu mà nghĩ dài hơi, nghĩ cho quốc gia dân tộc. Thời gian đâu cho suy nghĩ mang tính chiến lược, cho tương lai? Giới doanh nhân thì chẳng khá gì hơn. Làm sao đầu tư phát triển dài hạn khi hàng ngày phải đối phó với bao nhiêu kiểm tra, vòi vĩnh. Làm ăn quy mô lớn được một chút thì thời gian chỉ dành lo nghĩ sao lấy lòng được ông này giữ quan hệ với ông kia để tồn tại. Trí thức thì lo toan đời sống, lẩn quẩn trong kiếm chác tích lũy, ngày càng lẫn lộn giữa các thang đo vật chất và tinh thần, lo toan cho thăng tiến mà quên mất uy tín của tri thức là tiếng nói cải tạo xã hội, phản biện cái xấu.

Một xã hội có quá nhiều nỗi lo, bao trùm từ dân đen cho đến quan chức nhà nước, từ doanh nhân cho đến trí thức…lấn át cả nỗi lo đáng có của chuyện phải hoàn thành công việc, bổn phận, thì tự hỏi sẽ còn bao nhiêu phần trăm đầu óc, não bộ cho tư duy, cho mơ ước, cho viễn kiến xa rộng để đưa gia đình tốt hơn gia đình cha ông mình, để đưa đất nước sánh vai với lân bang, thế giới.

Với câu hỏi tại sao chúng ta tốt thế, tại sao dân tộc ta thông minh mà vẫn nghèo, vẫn kém phát triển, không chịu phát triển, người viết muốn nhấn mạnh rằng, khi nỗi lo đã đầy ắp trong đầu một người dù thông minh thì làm sao người đó có thời gian cho tư duy, cho suy nghĩ? Nỗi lo đầy ắp trong đầu một dân tộc thông minh thì làm sao dân tộc đó còn không gian trí tuệ để tư duy, để phát triển, để cạnh tranh mạnh mẽ như những dân tộc khác dù có thể họ ít thông minh hơn nhưng rãnh rang đầu óc để bay xa và bay cao!

Tóm lại, một dân tộc thông minh nhưng tràn ngập những NỖI LO rình rập thì thử hỏi còn bao nhiêu phần trăm đầu óc cho suy nghĩ, cho mơ ước cao xa và cho phát triển? 

Hỏi sao không nghèo?