Người Pháp và lịch sử phát triển Hà Nội thời Pháp

Người Pháp và lịch sử phát triển Hà Nội thời Pháp

Lê Việt Đức - Đọc bài này để hiểu tại sao người Pháp tự hào đã “rọi đuốc văn minh; đựng cờ khai hoá” cho dân tộc và đất nước Việt Nam.

Đúng là người Pháp vào Việt Nam để cướp bóc thuộc địa và Pháp là tên thực dân cướp bóc thuộc địa dã man nhất trong tất cả các loại thực dân. Chúng làm rất nhiều công trình ở Việt Nam, tất cả bằng tiền chính phủ Pháp cho thuộc địa vay và thuộc địa sẽ phải trả dần trong hàng chục tới gần 100 năm.

Tuy bóc lột đã man nhưng tổng số của cải người Pháp cướp được ở Việt Nam trong 80 năm đô hộ không là cái gì so với những gì người Pháp làm cho Việt Nam. Đọc bài dưới đây để thấy những công trình người Pháp làm ở riêng Hà Nội.

Họ cũng làm khắp nơi trên cả nước rất nhiều công trình giá trị. Ngoài các công trình kiến trúc, họ còn làm đường xá, cầu cống, sân bay, bến cảng, trường học, bệnh viện, đào tạo đội ngũ trí thức… đưa văn hoá văn minh Pháp và thế giới vào Việt Nam.

Đáng nói là cái gì người Pháp làm ở Việt Nam đều rất tốt. Đã 80 năm trôi qua, dù chế độ ta phá hủy đi rất nhiều và không quan tâm tới bảo dưỡng theo quy định của người Pháp với những công trình giữ lại, nhưng rất nhiều công trình sót lại và chúng đều rất tốt. Ví dụ như hệ thống cơ sở hạ tầng trong nội đô Hà Nội.

Riêng về đảo tạo con người, người Pháp đã đào tạo được hầu hết các nhà cách mạng của Việt Nam để họ lật đổ được ách thống trị của chính người Pháp, họ đã đào tạo được một đội ngũ trí thức vừa có tài vừa có tâm mà chế độ 80 năm của ta chưa bao giờ làm được.
————

VÌ SAO KHÔNG CÓ NGƯỜI HÀ NỘI THANH LỊCH?

Năm 1837 dân số Hà Nội là 51.877 người theo thống kê của Nhà Nguyễn trong sách “Đại Nam thực lục chính biên”.

Tháng 4/1882, khi Hà Thành thất thủ lần thứ II dân số chỉ thêm chút ít.

Tháng 6/1884, Nhà Nguyễn ký với Pháp Hiệp ước Giáp Thân, xác nhận sự bảo hộ của Pháp trên toàn bộ lãnh thổ Việt Nam, chính thức chấm dứt nền độc lập của phong kiến Việt Nam mặc dù trên danh nghĩa triều đình nhà Nguyễn vẫn tồn tại.

Ngày 19/7/1888, tổng thống Pháp Marie François Sadi Carnot ký sắc lệnh thành lập thành phố Hà Nội. Ngày 01/10/1888, vua Đồng Khánh ký chỉ dụ cắt toàn bộ huyện Thọ Xương và một phần huyện Vĩnh Thuận của tỉnh Hà Nội làm nhượng địa cho Pháp để Pháp thành lập thành phố Hà Nội. Ngày 03/10/1888, Toàn quyền Đông Dương Étienne Antoine Guillaume Richaud chính thức đặt Hà Nội là thành phố theo chế độ nhượng địa.
Năm 1897, KTS Auguste Henri Vildieu [1847-1926] trở thành kiến trúc sư trưởng của Hà Nội, ông quy hoạch Hà Nội bài bản, bắt đầu từ các công trình công cộng lớn theo kiến trúc Tân cổ điển.

Năm 1902, Pháp đặt Hà Nội làm thủ đô của Liên bang Đông Dương, thay cho Sài Gòn. Từ đó Hà Nội trở thành tiểu Paris phương Đông. Hà Nội được các KTS Pháp quy hoạch cẩn thận. Bắt đầu có nước máy, có điện, đường nhựa rộng lớn, vỉa hè thênh thang trồng cây xanh, cống ngầm thoát nước. Các công trình kiến trúc tinh hoa mọc lên, lúc đầu là kiến trúc Tân cổ điển Pháp vốn gắn liền với thời kỳ Khai sáng, rồi kiến trúc thuộc địa Colonial Style hay Indochine Style, kết hợp trở thành bản sắc Hà Nội.

Từ 1924, KTS Michel Ernest Hébrard [1875-1933] là Giám đốc sở Quy hoạch Kiến trúc Đông Dương, ông nâng cấp quy hoạch Hà Nội hơn nữa, khu vực hồ Tây thành không gian xanh giống như vườn rừng Bois de Boulogne – lá phổi của Paris, tiếc rằng ông mất sớm nên công trình không thực hiện và nay đã bị bê tông hoá hoàn toàn.

Từ 1934, KTS Louis Georges Pineau [1898-1987] là kiến trúc sư trưởng Hà Nội đã kè Hồ Gươm và quy hoạch hồ Bảy Mẫu, thiết lập vườn hoa và quảng trường Ernest Hébrard ở khu vực Phủ Toàn quyền Đông Dương [khu lăng HCM hiện nay] để kỷ niệm kiến trúc sư, nhà quy hoạch thành phố Hà Nội nhiệm kỳ trước là Ernest Hébrard, quảng trường và vườn hoa này nay không còn.

Năm 1943, KTS Henri Cerutti-Maori [1899-1972] là kiến trúc sư trưởng cuối cùng của thủ đô Liên bang Đông Dương, ông xây thêm Nouvel Hôtel des Postes là toà mới cho Bưu Điện [góc Đinh Lễ ngày nay], xây dựng các khu phố biệt thự vườn; quy hoạch và nắn hệ thống đường nhánh tự phát…

Điểm tên vài công trình người Pháp quy hoạch kiến thiết ở Hà Nội:

- Nhà thờ lớn khánh thành năm 1886.
- Chợ Đồng Xuân 1889.
- Jardin botanique 1890 [nay là vườn Bách thảo].

- Trụ sở toà báo L'Avenir du Tonkin - Tương lai Bắc Kỳ, tờ báo tiếng Pháp đầu tiên ở Hà Nội 1893 [nay là Tòa soạn báo Hà Nội Mới].
- Tháp nước Hàng Đậu 1894.
- Bưu điện Bờ Hồ 1890-1896.

- Trường Dòng Puginier khánh thành 1897 [nay là Trường THPT Việt Đức].
- Sở Công Chính Immeuble du service des travaux publics 1898 [nay là Uỷ hội sông Mekong ở góc phố Hàng Vôi - Lò Sũ].

- Villa Schneider trong Trường Lycée du Protectorat 1898 [nay là thư viện Bát giác của trường Chu Văn An].
- Cercle de l'Union 1898 [nay là Cung thiếu nhi 38 Lý Thái Tổ].

- Cầu Paul Doumer 1899-1902 [nay là cầu Long Biên].
- Grand Métropole Hotel mở cửa tháng 8/1901
- Vườn hoa Chavassieux 1901 [nay là vườn hoa Con cóc].

- Maison Godard 1901 xây trên nền đất cũ là xưởng đúc tiền Gia Long Thông Bảo của triều Nguyễn 1808-1882 tại thôn Tràng Tiền, Bắc Thành [tháng 9/1959 cải tạo thành Bách hóa Tổng hợp].

- Cung Đấu xảo Palais d'expositions khai mạc 1902, sau thành Bảo tàng Maurice Long, bảo tàng kinh tế đầu tiên và lớn nhất của Đông Dương. Khi Nhật chiếm Hà Nội, Đồng Minh đã thả bom trúng Cung Đấu xảo, CS không đủ sức phục chế.

- Ga Hàng Cỏ 1902.
- Dinh Toàn quyền khởi công tháng 5/1903 [nay là Phủ Chủ tịch cạnh Lăng HCM].
- Tòa nhà bộ tham mưu Immeuble de l'état-major 1907 [nay là Bộ Quốc phòng].

- Trường Lycée du Protectorat 1908 [nay Trung học phổ thông chuyên Chu Văn An].
- Tòa án tối cao khởi công 1906-1911.
- Viện Đại học Đông dương – Trường Y Đông dương 1906.

- Nhà Hát Lớn khánh thành 1911.
- Dinh Thống sứ Bắc Kỳ khởi xây 1917 [nay là Bộ Lao động].
- Thư viện Trung ương Đông Dương 1917 [nay là Thư viện Quốc gia].

- Trường Grand Lycée và Petit Lycée sau là Lycee Albert Sarraut 1919 [nay là phổ thông Trần Phú Hoàn Kiếm].
- Trường Nữ học Pháp 1920 [nay là trụ sở Bộ Tư pháp].
- Viện Pasteur Hà Nội 1925.

- Nhà thờ Nữ vương Các Thánh Tử đạo 1925-1930 [nay là nhà thờ Cửa Bắc].
- Sở Tài chính Đông Dương 1924-1928 [nay là Bộ Ngoại giao đối diện lăng HCM].
- Bảo tàng Louis Finot 1926-1932 sau là École française d'Extrême-Orient tức Viện Viễn đông Bác cổ [nay là BT Lịch sử].

- Đại chủng viện Thánh Giuse Hà Nội "Tràng Thử" 40 phố Nhà Chung 1928 [nay vẫn vẫn là chủng viện sau thời gian dài bị cấm tuyển sinh].
- Indochina Bank of France 1928 [nay là Ngân hàng nhà nước].

- Bệnh viện Bạch Mai 1930.
- Nhà trọ nữ sinh 1930 [nay là bảo tàng Mỹ thuật VN].
- Nhà thờ Hàm Long 1934-1939. Nhà thờ này KTS Việt làn nhưng vẫn thuộc quy hoạch Pháp.
- … … …

Chỉ trong 45 năm được người Pháp kiến thiết toàn diện, tới thập niên 40 Hà Nội đạt đỉnh, rực rỡ tới mức trở thành một dấu ấn, dân số khi đó chỉ có 200.000 người, bao gồm người Âu, theo thống kê 1942 và là thủ đô của Liên bang Đông Dương. Việc hấp thu văn hoá, kiến trúc, mỹ thuật, thương mại, quản trị Pháp đã làm nên phong cách văn minh mang tên “người Hà Nội thanh lịch”.

Trước 10/10/1954, dân số Hà Nội vẫn trong khoảng 200.000. Khi tiếp quản, hàng nghìn bộ đội, cán bộ, công nhân từ các chiến khu vào Hà Nội, rất nhiều trong số đó đưa vợ con cha mẹ ở các vùng quê nghèo vào, ụp một cái, Hà Nội gánh thêm 300.000 ngàn dân tứ xứ nhập cư, phần lớn ít học, lao động phổ thông. Người ngoại quốc dời đi, người Việt giàu và có học thức cao di cư sang Pháp hoặc vào Nam, số lớn giáo dân vào Nam. Số nhỏ dân Hà Nội ở lại, bị tịch thu nhà hoặc buộc phải hiến cho nhà nước, các nhà buôn bị đóng cửa, các doanh nghiệp bị quốc hữu hoá… kinh tế bị phá tận gốc trở nên kiệt quệ, kiến trúc bị thay đổi công năng, văn hoá suy bại…

Năm 1960, sau khi tiếp nhận người miền Nam tập kết, dân số nội đô tăng hơn gấp đôi, lên 530.000 người dẫn tới thiếu chỗ ở, sống tạm bợ, chung đụng, nhếch nhác, hỗn tạp, kéo dài từ 1954 tới nay, hơn 70 năm không dứt.

Quản trị bần nông áp đặt sự thô kệch lên quy hoạch Pháp, phá kiến trúc tinh hoa, nén mật độ, vội vã mở rộng nông thôn thành thủ đô để tăng giá đất, dân số lên tới 9 triệu người, không còn cái gì gọi là “người Hà nội thanh lịch nữa”.