(1) Trung Quốc: Tại sao Trung Quốc không sụp đổ hay tan rã? ?
Từ Trác Vân nhà sử học - Theo tờ The Paper ngày 4 tháng 8, nhà sử học nổi tiếng Từ Trác Vân hay Hứa Trác Vân đã qua đời tại Hoa Kỳ ở tuổi 95. Giáo sư Từ Trác Vân, nổi tiếng trong những năm đầu sự nghiệp với những nghiên cứu về lịch sử cổ đại, về sau chuyển hướng sang nghiên cứu lịch sử tổng quát hơn. Ngay cả ở tuổi chín mươi, ông vẫn duy trì sức sáng tạo dồi dào, liên tục cho ra đời những tác phẩm mới. 
Ở tuổi 93, khi được hỏi trong một chương trình phỏng vấn về điều ông hối tiếc suốt đời, ông dừng lại, rồi nghẹn ngào trả lời: "Điều duy nhất tôi hối tiếc là không được chứng kiến cả nước thống nhất." Lớn lên trong thời kỳ kháng chiến chống Nhật, chữ "Trung Quốc" đã khắc sâu trong tim tôi." Nhắc đến những hy sinh của binh lính và thường dân, ông tuyên bố: "Tôi không thể quên họ, tôi sẽ không bao giờ quên họ."
Li Jing, cựu phó tổng biên tập của Tuần báo Sanlian Life, đã thực hiện một cuộc phỏng vấn dài với ông, được đưa vào cuốn sách mới của bà. Dưới đây là trích đoạn phần có tựa đề "Trung Quốc là gì".
Li Jing, cựu phó tổng biên tập của Tuần báo Sanlian Life, đã thực hiện một cuộc phỏng vấn dài với ông, được đưa vào cuốn sách mới của bà. Dưới đây là trích đoạn phần có tựa đề "Trung Quốc là gì".
Trong cuốn sách "Nói về Trung Quốc", ông đã thảo luận về sự thay đổi trong bối cảnh lịch sử và văn hóa của Trung Quốc, đồng thời nhận định rằng "Trung Quốc đã trở thành một cái tên tự mâu thuẫn". Ông hiểu mâu thuẫn này như thế nào? Liệu nó có ám chỉ đến sự đan xen giữa nền tảng bản sắc, huyết thống và văn hóa? Lịch sử của nó là sự tiếp nối của một cộng đồng duy nhất, hay là sự hội nhập của các nhóm dân tộc đa dạng? Nếu cuốn sách này là một sự tự vấn về quá trình hình thành lịch sử của "Hoa Hạ hay Trung Quốc", thì mối liên hệ giữa Hoa Hạ và Trung Quốc là gì?
Trả lời : Từ "Trung Quốc" ban đầu chỉ một thuật ngữ địa lý, nhưng dần dần phát triển thành một "thế giới" với ý nghĩa chủ yếu là chính trị. Quan niệm về "Trung Quốc" này tồn tại trên vùng đất Đông Á đơn lẻ này, phát triển và tích lũy qua nhiều thế hệ, cuối cùng hình thành nên một cộng đồng lớn và gắn kết. Sự tích lũy văn hóa này, một mặt, là một quá trình độc đáo mà vùng Đông Á rộng lớn này trải qua; mặt khác, do địa hình của Đông Á, nó cũng là một quá trình độc đáo được hình thành bởi sự kết nối và phụ thuộc chặt chẽ của toàn bộ vùng đất này. Do đó, quan niệm "thế giới" của Trung Quốc vừa củng cố lý tưởng của dân số rộng lớn này, vừa nuôi dưỡng cả xu hướng hướng nội lẫn hướng ngoại, dẫn đến những hạn chế lâu dài mà Trung Quốc tự đặt ra với tư cách là một "thế giới". Cuối cùng, khi thực sự "bước vào thế giới", Trung Quốc đã gặp phải những khó khăn trong việc thích nghi.
Nhưng bởi vì "Trung Quốc" là một tập đoàn lớn và tồn tại lâu dài, nên điều quan trọng hơn là nó có cội nguồn cuối cùng của văn hóa Trung Hoa. Đó là cội nguồn lý luận, cội nguồn hiện sinh, và thậm chí là một "nguyên lý tối thượng", đó là "Đạo" của Nho giáo về "mối quan hệ giữa trời và người": "Đạo" là sự kết hợp giữa đạo của trời và đạo của người.
Điều gì nên làm, điều gì nên làm—đề xuất này thực ra là một "mệnh lệnh tự đặt ra"; nó cũng có thể là một "mệnh lệnh tự đặt ra". Những "mệnh lệnh" như vậy, trong tư duy của người Trung Quốc, là "ý trời"—là người Trung Quốc, người ta không thể tránh khỏi việc tự nhận dạng. Và xét về những "hạn chế tự đặt ra" này, chúng ta không tránh khỏi việc do dự, thậm chí chống lại việc chấp nhận những ảnh hưởng bên ngoài.
Xuyên suốt lịch sử Trung Quốc, mỗi thế hệ đều chứng kiến những người, khi đối mặt với sự thay đổi, đều tự hỏi: Đi về đâu? Một cách diễn giải mới là cần thiết. Đến thời Đường, ý nghĩa của "Trung Quốc" đã khác biệt đáng kể so với thời Hán. Đến thời Tống, "Trung Quốc" đã phát triển thành "Tân Nho giáo". Đến thời Minh, "Tân Nho giáo" đã chuyển thành "Học Tâm". Sự chuyển dịch này, từ những quy tắc ngoại tại sang tu dưỡng nội tại, cuối cùng khiến người Trung Quốc không thể chấp nhận những quy tắc ngoại tại do văn hóa phương Tây du nhập, vốn mang đến một lối tư duy khác biệt. Họ cũng thấy khó dung hòa những hạn chế tự áp đặt của mình với ân sủng thần thánh "tiền định" của phương Tây. Kể từ Chiến tranh Nha phiến, người Trung Quốc đã không thể giải quyết được tình thế tiến thoái lưỡng nan giữa việc chấp nhận toàn diện và tự điều chỉnh.
Chỉ đến bây giờ, hai trăm năm sau, chúng ta mới thực sự bắt đầu nghiêm túc nhìn lại quá khứ. Chúng ta bắt đầu hiểu rằng mình nên chọn lọc những gì hữu ích từ phương Tây - những khái niệm, hệ thống và quy tắc do phương Tây phát triển, nhờ vào sự phát triển và tiến hóa độc đáo của nó, khiến chúng trở nên hợp lý. Mặt khác, chúng ta nên thích nghi với hoàn cảnh hiện tại của mình, "cẩn thận cân nhắc và phân định, lựa chọn điều tốt và theo đuổi nó". Ít nhất thì công trình cả đời tôi là làm cho quá trình hội nhập này trở nên hợp lý và trọn vẹn hơn. Hơn nữa, khi xem xét việc chấp nhận những điều mới mẻ, chúng ta cần cân nhắc xem nên "gắn kết" chúng ở đâu - tôi dùng từ "gắn kết", phản ánh quan điểm của riêng tôi.
A : Xuyên suốt lịch sử Trung Quốc, những thách thức bên ngoài phải đối mặt là nạn đói và xâm lược. Nông nghiệp là một quá trình tự nhiên. Khi nền kinh tế phát triển, một gia đình có thể được nuôi sống chỉ bằng chính đôi tay của mình. Từ thời nhà Hán, Trung Quốc, với nguồn gốc nông nghiệp, đã liên tục phát triển phương pháp "thâm canh". Do đó, chỉ cần có đủ đất nông nghiệp và sự ổn định, một lực lượng lao động đủ lớn có thể nuôi sống một dân số đủ lớn.
Là một quốc gia nông nghiệp, các vấn đề của Trung Quốc hoặc do thiên nhiên hoặc do con người gây ra. Thiên nhiên không phải lúc nào cũng xảy ra, cũng không lan rộng và dai dẳng. Do đó, miễn là nền nông nghiệp Trung Quốc không bị đánh thuế nặng nề và thuế địa tô, và lực lượng lao động không suy giảm, thì nhìn chung trật tự nông nghiệp này có thể duy trì ổn định trong dài hạn.
“Tai họa do con người gây ra” có thể chia thành hai loại: một là mất cân bằng trật tự trong nước và sự thất bại của hệ thống quản lý của chính phủ, khiến nông dân không thể có cuộc sống ổn định và duy trì sản xuất bình thường; loại còn lại là sự xâm lược của nước ngoài.
