Đừng xúi trẻ con ăn cứt gà: Từ chuyện đời ở Myanmar, nghĩ về giáo dục lớp trẻ ở Việt Nam

Triệu Xuân:

Đừng xúi trẻ con ăn cứt gà: Từ chuyện đời ở Myanmar, nghĩ về giáo dục lớp trẻ ở Việt Nam

Phát biểu trong cuộc tọa đàm về Văn học viết cho thiếu nhi tại Trại sáng tác Hội Nhà văn VN ở Vũng Tàu, 14-11-2012. Giới trẻ ngày nay trong đó có trẻ em, rất ít người đọc sách văn học, quay lưng lại văn học. Vì sao? Tôi chưa viết riêng cho thiếu nhi, lẽ ra không nên nói trong cuộc hội thảo này, nhưng… âu cũng là cách tự vấn mình: Vì sao giới trẻ, trong đó có trẻ em chán học văn, không thích đọc sách văn học?   1- Myanmar nghèo khổ nhưng giàu… lòng nhân ái Tháng 9-2012 vừa qua, tôi được mời đi Myanmar, trong đoàn Doanh nhân Việt Nam sang đầu tư. Sau những buổi cùng dự làm việc với các quan chức sở tại, sau khi làm việc với ông Chu Công Phùng, đại sứ đặc mệnh toàn quyền Việt Nam tại đây, tôi tách ra, đi thực tế một mình. Phía đối tác của Việt Nam rất nhiệt tình, cấp cho tôi xe hơi tốt nhất để di chuyển.   Lần đầu đến Yangon, thành phố lớn nhất, vốn là thủ đô của Myanmar, tôi không khỏi ngạc nhiên về quy hoạch và cơ sở hạ tầng của thành phố này: Thoáng đãng, nhiều cây xanh và còn có cả rừng. Rừng trong thành phố, những nếp nhà xinh xắn nằm khuất giữa vườn cây xanh quanh năm. Đường phố sạch, 4 đến 6 làn xe chạy. Người dân có ý thức tự trọng cao, luôn tôn trọng người khác và chấp hành nghiêm luật giao thông. Không có xe gắn máy trong thành phố. Xe ô tô tuy không mới, không model, nhưng không bao giờ nhấn còi inh ỏi như Hà Nội.  Ban đêm, trời mưa tầm tã nhưng khi có đèn đỏ, xe nào cũng dừng, dù trước mặt và xung quanh đều vắng tanh. Thành phố nằm bên dòng sông Yangon đầy ắp nước, thật êm đềm và thơ mộng. Người Anh từng cai trị Myanmar là thuộc địa, họ quy hoạch thành phố này thật khoa học, rất đẹp. Bao nhiêu năm bị cấm vận, nhưng Yangon vẫn có nhiều đường giao thông 6 làn xe chạy cao tốc. Từ hôm đến Yangon đến nay đã 4 ngày, tôi chưa thấy một viên cảnh sát hay quân cảnh nào trên đường phố. Từ trẻ em đến người lớn, ai ai cũng tỏ ra thân thiện với du khách nước ngoài. Người Myanmar có phong tục: nhà nào cũng nấu nước để trước cửa dành cho khách đi đường. Những tòa nhà cũ kỹ, những chung cư khá lâu năm rồi, nhưng rất sạch. Không đánh lộn, không chửi thề, không phóng uế bừa bãi, không xả rác vô tội vạ, và đặc biệt là không có nạn trộm cắp... Với chừng đó thôi, tôi có thể nào không yêu mến Yangon. Tôi thật lòng trân trọng và khâm phục người Myanmar! Tôi đã gặp những người nghèo nhất, dưới đáy xã hội, trẻ đánh giày, bán báo, bán hàng dạo… nhưng họ thật hiền lành, tự trọng, không bao giờ lừa đảo, không bao giờ kiếm tiền bất lương, kiếm tiền bằng mọi giá! Người Myanma thấp, nhỏ con, da sậm mầu; thiếu nữ Myanmar thường dùng một loại bột của gốc, rễ cây xay nhiễn rồi phết lên má, -có lẽ để trừ tà ma chăng, hay là để chống nắng!- nhưng ai cũng cười tươi, ánh mắt lấp lánh nhân hậu, từ bi. Phải chăng Đạo Phật phái Tiểu thừa- là quốc đạo của đất nước này- đã giúp cho con người luôn lương thiện dù đời sống của phần lớn cư dân - tổng số 59,1 triệu người - là nghèo khổ? Triệu Xuân ở Chùa Vàng, Yangon.  Trong các cuộc chiến tranh Anh-Miến (1823-26, 1852-53 và 1885-87), Miến Điện mất một số lãnh thổ vào tay người Anh và trở thành một tỉnh của Ấn Độ thuộc Anh. Ngày 01-04-1937, Miến Điện trở thành một thuộc địa riêng biệt, độc lập khỏi quyền hành chính Ấn Độ; nằm dưới sự cai trị của Anh mãi cho đến năm 1948 mới giành được độc lập.  Myanmar thời thuộc địa của Anh, là một trong những nước giàu có nhất vùng Đông Nam Á. Đây là nước xuất khẩu gạo lớn nhất thế giới và là nước cung cấp dầu khí thông qua Công ty Dầu khí Miến Điện. Miến Điện cũng có nguồn tài nguyên thiên nhiên phong phú và nhân lực dồi dào. Họ sản xuất 75% lượng gỗ tếch của thế giới, và dân cư có tỷ lệ biết đọc biết viết cao. Nước này từng được thế giới tin tưởng sẽ có tương lai phát triển nhanh chóng. Diện tích tự nhiên Myanmar lớn gấp hai Việt Nam nhưng diện tích đất canh tác thì lớn gấp 5 lần Việt Nam. Myanmar có nhiều đá quý, hồng ngọc, trữ lượng thủy điện rất lớn. Người dân Myanmar hiền lành, thân thiện, trẻ con dù phải cực khổ kiếm sống nhưng ngoan ngoãn. Giai đoạn dân chủ kết thúc năm 1962 với một cuộc đảo chính quân sự do Tướng Ne Win lãnh đạo. Ông này cầm quyền trong 26 năm và theo đuổi chính sách xã hội chủ nghĩa. Năm 1974, Myanmar lấy quốc hiệu mới là Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Liên bang Myanmar. Cùng năm này, đám tang của U Thant dẫn tới một cuộc biểu tình chống chính phủ đẫm máu. Từ năm 1974 đến năm 2010, Myanmar do chính phủ quân sự quản lý, quyền dân chủ bị vi phạm ghê gớm. Myanmar bị Mỹ và phương Tây cấm vận, đời sống người lao động đã khổ càng khổ cực hơn. Chúng tôi qua phà, vượt sông Yangon để đi thăm một làng ngoại ô: làng Dala. Chỉ cách Yangon một con sông, nhưng Dala là một thế giới hoàn toàn khác. Trẻ em ít được đến trường, người dân thiếu ăn, thiếu nước sạch và không có thuốc khi ốm đau… Nhà cửa thật sự nhếch nhác, giống hệt khu ổ chuột ở quận Tư và Thủ Thiêm của Sài Gòn trước năm 1985. Thế nhưng, trong làng này vẫn không hề có lưu manh, trộm cắp, cướp giật, không đánh lộn, không chửi thề… Trẻ em không lâm vào quá trình lưu manh hóa! Phép mầu nào giúp cho con người, nhất là trẻ em luôn giữ mình lương thiện? Tôi suy nghĩ rất nhiều về chuyện này. Tôi đã tìm gặp, hỏi chuyện khá nhiều người, từ giới lao động đến giới trí thức, doanh nhân, từ học sinh tiểu học, trung học đến sinh viên đại học… Và, tôi cho rằng, phép mầu ấy chính là nền văn hóa Phật giáo, cụ thể là Phật giáo tiểu thừa sâu rễ bền gốc trong lòng người Myanmar. Tại Myanmar, văn hóa khá đa dạng bởi ảnh hưởng nhiều nguồn; nhưng chiếm vị trí trọng yếu là văn hóa Phật giáo. Những người đi tu được kính trọng trên khắp Myanmar, đây là một trong những quốc gia có đa số Phật giáo tiểu thừa trên thế giới. Trong các làng Myanmar truyền thống, chùa chiền là trung tâm của đời sống văn hóa, là trường học của trẻ thơ. Nhà chùa dạy chữ (các môn học cấp tiểu học), đồng thời, và chủ yếu là dạy làm người, rèn luyện nhân cách cho thế hệ tương lai. Sống trung thực, không tham lam; giàu lòng nhân ái, biết thương kẻ khác, không độc địa… là những bài học thấm vào máu trẻ thơ. Các nhà sư được sùng kính và người dân luôn quỳ trước mặt để tỏ lòng tôn trọng họ. Lễ nhập tu được gọi là shinbyu là lễ đánh dấu sự trưởng thành quan trọng nhất của một chú bé khi vào chùa tu. Các cô bé cũng có lễ xuyên lỗ tai khi đến tuổi trưởng thành. Sau thời gian vào tu ở chùa, thấm nhuần giáo lý của Đức Phật, các em ra đời với tâm hồn, trái tim giàu nhân nghĩa, thánh thiện. Người Anh để lại ảnh hưởng khá sâu sắc trong văn hóa Myanmar, tương tự như văn hóa Pháp tại Việt Nam. Hệ thống giáo dục Myanmar theo khuôn mẫu hệ thống giáo dục Anh Quốc. Cấp tiểu học đa phần do Chùa đảm nhiệm. Hệ thống Trường trung học, cao đẳng và đại học do Nhà nước quản lý, theo đường hướng giáo dục tiên tiến của Anh Quốc. Đại học Tổng hợp Yangon – theo mô hình của Đại học Cambridge Anh Quốc- vào những năm 1950-1962 được đánh giá là một trong những trường đại học tốt nhất châu Á. Những dấu ấn của kiến trúc, hạ tầng cơ sở thời thuộc địa Anh tại các thành phố lớn như Yangon hiển hiện rất rõ nét. Ngày 22 tháng 10 năm 2010, Myanmar đổi quốc hiệu từ Liên bang Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Myanmar thành Cộng hòa Liên bang Myanmar, thay đổi quốc kỳ và quốc ca. Sự kiện này chỉ trước 17 ngày có cuộc bầu cử sau 20 năm kể từ lần bầu cử gần nhất năm 1990. Đầu tháng 2/2011, Quốc hội Myanmar đã bầu Thủ tướng mãn nhiệm - là tướng lãnh- ông Thein Sein, làm tổng thống dân sự đầu tiên, sau gần 50 năm cầm quyền của quân đội. Một làn gió mới mang khát vọng dân chủ đã thổi trên đất nước. Đất nước Myanmar giàu tiềm năng, năm 1960 đã từng là nước xuất khẩu gạo nhất nhì thế giới mà hiện tại nghèo khổ như vầy?! Chính phủ mới và guồng máy quản lý đất nước hiện nay về cơ bản vẫn là những người của chế độ quân sự nắm quyền trước đây, nhưng không mặc quân phục nữa. Liệu những cải cách, những chính sách mới của chính phủ không mặc quân phục có mang lại cơm no áo ấm cho dân làng Dala? Tôi nhận được thông tin thường xuyên về Myanmar. Tin mừng nhiều hơn tin lo… Chính phủ của ông Thein Sein đang có nhiều động thái dứt khoát thoát ra khỏi ảnh hưởng của Trung Quốc, cụ thể là ngừng hẳn dự án thủy điện nhiều ngàn tỷ dollar gây tranh cãi do nhà thầu Trung Quốc đang tiến hành. Myanmar thoát ra khỏi cương tỏa của Trung Quốc cũng đồng nghĩa với việc phương Tây và Hoa Kỳ bỏ cấm vận. Tổng thống Thein Sein đang tìm mọi cách thu hút mạnh đầu tư nước ngoài để đưa đất nước thoát nghèo, trở nên phồn thịnh. Những chính sách cởi mở trền nền tảng triệt để cải cách, dân chủ, đang khiến người dân Myanmar tràn trề hy vọng. 2- Nghĩ về giới trẻ Việt Nam Thời học lớp 7 và lớp 8, tôi là học sinh giỏi, hai năm liền được Bác Hồ khen thưởng. Thuở ấy, trẻ con Việt Nam nghèo, đói ăn, thiếu thốn đủ thứ, nhưng ham học, ngoan, hiền và… không bao giờ nói tục, chửi thề, gây lộn. Trong nhà sống nết na một thì ra ngoài đường nết na gấp mười. Từ năm 1954 đến năm 2012, là 58 năm đã trôi qua, trẻ con ở phía Bắc được sống dưới mái trường Xã hội Chủ nghĩa. Cổng trường nào cũng có khẩu hiệu nền đỏ chữ vàng to đùng: Tiên học lễ, hậu học văn1. Trẻ con được học 5 điều Bác Hồ dạy, được Đội, Đoàn kèm cặp, được… đủ thứ! Thế tại sao, trẻ con VN ngày càng hư hỏng nhiều. Rất nhiều vụ trọng án cướp của giết người do thủ phạm gây ra trong tuổi vị thành niên? Ngay cả ở các thành phố lớn như Hà Nội, Hải Phòng, trẻ con chán học, bỏ học, càn quấy, rất tích cực trong cao trào lưu manh hóa. Ở nhà giả vờ ngoan ngoãn, ra đường thì thành thành viên xã hội đen. Vì sao vậy hả Trời! Từ năm 1985 đến nay, nhờ bạn bè, nhân dân giúp đỡ, mỗi năm tôi đi thực tế ở các tỉnh phía Bắc tối thiểu hai, ba lần. Từ năm 2007 đến năm 2012, bình quân mỗi năm tôi đi thực tế miền Bắc 1 tháng.  Hiện trạng thanh thiếu niên ở các tỉnh phía Bắc nói riêng và cả nước khiến tôi nhiều đêm không ngủ được. Tôi đã viết trong tiểu thuyết của mình, nhan đề:Con Trời, 400 trang, hy vọng sẽ được xuất bản mà không cắt bỏ chương nào. Ở đây, tôi chỉ muốn chia sẻ một điều: tại sao con em chúng ta ngày càng chán học, ngày càng sống buông thả, coi hai từ lý tưởng là vớ vẩn, coi chuyện kiếm tiền ăn chơi xả láng mới là cứu cánh. Một bộ phận trẻ con, - trong đó có không ít con ông cháu cha- hư hỏng, lưu manh hóa. Vì sao? Ai cũng biết Cụ Hồ mời Giáo sư Nguyễn Văn Huyên về nước, rồi bổ làm Bộ trưởng Giáo dục. Đó là một giáo sư giỏi, nay Hà Nội có con đường mang tên ông. Thế nhưng… Rất lạ là từ năm 1955-1956, Bộ Giáo dục bãi bỏ việc dạy tiếng Pháp, tiếng Anh trong chương trình phổ thông. Trường cấp 3 ở các thành phố lớn, mới dạy ngoại ngữ mà chỉ dạy tiếng Nga và Trung Quốc! Cùng với ngoại ngữ Anh, Pháp bị bãi bỏ là nền văn hóa, văn học phương Tây không được truyền dạy. Tiếc nhất là khi Việt Nam đã có nhiều chục năm giáo dục trẻ con theo lề lối giáo dục Pháp, nền giáo dục tiên tiến của nhân loại, thì thoắt một cái, ta bãi bỏ. Ta thực hiện nền giáo dục lấy công nông binh làm kim chỉ nam, lấy đấu tranh giai cấp làm động lực và là cái đích để đến! Đình chùa, miếu mạo, cổng làng, Văn chỉ, Văn miếu bị phá sạch, để quét sạch tàn dư phong kiến phản động. Đến tượng con chó đá cũng bị nung vôi, bao nhiêu hoành phi câu đối, bia đá, chuông đồng quý giá biến mất. Đức tin ngấm sâu vào máu thịt từ hàng ngàn năm phải tẩy rửa để thay thế bằng đức tin mới… Nền giáo dục như thế tất yếu phải dẫn đến thực trạng ngày nay: Thầy không ra thầy mà là nhà kinh doanh, làm tiền bằng mọi giá. Trò, sau khi nộp tiền rồi thì coi thầy như… rác. Bởi có tiền thì bằng cấp nào, học hàm học vị nào chả có!Tiền là Tiên là Phật… Ngày nay những người thầy như Giáo sư Đỗ Đức Hiểu, Nguyễn Tài Cẩn, Nhà giáo Nhân dân Lê Hồng Sâm, Đặng Thị Hạnh… tài đức vẹn toàn còn rất ít, hiếm lắm! Một xã hội coi việc kiếm tiền là trên hết, tôn sùng đồng tiền, thì con người tất phải hư hỏng, nhân tài bị rẻ rúng, người lương thiện, trọng nhân cách bị cho là dở hơi, là điên. Đó là hệ quả bình thường, đúng quy luật! Đừng đơn thuần trách thanh thiếu niên ta hư hỏng. Phải dũng cảm nhận ra nguồn cội ma đưa lối quỷ đưa đường khiến con em chúng ta người thì ít, ngợmthì nhiều! Với cơ chế chính sách hiện hành, nói chuyện cải cách giáo dục, cải cách đại học, xóa Tiến sỹ giấy, xóa bằng cấp thật mà học giả… chỉ là chuyện ba láp, ba xạo. Trời cũng không làm được! Chúng ta đã nhiều năm lừa dối nhau và tự lừa dối mình! Từ phải qua: Triệu Xuân, Trần Hoàng Vy, Thu Trân, Mai Bửu Minh.  Hàng đứng: Trần Thiên Hương, Bích Ngân, tại Trại sáng tác Vũng Tàu, 11-2012.   3- Văn học cho thiếu nhi Từ xa xưa, người phương Đông đã truyền khẩu bài Huấn Mông Ấu Học Thi. Bài thơ dạy trẻ con. Trong khoảng hai chục năm nay, người đọc sách, mê sách, nhất là sách văn học ở Việt Nam ngày càng hiếm. Ta cũng có Ngày đọc sáchhẳn hoi! Ấy vậy mà chả ai nói tới sách Huấn Mông Ấu Học Thi  hay Ấu học ngũ ngôn thi (Dạy trẻ em qua thơ 5 chữ), còn gọi là Ngũ tự kinh, trong đó, 2 câu cuối của khổ thơ đầu tiên ca ngợi người đọc sách (Vạn nghề đều thấp hèn. Duy có nghề đọc sách là cao quý! Vạn ban giai hạ phẩm. Duy hữu độc thư cao). Huấn Mông Ấu Học Thi - 訓蒙幼學詩 天子重賢豪 文章教爾曹 萬般皆下品 惟有讀書高 Thiên tử trọng hiền hào Văn chương giáo nhĩ tào Vạn ban giai hạ phẩm Duy hữu độc thư cao Nghĩa là: - Nhà vua (quốc gia) bao giờ cũng coi trọng người hiền tài hào kiệt. Việc giáo dục con người đều phải lấy từ văn chương (Tri thức và văn hóa). Chỉ có nghề đọc sách (con người có học hành nghiêm túc, có đầy đủ tri thức và văn hóa) là cao quí hơn tất cả mọi nghề khác trong xã hội. 幼小須勤學 文章可立身 滿朝朱子貴 盡是讀書人 ấu tiểu tu cần học văn chương khả lập thân mãn triêu chu tử quý tận thị độc thư nhân -          Lúc còn nhỏ phải siêng năng học hành, phải trang bị cho mình đầy đủ tri thức và văn hóa, để khi lớn có đủ khả năng lập thân xử thế. Những người ăn mặc sang trọng (áo đỏ, áo tía) ở chốn cung đình đều là kẻ đọc sách cả (người có đầy)  đủ tri thức, văn hóa). (hết trích dẫn) Văn chương viết cho thiếu nhi là vô cùng quan trọng! Thiên tử trọng hiền hào Văn chương giáo nhĩ tào Vạn ban giai hạ phẩm Duy hữu độc thư cao Nhưng sáng tác cho thiếu nhi trong tình thế nền tảng đạo lý xuống cấp, đạo đức băng hoại, thì phải viết thế nào, theo cách nào? Xã hội nhiễu nhương, cuộc sống vô cùng phức tạp. Người lớn không hiểu tâm thế trẻ con. Trẻ con mất niềm tin vào người lớn! Trẻ con thấy người lớn như con rối, nói một đường làm một nẻo. Dạy trẻ con phải thế này thế nọ, nhưng chính mình thì ăn chới trác táng, tham nhũng, sâu dân mọt nước! Viết cái gì bây giờ? Kinh điển nhưDế mèn phiêu lưu ký, viết về truyền thống trẻ con ta đánh Pháp, diệt Mỹ nhưKim Đồng, Đội du kích thiếu nhi Đình Bảng, Dũng sỹ diệt Mỹ; Ca ngợi gương học giỏi, bắt được của rơi trả cho người mất dù nhà nghèo… Tất cả đều tốt, đều văn chương giáo nhĩ tào: dùng văn chương giáo dục trẻ. Tuyệt! Nhưng thời buổi này, viết mãi kiểu đó e rằng trẻ con không đọc nữa! Tôi, người chuyên viết tiểu thuyết tâm lý xã hội, hiện thực phê phán, chưa một lần viết riêng cho bạn đọc nhỏ tuổi, tôi không dám nói sâu về đề tài này. Nhưng với tư cách một nhà văn, người đam mê làm văn hóa, tôi mong quý anh chị đồng nghiệp chuyên viết cho thiếu nhi hãy dũng cảm lên, hãy phanh phui những ung nhọt, ngang trái trong xã hội, để cho nhân dân ta, trong đó có giới trẻ, con em chúng ta hiểu, tin rằng quý anh chị là nhà văn, là con chim báo bão. Nếu chỉ vịn vai thiếu nhi để viết những chuyện trẻ con trong trường tiểu học, trung học, thì dù sách có bán chạy cũng chỉ như cách nói của dân quê tôi:dụ trẻ con ăn cứt gà, giựt lấy tiền ăn kẹo kéo, ăn xôi sáng của trẻ nít để làm giàu cho mình mà thôi! Mấy lời thẳng thắn, mong được quý anh chị khuynh nhĩ thinh, bằng không thì cho gió thoảng mây bay. Xin cảm ơn! TX. www.trieuxuan.info 1 Ở cổng chính của Trường Đại học Harvard, gọi là Dexter Gate, khi vào ta gặp dòng chữ: “Enter to a wisdom”, khi ra gặp dòng chữ: “Depart to server better thy country and thy kind”. Đây là câu khẩu hiệu đã trở thành châm ngôn của trường do ông Hiệu trưởng C.W. Eliot nói và cho viết trên tường. Ông là Hiệu trưởng Harvard từ năm 1869 đến năm 1909 thì nghỉ hưu. Trong câu này ông dùng từ thy, ngày nay đã trở nên cổ ngữ, tương đương với từ your. Tạm dịch nghĩa: “Vào trường để trở nên thông thái. Ra đi để phục vụ tốt hơn đất nước của bạn và đồng loại của bạn”.