Đọc lại Làm đĩ của Vũ Trọng Phụng

Chủ Nhật, 28/10/2012 13:16

(Nhân kỷ niệm 100 năm ngày sinh  của nhà văn Vũ Trọng Phụng 22/10/1912 - 22/10/2012)

(SKDS) - Vượt lên tất cả những đề tài và chủ đề truyền thống của văn chương đương thời theo khuynh hướng ngợi ca tình yêu lý tưởng đầy tính ủy mị, sướt mướt của các cậu ấm, cô chiêu còn đang mải choáng ngợp với những sắc màu của văn minh vật chất Tây phương, Vũ Trọng Phụng đã đi thẳng vào một vấn đề rất thực tế của đời sống xã hội Việt Nam những năm 30 của thế kỷ trước mà văn học các nước phương Tây cũng như đời sống quan phương thường nhật ở các nước phương Đông đã diễn ra từ nhiều thế kỷ trước đó - Con người nhỏ bé - Một con đĩ.

Số phận long đong của cuốn tiểu thuyết có yếu tố sex đầu tiên ở Việt Nam

Trong gần một chục cuốn sách chủ yếu gồm tiểu thuyết và phóng sự của Vũ Trọng Phụng, chỉ có hai cuốnLục xì và Làm đĩ là trực tiếp đề cập đến những chuyện quan hệ tình dục nam nữ - một vấn đề rất tế nhị trong đời sống đối với các nước chịu ảnh hưởng của tư tưởng đạo đức Khổng - Mạnh. Do vậy, nó là một chủ đề mới đối với văn học viết Việt Nam đương thời. Vũ Trọng Phụng cho rằng quan hệ tình dục, tự thân nó là vấn đề thuộc quyền con người tối thiểu và mang tính tự nhiên nguyên khởi của mọi thành viên trong cộng đồng xã hội, không phân biệt đẳng cấp, tôn giáo, giới tính, màu da, sắc tộc... Làm đĩ là một trong số những cuốn sách gây ra nhiều cuộc tranh luận trong suốt nửa thế kỷ qua. Từ Nhất Linh, Thái Phỉ, Hoài Thanh trước đây đã có khá nhiều bài đăng trên các báo Tân văn, Tương lai, Ngày nay, Hà Nội báo... phê phán quan niệm văn chương của Vũ Trọng Phụng xung quanh tiểu thuyết Làm đĩ của ông; cho đến Hoàng Văn Hoan sau này, khi Vũ Trọng Phụng đã mất gần 25 năm, còn cố tình tìm mọi lời lẽ sặc mùi chính trị và đạo đức phê phán Làm đĩ là một cuốn sách dâm uế, có hại cho sự giáo hóa đạo đức và luân lý đối với thế hệ trẻ Việt Nam.

Nhà văn Vũ Trọng Phụng và tác phẩm Làm đĩ của ông.

Trong khi đó, một số người khác lại cho rằng Vũ Trọng Phụng viếtLàm đĩ là nhằm mục đích giáo dục cho thanh thiếu niên những hiểu biết sơ đẳng về quan hệ tình dục khác giới, đại biểu là nhà nghiên cứu, phê bình văn học Hoàng Thiếu Sơn. Trách nhiệm công dân của nghệ sĩ Vũ Trọng Phụng cũng như ý nghĩa giáo dục của Làm đĩ là quá rõ. Vậy mà từ lần xuất bản thứ nhất (năm 1937) cho đến lần thứ hai (1993) phải mất tới 56 năm (!?).

Theo tôi, sở dĩ Làm đĩ được đông đảo công chúng đón nhận không chỉ là sự hấp dẫn của đề tài, chủ đề mà hơn thế và chủ yếu là ở giá trị nhân bản của nó. Không chỉ riêng Làm đĩ của Vũ Trọng Phụng mà bất kỳ một tác phẩm văn học nào từ cổ chí kim, từ Đông sang Tây, giá trị đích thực và sự trường tồn trong tâm thức người đời đều phụ thuộc một cách căn bản vào chiều sâu nhân bản của nó cùng với khả năng truyền thụ những giá trị đó bằng những xúc cảm thẩm mỹ và tài năng nghệ thuật của nghệ sĩ. Từ Shakespeare, Victor Hugo, Liev Tolstoi, Dostoevski, Servantert đến Nguyễn Du, Hồ Xuân Hương, Nam Cao..., tất thảy đều như vậy.

Đôi nét về nghệ thuật sử dụng ngôn ngữ của Vũ Trọng Phụng

Đọc Làm đĩ, ta thấy có 3 lớp ngôn ngữ khác nhau rõ rệt: ngôn ngữ bút chiến của nhà lý luận; ngôn ngữ bàn luận, giảng giải đạo đức của nhà hoạt động xã hội Vũ Trọng Phụng và ngôn ngữ của nhân vật chính. Theo tôi, giá trị nghệ thuật của tác phẩm nằm ở lớp ngôn ngữ thứ ba. Mặc dù dưới danh nghĩa ngôn ngữ của nhân vật chính nhưng thực chất đấy là hiện thân của cái The Ego (Cái Tôi - chữ dùng của Sigmund Freud) của Vũ Trọng Phụng.

Chúng ta thấy dường như Vũ Trọng Phụng cố tình lý giải quá trình trụy lạc hóa của Huyền như là hậu quả của áp lực bên ngoài. Nó xuất phát từ căn nguyên của một môi trường xã hội uế tạp đương thời, với đầy rẫy những áp phích, quảng cáo, tranh ảnh khỏa thân về các siêu sao điện ảnh, những ông phán, ông thám suy đồi, những kẻ đua đòi theo mốt thời thượng kiểu phương Tây... Nhưng nếu chỉ như vậy, chúng ta chẳng thể nào tìm được câu trả lời đích thực cho một hiện tượng cũng phổ biến như chuyện làm đĩ của Huyền là cùng trong một môi trường xã hội và gia đình như vậy tại sao nhiều cô gái khác, kể cả chị gái của Huyền, cũng không trở thành hay nói đúng hơn là không thể trở thành đĩ như cô được.

Vậy phải chăng quá trình trụy lạc hóa của Huyền còn có những nguyên nhân từ phía nhu cầu đời sống tình dục cá nhân của con người, cái mà văn chương, giáo dục gia đình và xã hội đương thời thường né tránh, ít dám đề cập tới, thậm chí cho đến hôm nay vẫn còn là điều kiêng khem, cấm kỵ đối với nhiều người? Phải chăng đây là quá trình vật lộn, giằng giật một mất một còn giữa cái The Ego và cái The Id (cái tôi vàcái siêu tôi - chữ dùng của Sigmund Freud) ở Huyền. Trong cuộc vật lộn đó, cái siêu tôi luôn tạo nên áp lực ức chế đối với cái tôi. Nhu cầu tình dục là quá trình tìm kiếm những cảm giác khoan khoái nhằm chống lạicái siêu tôi trong đời sống tâm lý cá nhân đã bị xã hội tước đoạt đi một cách vô thức. Mặt khác, trong trường hợp này, cái tôi luôn là kẻ bị trừng phạt và bị bỏ rơi bởi cái siêu tôi. Sự dối trá của người lớn xung quanh Huyền, sự đe nẹt của bố, sự cam chịu của mẹ, sự hư hỏng của anh... càng làm tăng thêm mặc cảm ấy trong Huyền.

Nhưng điều quan trọng là ở chỗ Vũ Trọng Phụng đã miêu tả quá trình dấn thân của Huyền nhằm khám phá những bí ẩn đối với thế giới trẻ thơ như là một đối trọng đầy sức mạnh đối với cái thế giới người lớn giả dối trong xã hội đương thời... 

(*) Làm đĩ- tiểu thuyết của Vũ Trọng Phụng, Nxb Văn học, Hà Nội, 1996.

Đỗ Ngọc Yên

1	Cuộc vui ít có	Vũ Trọng Phụng	99
2	Lựa Gió Thay Chiều, Đáng Khen Thay Báo ...	Vũ Trọng Phụng	51
3	Lấy vợ xấu	Vũ Trọng Phụng	187
4	Làm đĩ	Nguyễn Thế Duyên	934
5	Hồ sê líu hồ líu sê sàng	Vũ Trọng Phụng	70
6	Gương... tống tiền	Vũ Trọng Phụng	61
7	Đời là một cuộc chiến đấu	Vũ Trọng Phụng	56
8	Đi săn khỉ	Vũ Trọng Phụng	60
9	Con người điêu trá	Vũ Trọng Phụng	54
10	CHỐNG NẠNG LÊN ĐƯỜNG	Vũ Trọng Phụng	49
11	Cái ghen đàn ông	Vũ Trọng Phụng	88
12	Bụng Trẻ Con	Vũ Trọng Phụng	61
13	Bộ răng vàng	Vũ Trọng Phụng	58
14	Bệnh Lao chữa bằng mồm	Vũ Trọng Phụng	62
15	Bà Lão Lòa	Vũ Trọng Phụng	56
16	Ăn mừng	Vũ Trọng Phụng	57
17	Kỹ nghệ lấy Tây	Vũ Trọng Phụng	736
18	GIÔNG TỐ	Vũ Trọng Phụng	426
19	CƠM THẦY CƠM CÔ	Vũ Trọng Phụng	210
20	Cạm Bẫy Người	Vũ Trọng Phụng	205