Trong quá khứ, kẻ thù ngoại bang chủ yếu đến từ các dân tộc du mục ở phía bắc và đông bắc. Những dân tộc này sinh sống trên các thảo nguyên lạnh hơn hoặc khô hơn, nơi chăn thả gia súc mang lại năng suất kinh tế không ổn định. Thiên tai - giá lạnh hoặc hạn hán định kỳ - buộc họ phải di chuyển về phía nam để tìm kiếm đồng cỏ tốt hơn. Các bộ lạc phương Bắc xâm lược Trung Nguyên từ phía nam tỏ ra khó khăn khi tiến qua các vùng đất nông nghiệp chằng chịt. Hơn nữa, Trung Quốc có thể liên tục rút lui về hai bên hoặc về phía nam, duy trì sự kháng cự kéo dài. Tuy nhiên, những bộ lạc phương Bắc này thường không thể sống sót sau "cuộc chiến tiêu hao" này, cuối cùng bị Trung Quốc tiêu diệt hoặc đồng hóa.
Những trường hợp xâm lược nước ngoài như vậy có thể xảy ra trong một thời gian dài. Vì các bộ lạc lân cận cố gắng xâm nhập Trung Nguyên trước, nên các bộ lạc xa hơn sẽ theo sau hàng loạt, cố gắng chăn dắt ngựa ở Trung Nguyên. Do đó, những thảm họa như vậy - chẳng hạn như trong cuộc khởi nghĩa Vĩnh Gia - có thể kéo dài ba hoặc bốn trăm năm.
Một hình thức xâm lược khác xảy ra với các làn sóng người, từ Khiết Đan đến Mông Cổ, rồi đến Nữ Chân và Mãn Châu - một chu kỳ quấy rối kéo dài, với người Hán và người Hán liên tục thay đổi vai trò, tiến rồi rút. Kết quả là một chu kỳ các chế độ Hán và Hồ luân phiên nhau chiếm đóng Trung Quốc, thậm chí thiết lập một "hệ thống song trùng": các bộ lạc phía bắc coi miền bắc là "lãnh địa cũ" của họ, tiếp tục hoạt động theo kiểu thảo nguyên và hỗ trợ cho nỗ lực duy trì Trung Quốc của họ; trong khi các bộ lạc phía bắc, trên lãnh thổ của người Hán, thu thuế và lương thực để duy trì một triều đại "kiểu Trung Hoa".
Do đó, ý nghĩa của từ "Trung Quốc" liên tục thay đổi: từ lưu vực sông Hoàng Hà hiện tại sang lưu vực sông Dương Tử - tổng sản lượng của lưu vực sông Dương Tử gấp nhiều lần lưu vực sông Hoàng Hà; rồi đến các vùng ven biển - mặc dù diện tích lưu vực đó nhỏ hơn, nhưng việc mở rộng hơn nữa về phía tây nam sẽ gia tăng sức mạnh của nó. Hệ thống nói trên, dưới thời Mãn Châu, đã duy trì "chế độ lưỡng hệ" lâu dài và ổn định nhất. Do đó, dưới chế độ này, hàm ý của "Trung Quốc" dần dần chuyển thành nền tảng của một quốc gia hiện đại (chứ không phải là một quốc gia thuần túy của người Hán). Tuy nhiên, nhà Thanh chỉ có thể đạt được một chế độ "tiền hiện đại", và sự hạn chế này không bao giờ cho phép họ chuyển đổi thành một hệ thống quốc gia hiện đại.
Như đã đề cập trước đó, một hình thức thay đổi triều đại khác là do các cuộc khởi nghĩa nông dân. Nông dân sống trong hòa bình và an phận, và nếu môi trường chính trị thuận lợi, ngay cả khi thiên tai hay dịch bệnh xảy ra, miễn là chính quyền hoạt động đúng đắn, những khó khăn này thường có thể được giải quyết thông qua cứu trợ thiên tai hoặc tái định cư, mà không cần lật đổ chế độ hay nền kinh tế "thâm canh" đã được thiết lập.
Các cuộc khởi nghĩa nông dân có thể gây ra những biến động lớn, thậm chí lật đổ cả triều đại. Nguyên nhân cơ bản của điều này là do cơ chế quản lý của chính quyền - các thể chế lỗi thời hoặc sự độc quyền quyền lực của một giai cấp cụ thể - dẫn đến việc chính quyền không thể đáp ứng được nỗi thống khổ của người dân và cung cấp các biện pháp khắc phục, hỗ trợ thỏa đáng. Cuối cùng, cơn bão khởi nghĩa nông dân sẽ đảo lộn trật tự chung, thiết lập một chế độ mới - nhưng không nhất thiết là một hệ thống mới. Do đó, tên triều đại và tên nước có thể được thay đổi, nhưng những vấn đề cũ vẫn còn đó, tên gọi thay đổi nhưng phương thuốc thì không, dẫn đến một vấn đề dai dẳng, dai dẳng. Lịch sử Trung Quốc cổ đại là minh chứng cho những khó khăn dai dẳng này trong cải cách.
Câu hỏi: Bạn hiểu thế nào về hệ thống công chức của Trung Quốc?
A : Từ thời nhà Hán, Trung Quốc đã nhấn mạnh tầm quan trọng của việc "hiểu biết kinh điển, hành thiện". Những người am hiểu kinh điển và có phẩm chất đạo đức tốt được coi là "học giả". Tuy nhiên, để vào được Quốc Tử Giám, những học giả này phải trải qua một quá trình tuyển chọn nghiêm ngặt. Họ sẽ chọn một chuyên ngành kinh điển và đảm bảo kỹ năng tư duy học thuật của mình vững chắc - giống như viết luận văn. Sau khi tốt nghiệp Quốc Tử Giám, những học giả này trở về quê hương. Khoảng một phần mười sẽ được giới thiệu đến chính quyền địa phương, bắt đầu từ cấp cơ sở và dần dần thăng tiến lên các cấp bậc để cuối cùng vào chính quyền trung ương.
Trong hoàn cảnh như vậy, những trí thức này, ngoài việc sở hữu những phẩm chất cơ bản là "biết kinh điển và tu dưỡng bản thân", còn phải gánh vác "trách nhiệm chăn dắt dân chúng". Theo Luận ngữ, nếu một ứng cử viên quan lại có thể tu dưỡng bản thân và hơn nữa, mang lại hòa bình cho dân chúng - nói cách khác, nếu họ vừa có đức vừa có tài, họ sẽ đủ tư cách để cai trị đất nước. Hy vọng của Luận ngữ không chỉ đơn thuần là "mang lại hòa bình cho dân chúng", mà còn "mang lại hòa bình cho dân chúng" - ở đây, "dân chúng" ám chỉ "trăm bộ lạc", tức là nhiều dân tộc khác. Vào giai đoạn đó, sự chuyển đổi từ một nhà nước chung thành "thiên hạ" cuối cùng sẽ diễn ra. Tuy nhiên, các nhà Nho cũng cảm thấy lý tưởng này quá xa vời, nên không nhất thiết phải đạt được, và thậm chí không cần thiết phải mang lại hòa bình ngay lập tức cho toàn bộ "thế giới".
H: Tại sao Trung Quốc chưa phát triển chủ nghĩa tư bản là một chủ đề tranh luận đang diễn ra trong giới học thuật, với nhiều học giả phân tích vấn đề này từ nhiều góc độ khác nhau. Quan điểm của ông thế nào? Vài năm trước, học giả Ken Pomeranz đã đề xuất lý thuyết "chủ nghĩa ngoại lệ châu Âu" trong cuốn sách "Sự phân kỳ vĩ đại" (The Great Divergence). Ông nghĩ gì về công trình của ông ấy?
Trả lời: Trước tiên, tôi xin kết nối câu hỏi của bạn với cuộc thảo luận trước đây của chúng ta. Như đã đề cập ở trên, lý tưởng "trị thiên hạ" hay "bình dân" của Nho giáo là một lý tưởng xa vời. Nhìn chung, chỉ cần biết rằng một xã hội khá giả, với một chính quyền thân thiện với nhân dân và một dân tộc thái bình, hạnh phúc, đã là một kết quả khá tốt. Lý tưởng này của Nho giáo không hình dung Trung Quốc là quốc gia thống trị chung của thế giới, bởi vì đó là thời đại "Đại Hòa". Chương "Lý Vân: Đại Hòa" trong "Lễ Ký" đã nêu rõ: "Trước hết, đạt được sự thịnh vượng vừa phải; đây là ưu tiên hàng đầu; đừng cố gắng vượt quá giới hạn". Giới hạn tự đặt ra này thực ra là chuẩn mực mà mọi triều đại đều hướng tới. Cấp độ tiếp theo đòi hỏi Trung Quốc phải đạt được "sự thịnh vượng vừa phải hoàn hảo" trước khi xem xét liệu họ có thể cai trị thế giới hay không. Lý tưởng thực sự của Nho giáo Trung Quốc không phải là bá quyền, mà là quản lý các nước láng giềng, đảm bảo không xâm lược lẫn nhau. Sau khi lập ra nhà Minh, Hoàng đế Thái Tổ tuyên bố rằng có mười bốn "nước chưa bị chinh phục" lân cận, thực chất là tuyên bố: "Nếu các ngươi không tấn công ta, ta sẽ không can thiệp vào các ngươi", và rằng sự chung sống hòa bình sẽ được duy trì. Hoàng đế Thành Tổ đã phái các hạm đội đến Tây Dương, thực hiện sáu chuyến hải hành lớn mà không tiêu diệt bất kỳ quốc gia nào. Hành động của nhà Minh đã cho thấy rõ ràng: chúng ta không phải là người thống trị chung của thế giới, mà chỉ là một "Người Anh Cả".
So với lịch sử phát triển của các nước tư bản trên thế giới ngày nay, lịch sử phương Tây thể hiện rõ việc tối đa hóa lợi nhuận thông qua thương mại: lợi ích kinh tế là bước đầu tiên, tiếp theo là "chiếm đoạt toàn diện", chuyển đổi thương mại thành thuộc địa hóa, hoàn thành việc cướp bóc toàn diện. Bắt đầu từ thế kỷ 16 và 17, người phương Tây, thông qua những chuyến hải hành rộng lớn, đã chinh phục và chinh phục nhiều vùng đất khác nhau trên thế giới. Đây là một hệ thống chinh phục toàn diện, bề ngoài là dưới khẩu hiệu "Thiên Hạ". "Thiên Hạ" này dựa vào sức mạnh, chứ không phải cai trị và định cư.
Việc theo đuổi lợi nhuận của chủ nghĩa tư bản là "lợi nhuận cực đoan". Nền kinh tế nông nghiệp của Trung Quốc, dựa trên "nông nghiệp thâm canh", chỉ đơn giản là tận dụng tối đa đất đai trong nước. Sự khác biệt giữa hai nền kinh tế này nằm ở "thế giới" chung của hệ thống Trung Quốc; hệ thống tư bản là "độc nhất" - khi sự thống nhất không thể đạt được, ít nhất cũng phải tìm kiếm bá quyền khu vực. Điều này đã diễn ra từ thời Đế chế La Mã (Pax Romana) và tiếp tục với Đế chế Anh (Pax Britannica) hoặc Đế chế Mỹ (Pax Americana). Thế giới Trung Quốc là nông nghiệp; họ không hình dung ra một vùng đất nông nghiệp toàn cầu. "Thế giới" tư bản châu Âu và Mỹ được thúc đẩy bởi ham muốn kiếm nhiều tiền hơn, không có giới hạn cho sự giàu có. Đó là loại hệ thống chỉ dừng lại khi đạt đến giới hạn.
Triều Minh tự hào về năng suất lao động mạnh mẽ và tham gia vào nhiều hoạt động sản xuất đa dạng, giúp đất nước dần chuyển đổi từ nền kinh tế nông nghiệp sang nền kinh tế tư bản. "Tính hiện đại" này cũng có thể lý giải sự rạn nứt đáng kể giữa chế độ chuyên chính của giai cấp thống trị và lý tưởng của giới trí thức, dẫn đến những hiện tượng như phong trào hoạt động quần chúng của các học giả Nho giáo Đông Lâm. Cả các nhà sử học kinh tế và xã hội đều ghi nhận hiện tượng đô thị hóa của triều Minh, với sự phát triển đặc biệt đáng kể ở khu vực Giang Nam và miền Nam Trung Quốc.
Tôi tin rằng nhà Minh có thể phát triển độc lập và song song với xã hội thương mại châu Âu. Nhưng tại sao nhà Minh lại không đi theo con đường lịch sử tương tự như châu Âu?
Theo tôi, lý do chính là năng suất: sản xuất bằng máy móc chắc chắn nhanh hơn lao động thủ công, nhưng câu hỏi đặt ra là: tại sao nhà Minh lại cần sản xuất hàng loạt? Họ bán sản phẩm ở đâu? Tại sao châu Âu cần thị trường, còn Trung Quốc thì không? Bởi vì Trung Quốc có thể tự cung tự cấp - nếu làng không bán được thì có thể bán ở thị trấn, và nếu thị trấn không bán được thì có thể bán ở huyện, và thế là đủ.
Tuy nhiên, bắt đầu từ Tây Ban Nha và tiếp tục lan sang Anh và Hoa Kỳ, phương Tây đã tìm cách kiếm lời từ việc bán lại hàng hóa sản xuất ra. Mua hàng hóa để tiêu dùng cá nhân là một chuyện, không tạo ra lợi nhuận. Bán lại chúng lại là chuyện khác, tạo ra lợi nhuận—tàu càng nhanh thì lợi nhuận thương mại và doanh thu càng lớn; chi phí mua hàng hóa càng thấp thì lợi nhuận càng lớn. Do đó, mô hình mà người châu Âu phát triển là: chủ nghĩa tư bản thương mại kết hợp với sản xuất cơ giới hóa công nghiệp. Cơ giới hóa công nghiệp đến từ hai nguồn: máy kéo than trong hầm mỏ, cung cấp nguồn năng lượng liên tục; và việc lắp thêm động cơ cho tàu thuyền, cho phép di chuyển nhanh hơn và xa hơn. Cả hai đều được thiết kế để sản xuất hàng hóa giá rẻ có thể bán ở nơi khác với lợi nhuận đáng kể. Có thể nói rằng đây là "một hình thức du mục khác". Việc cướp bóc của họ không dựa vào những mũi tên huýt sáo truyền thống và những con ngựa nhanh nhẹn, mà dựa vào máy móc và hàng hóa.
Savannah là sự kết hợp giữa thuyền buồm và tàu hơi nước. Động cơ chính của nó vẫn là buồm, nhưng được trang bị thêm động cơ hơi nước và bánh lái làm động lực phụ.
Do đó, ý nghĩa của từ "Trung Quốc" liên tục thay đổi: từ lưu vực sông Hoàng Hà hiện tại sang lưu vực sông Dương Tử - tổng sản lượng của lưu vực sông Dương Tử gấp nhiều lần lưu vực sông Hoàng Hà; rồi đến các vùng ven biển - mặc dù diện tích lưu vực đó nhỏ hơn, nhưng việc mở rộng hơn nữa về phía tây nam sẽ gia tăng sức mạnh của nó. Hệ thống nói trên, dưới thời Mãn Châu, đã duy trì "chế độ lưỡng hệ" lâu dài và ổn định nhất. Do đó, dưới chế độ này, hàm ý của "Trung Quốc" dần dần chuyển thành nền tảng của một quốc gia hiện đại (chứ không phải là một quốc gia thuần túy của người Hán). Tuy nhiên, nhà Thanh chỉ có thể đạt được một chế độ "tiền hiện đại", và sự hạn chế này không bao giờ cho phép họ chuyển đổi thành một hệ thống quốc gia hiện đại.
Như đã đề cập trước đó, một hình thức thay đổi triều đại khác là do các cuộc khởi nghĩa nông dân. Nông dân sống trong hòa bình và an phận, và nếu môi trường chính trị thuận lợi, ngay cả khi thiên tai hay dịch bệnh xảy ra, miễn là chính quyền hoạt động đúng đắn, những khó khăn này thường có thể được giải quyết thông qua cứu trợ thiên tai hoặc tái định cư, mà không cần lật đổ chế độ hay nền kinh tế "thâm canh" đã được thiết lập.
Các cuộc khởi nghĩa nông dân có thể gây ra những biến động lớn, thậm chí lật đổ cả triều đại. Nguyên nhân cơ bản của điều này là do cơ chế quản lý của chính quyền - các thể chế lỗi thời hoặc sự độc quyền quyền lực của một giai cấp cụ thể - dẫn đến việc chính quyền không thể đáp ứng được nỗi thống khổ của người dân và cung cấp các biện pháp khắc phục, hỗ trợ thỏa đáng. Cuối cùng, cơn bão khởi nghĩa nông dân sẽ đảo lộn trật tự chung, thiết lập một chế độ mới - nhưng không nhất thiết là một hệ thống mới. Do đó, tên triều đại và tên nước có thể được thay đổi, nhưng những vấn đề cũ vẫn còn đó, tên gọi thay đổi nhưng phương thuốc thì không, dẫn đến một vấn đề dai dẳng, dai dẳng. Lịch sử Trung Quốc cổ đại là minh chứng cho những khó khăn dai dẳng này trong cải cách.
Câu hỏi: Bạn hiểu thế nào về hệ thống công chức của Trung Quốc?
A : Từ thời nhà Hán, Trung Quốc đã nhấn mạnh tầm quan trọng của việc "hiểu biết kinh điển, hành thiện". Những người am hiểu kinh điển và có phẩm chất đạo đức tốt được coi là "học giả". Tuy nhiên, để vào được Quốc Tử Giám, những học giả này phải trải qua một quá trình tuyển chọn nghiêm ngặt. Họ sẽ chọn một chuyên ngành kinh điển và đảm bảo kỹ năng tư duy học thuật của mình vững chắc - giống như viết luận văn. Sau khi tốt nghiệp Quốc Tử Giám, những học giả này trở về quê hương. Khoảng một phần mười sẽ được giới thiệu đến chính quyền địa phương, bắt đầu từ cấp cơ sở và dần dần thăng tiến lên các cấp bậc để cuối cùng vào chính quyền trung ương.
Trong hoàn cảnh như vậy, những trí thức này, ngoài việc sở hữu những phẩm chất cơ bản là "biết kinh điển và tu dưỡng bản thân", còn phải gánh vác "trách nhiệm chăn dắt dân chúng". Theo Luận ngữ, nếu một ứng cử viên quan lại có thể tu dưỡng bản thân và hơn nữa, mang lại hòa bình cho dân chúng - nói cách khác, nếu họ vừa có đức vừa có tài, họ sẽ đủ tư cách để cai trị đất nước. Hy vọng của Luận ngữ không chỉ đơn thuần là "mang lại hòa bình cho dân chúng", mà còn "mang lại hòa bình cho dân chúng" - ở đây, "dân chúng" ám chỉ "trăm bộ lạc", tức là nhiều dân tộc khác. Vào giai đoạn đó, sự chuyển đổi từ một nhà nước chung thành "thiên hạ" cuối cùng sẽ diễn ra. Tuy nhiên, các nhà Nho cũng cảm thấy lý tưởng này quá xa vời, nên không nhất thiết phải đạt được, và thậm chí không cần thiết phải mang lại hòa bình ngay lập tức cho toàn bộ "thế giới".
H: Tại sao Trung Quốc chưa phát triển chủ nghĩa tư bản là một chủ đề tranh luận đang diễn ra trong giới học thuật, với nhiều học giả phân tích vấn đề này từ nhiều góc độ khác nhau. Quan điểm của ông thế nào? Vài năm trước, học giả Ken Pomeranz đã đề xuất lý thuyết "chủ nghĩa ngoại lệ châu Âu" trong cuốn sách "Sự phân kỳ vĩ đại" (The Great Divergence). Ông nghĩ gì về công trình của ông ấy?
Trả lời: Trước tiên, tôi xin kết nối câu hỏi của bạn với cuộc thảo luận trước đây của chúng ta. Như đã đề cập ở trên, lý tưởng "trị thiên hạ" hay "bình dân" của Nho giáo là một lý tưởng xa vời. Nhìn chung, chỉ cần biết rằng một xã hội khá giả, với một chính quyền thân thiện với nhân dân và một dân tộc thái bình, hạnh phúc, đã là một kết quả khá tốt. Lý tưởng này của Nho giáo không hình dung Trung Quốc là quốc gia thống trị chung của thế giới, bởi vì đó là thời đại "Đại Hòa". Chương "Lý Vân: Đại Hòa" trong "Lễ Ký" đã nêu rõ: "Trước hết, đạt được sự thịnh vượng vừa phải; đây là ưu tiên hàng đầu; đừng cố gắng vượt quá giới hạn". Giới hạn tự đặt ra này thực ra là chuẩn mực mà mọi triều đại đều hướng tới. Cấp độ tiếp theo đòi hỏi Trung Quốc phải đạt được "sự thịnh vượng vừa phải hoàn hảo" trước khi xem xét liệu họ có thể cai trị thế giới hay không. Lý tưởng thực sự của Nho giáo Trung Quốc không phải là bá quyền, mà là quản lý các nước láng giềng, đảm bảo không xâm lược lẫn nhau. Sau khi lập ra nhà Minh, Hoàng đế Thái Tổ tuyên bố rằng có mười bốn "nước chưa bị chinh phục" lân cận, thực chất là tuyên bố: "Nếu các ngươi không tấn công ta, ta sẽ không can thiệp vào các ngươi", và rằng sự chung sống hòa bình sẽ được duy trì. Hoàng đế Thành Tổ đã phái các hạm đội đến Tây Dương, thực hiện sáu chuyến hải hành lớn mà không tiêu diệt bất kỳ quốc gia nào. Hành động của nhà Minh đã cho thấy rõ ràng: chúng ta không phải là người thống trị chung của thế giới, mà chỉ là một "Người Anh Cả".
So với lịch sử phát triển của các nước tư bản trên thế giới ngày nay, lịch sử phương Tây thể hiện rõ việc tối đa hóa lợi nhuận thông qua thương mại: lợi ích kinh tế là bước đầu tiên, tiếp theo là "chiếm đoạt toàn diện", chuyển đổi thương mại thành thuộc địa hóa, hoàn thành việc cướp bóc toàn diện. Bắt đầu từ thế kỷ 16 và 17, người phương Tây, thông qua những chuyến hải hành rộng lớn, đã chinh phục và chinh phục nhiều vùng đất khác nhau trên thế giới. Đây là một hệ thống chinh phục toàn diện, bề ngoài là dưới khẩu hiệu "Thiên Hạ". "Thiên Hạ" này dựa vào sức mạnh, chứ không phải cai trị và định cư.
Việc theo đuổi lợi nhuận của chủ nghĩa tư bản là "lợi nhuận cực đoan". Nền kinh tế nông nghiệp của Trung Quốc, dựa trên "nông nghiệp thâm canh", chỉ đơn giản là tận dụng tối đa đất đai trong nước. Sự khác biệt giữa hai nền kinh tế này nằm ở "thế giới" chung của hệ thống Trung Quốc; hệ thống tư bản là "độc nhất" - khi sự thống nhất không thể đạt được, ít nhất cũng phải tìm kiếm bá quyền khu vực. Điều này đã diễn ra từ thời Đế chế La Mã (Pax Romana) và tiếp tục với Đế chế Anh (Pax Britannica) hoặc Đế chế Mỹ (Pax Americana). Thế giới Trung Quốc là nông nghiệp; họ không hình dung ra một vùng đất nông nghiệp toàn cầu. "Thế giới" tư bản châu Âu và Mỹ được thúc đẩy bởi ham muốn kiếm nhiều tiền hơn, không có giới hạn cho sự giàu có. Đó là loại hệ thống chỉ dừng lại khi đạt đến giới hạn.
Triều Minh tự hào về năng suất lao động mạnh mẽ và tham gia vào nhiều hoạt động sản xuất đa dạng, giúp đất nước dần chuyển đổi từ nền kinh tế nông nghiệp sang nền kinh tế tư bản. "Tính hiện đại" này cũng có thể lý giải sự rạn nứt đáng kể giữa chế độ chuyên chính của giai cấp thống trị và lý tưởng của giới trí thức, dẫn đến những hiện tượng như phong trào hoạt động quần chúng của các học giả Nho giáo Đông Lâm. Cả các nhà sử học kinh tế và xã hội đều ghi nhận hiện tượng đô thị hóa của triều Minh, với sự phát triển đặc biệt đáng kể ở khu vực Giang Nam và miền Nam Trung Quốc.
Tôi tin rằng nhà Minh có thể phát triển độc lập và song song với xã hội thương mại châu Âu. Nhưng tại sao nhà Minh lại không đi theo con đường lịch sử tương tự như châu Âu?
Theo tôi, lý do chính là năng suất: sản xuất bằng máy móc chắc chắn nhanh hơn lao động thủ công, nhưng câu hỏi đặt ra là: tại sao nhà Minh lại cần sản xuất hàng loạt? Họ bán sản phẩm ở đâu? Tại sao châu Âu cần thị trường, còn Trung Quốc thì không? Bởi vì Trung Quốc có thể tự cung tự cấp - nếu làng không bán được thì có thể bán ở thị trấn, và nếu thị trấn không bán được thì có thể bán ở huyện, và thế là đủ.
Tuy nhiên, bắt đầu từ Tây Ban Nha và tiếp tục lan sang Anh và Hoa Kỳ, phương Tây đã tìm cách kiếm lời từ việc bán lại hàng hóa sản xuất ra. Mua hàng hóa để tiêu dùng cá nhân là một chuyện, không tạo ra lợi nhuận. Bán lại chúng lại là chuyện khác, tạo ra lợi nhuận—tàu càng nhanh thì lợi nhuận thương mại và doanh thu càng lớn; chi phí mua hàng hóa càng thấp thì lợi nhuận càng lớn. Do đó, mô hình mà người châu Âu phát triển là: chủ nghĩa tư bản thương mại kết hợp với sản xuất cơ giới hóa công nghiệp. Cơ giới hóa công nghiệp đến từ hai nguồn: máy kéo than trong hầm mỏ, cung cấp nguồn năng lượng liên tục; và việc lắp thêm động cơ cho tàu thuyền, cho phép di chuyển nhanh hơn và xa hơn. Cả hai đều được thiết kế để sản xuất hàng hóa giá rẻ có thể bán ở nơi khác với lợi nhuận đáng kể. Có thể nói rằng đây là "một hình thức du mục khác". Việc cướp bóc của họ không dựa vào những mũi tên huýt sáo truyền thống và những con ngựa nhanh nhẹn, mà dựa vào máy móc và hàng hóa.
Savannah là sự kết hợp giữa thuyền buồm và tàu hơi nước. Động cơ chính của nó vẫn là buồm, nhưng được trang bị thêm động cơ hơi nước và bánh lái làm động lực phụ.
còn tiếp
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét