Trong bài
thơ "Bên kia sông Đuống" của Hoàng Cầm có hai câu thơ đẹp lung linh:
“Những cô hàng xén răng đen/Cười như mùa thu tỏa nắng”. Dọc sông Đuống
bây giờ đâu tìm thấy những cô nàng răng đen?
Lên Tây Bắc tôi
đã gặp một tộc người răng đen, những người hằng đêm ngồi bên bếp lửa
nhuộm răng, chủ yếu là phụ nữ tuổi đã lớn và những cụ già. Sống với họ
tôi đã phát hiện ra nhiều chuyện lạ như chuyện nhuộm răng vậy…
Phó
Chủ tịch xã Mường Khoa Lò Văn Hải là người dân tộc Lào ở bản Phiêng Sản
dẫn tôi lên bản Co Ngựu, anh bảo: Sinh sống trên vùng Tây Bắc hiện chỉ
còn phụ nữ hai dân tộc nhuộm răng là Lào và Lự. Không biết tục nhuộm
răng có từ bao giờ, khi tôi sinh ra đã thấy phụ nữ trong bản ai cũng
răng đen. Họ nhuộm răng từ khi mới mười hai, mười ba tuổi. Bây giờ thanh
niên không mấy người nhuộm răng, chỉ còn những người trung tuổi và các
cụ già…
Dân tộc Lào ở huyện Tân Uyên, tỉnh Lai Châu cư trú tập trung ở hai xã Mường Khoa và Phúc Khoa dọc theo hai bờ con suối Nậm Mu và Nậm Be. Họ sống bằng nghề làm ruộng nương, phụ nữ dệt vải và may quần áo truyền thống. Màu sắc chủ đạo của trang phục người Lào là màu đen, điểm thêm một số màu: Trắng, xanh, đỏ và vàng, cúc áo bằng bạc.
Dân tộc Lào ở huyện Tân Uyên, tỉnh Lai Châu cư trú tập trung ở hai xã Mường Khoa và Phúc Khoa dọc theo hai bờ con suối Nậm Mu và Nậm Be. Họ sống bằng nghề làm ruộng nương, phụ nữ dệt vải và may quần áo truyền thống. Màu sắc chủ đạo của trang phục người Lào là màu đen, điểm thêm một số màu: Trắng, xanh, đỏ và vàng, cúc áo bằng bạc.
Công cụ nhuộm răng. |
So với phụ nữ nhiều dân tộc khác cùng sống trên vùng
Tây Bắc, phụ nữ Lào vẫn giữ nghề trồng bông dệt vải, trang phục của họ
chủ yếu là trang phục truyền thống cũng như tục nhuộm răng. Mặc dù tục
nhuộm răng đang dần mai một trong lớp trẻ.
Tôi hỏi sao người Lào ở đây lại lấy vợ nhiều tuổi như
vậy, Lò Văn Sòi cười: Vợ già thì chịu khó làm ăn, nó lo cho mình cơm
ăn, áo mặc. Còn lấy vợ trẻ thì khổ đấy…Tôi hỏi lấy vợ khi tuổi còn quá
trẻ, cái “chuyện ấy” làm ăn thế nào? Sòi cười: Mình là thanh niên mới
lớn lấy vợ về có biết gì đâu, vợ dạy cho hết. Họ khéo lắm…
|
Bà Lò Thị Pành năm nay đã 74 tuổi, bà cười hai hàm
răng đen nhánh rút chiếc bàn nhuộm răng trên vách giơ cho tôi xem: Có
người làm bằng mảnh gang từ chiếc lưỡi cày vỡ còn bà thì làm bằng con
dao cùn này. Cái bàn nhuộm răng này làm từ lâu lắm rồi, không nhớ đâu,
mấy chục năm rồi đấy…
Tôi cầm chiếc bàn nhuộm răng bà Pành đưa
cho xem, một lớp nhựa cây đen nhánh bám trên thân con dao cùn hình lòng
mo, đủ biết chiếc bàn nhuộm răng của bà đã có từ rất lâu.
Bà
Pành cho biết, bà bắt đầu nhuộm răng từ năm mười ba, mười bốn tuổi, đến
nay đã hơn sáu chục năm rồi, một số răng đã gãy những chiếc răng còn lại
đêm nào bà cũng ngồi nhuộm. Cây nhuộm răng tiếng Lào gọi là Mạy tửu,
người Kinh gọi là cây Thành ngạnh mọc hoang dại khắp nơi.
Cây có
nhiều cành mọc la đà thành lùm, thành búi. Người ta chặt những cành cây
đó mang về phơi khô, đốt hơ vào chiếc bàn nhuộm, khói phụt vào bàn
nhuộm mang theo một lớp nhựa màu đen họ dùng tay quệt lớp nhựa màu đen
đó bôi vào răng.
Bữa rượu gia đình chú rể ra mắt nhà gái. |
Đêm nào cũng vậy, sau khi cơm nước xong, những người
phụ nữ ngồi quanh bếp lửa nhuộm răng, mỗi lần nhuộm chừng một tiếng đồng
hồ. Bà Pành bảo: Hôm nào cũng nhuộm à, nếu bận thì hai ba hôm phải
nhuộm, nếu không nhuộm thường xuyên thì răng không còn đen nữa, sâu ăn
thì răng không còn chắc nữa…
Vừa nhuộm răng bà Pành vừa kể chuyện
đời mình cho tôi nghe. Chồng trước của bà kém bà ba tuổi, bà lấy chồng
năm mười tám, còn chồng bà mới mười lăm tuổi. Tôi hỏi vì sao đàn ông
người Lào lại lấy vợ nhiều tuổi hơn mình, bà cười bảo: Họ lấy vợ về để
làm ruộng nương, dệt vải may quần áo cho chồng và gia đình chồng. Chồng
trước của bà đi bộ đội hy sinh ở miền Nam, người chồng thứ hai kém bà
gần chục tuổi cũng đã mất rồi, mất vì bệnh…
Chuyện đàn ông người
Lào lấy vợ hơn mình dăm ba tuổi là chuyện bình thường, có người lấy vợ
hơn cả chục tuổi. Như phó bản Nà Nghè Lò Văn Sòi. Anh nhớ mang máng năm
mười sáu hay mười bảy tuổi thì bố mẹ lấy vợ cho. Vợ nhiều hơn Sòi đến
chục tuổi, năm nay Sòi mới 40 tuổi nhưng nom vợ già khú đế, răng nhuộm
nhựa cây đen nhánh, da nhăn nheo cứ ngỡ đã ngót sáu mươi.
Tháng
ba năm ngoái tôi theo Lò Văn Hải vào bản Phiêng Sản, tình cờ được dự bữa
rượu ra mắt con rể của gia đình ông Lò Văn Kẻo. Cách đó ba hôm thằng Lò
Văn Sí cùng với mấy người trai trong bản tổ chức bắt con Lò Thị Pỏm về
làm vợ. Phong tục bắt vợ của người Lào ở đây người con trai nếu thích cô
gái nào đó thì bắt về nhà mình.
Thiếu nữ răng đen. |
Thực ra những đôi trai gái đó đã yêu nhau rồi, việc
“bắt vợ” là cái lý trốn ở rể. Sau ba, bốn ngày ở nhà chàng trai nếu cô
gái đồng ý thì nhà trai mang lễ đến nhà gái thông báo việc bắt trộm vợ
thành công, còn cô gái không chịu thì chàng trai phải mang cô gái đó trả
cho nhà gái. Ông Kẻo cho biết: Nhà thằng Sí phải chịu phạt thay cho
việc thằng Sí ở rể.
Mức phạt tương đương với thời gian thằng Sí
làm việc trong thời gian ở rể. Bao gồm một con trâu cùng lễ cưới là con
lợn 80-90kg, 60 lít rượu, 40 kg gạo, 500 ngàn tiền giấy tương đương 20
đồng bạc trắng…Nhìn con Pọm tôi đoán phải hơn thằng Sí ít nhất hai tuổi.
Con Pọm mấy ngày “bị bắt” về nhà thằng Sí má cứ đỏ căng, cười tít mắt
còn thằng Sí mặt non choẹt ngồi ủ rũ bên bếp lửa…
Sau bữa rượu ra
mắt hai gia đình thống nhất ngày cưới cho đôi vợ chồng trẻ. Những chiếc
đệm bông lau và những chiếc chăn bông con Pọm làm từ khi 12-13 tuổi xếp
một chồng cao trên đầu giường mỗi thứ khoảng chục chiếc sẽ mang hết về
nhà chồng, để tặng cho bố mẹ chồng và những người anh em nhà chồng.
Còn
Pọm thì được các chị trong gia đình và họ tặng cho một bộ váy áo tự tay
họ dệt, nếu gia đình có nhiều chị em thì cô dâu được tặng 150- 200 bộ
váy áo, số váy áo đó mặc cả đời không hết. Để chở hết số chăn đệm và đồ
đạc của cô dâu về nhà chồng ít cũng phải 10 con ngựa hoặc 10 chuyến xe
máy.
Tôi hỏi Lò Văn Hải: Vì sao các cô gái Lào bây giờ
không mấy người nhuộm răng? Hải cười bảo: Lớp trẻ bây giờ ra ngoài xã
hội toàn thấy người răng trắng, bởi thế mà răng đen không còn là “mốt”
hấp dẫn họ nữa. Vả lại đêm nào cũng phải ngồi nhuộm răng thì mất thời
gian lắm. Nếu tất cả mọi người cùng nhuộm răng thì các hãng thuốc đánh
răng sẽ phá sản mất...
|
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét