Ôn lại lịch sử nhân dịp 30.4:
Gặp “o du kích nhỏ”
Với “o du kích nhỏ” Nguyễn Thị Kim Lai, còn sống trở về trong thời bình đã là một điều kỳ diệu, vậy mà bà lại được gặp “thằng Mỹ lênh khênh” năm nào.
Gần nửa thế kỷ đã trôi qua kể từ khi nhiếp ảnh gia Phan Thoan chụp được bức ảnh O du kích nhỏ (còn có tên Uy thế không lực Hoa Kỳ, Giải giặc lái Mỹ hay O du kích nhỏ và tên giặc lái Mỹ), nhân vật nữ trong tác phẩm được xếp vào “Trăm năm kiệt tác nhiếp ảnh Việt Nam” này vẫn nhớ như in những khoảnh khắc lịch sử. “O du kích nhỏ” Nguyễn Thị Kim Lai giờ đã gần 65 tuổi, quá khứ đã lùi lại rất xa nhưng ký ức hào hùng vẫn như còn vẹn nguyên.
“Anh hùng đâu cứ phải mày râu!”
Không hẹn trước mà “o du kích nhỏ” ngày xưa lại có mặt tại TPHCM trong những ngày tháng 4 lịch sử này. Trong ngôi nhà của con trai ở quận Thủ Đức - TPHCM, “o du kích nhỏ” đã “ra dáng” một người bà rất mực chu đáo và thương yêu con cháu. Nụ cười đã thanh thản trên gương mặt ở tuổi xế chiều nhưng đôi mắt của bà cứ sóng sánh khi chúng tôi nhắc lại chuyện xưa.
Chiến tranh đã qua từ lâu nhưng hình ảnh kiêu hùng về người nữ du kích nhỏ bé ngày nào vẫn mãi là một biểu tượng đẹp trong trái tim hàng triệu người Việt Nam và bạn bè quốc tế. Bà Lai cho biết mới đây, báo chí Hà Lan cũng đã cử người về tận Hà Tĩnh để gặp lại nhân chứng sống trong bức ảnh O du kích nhỏ.
“Tôi thấy mình chỉ là một hạt cát bé nhỏ giữa cuộc sống. Biết bao chiến sĩ đã ngã xuống trong cuộc chiến và cũng không đếm hết những người thầm lặng về lại với thời bình. Câu chuyện của tôi cũng bình thường thôi nếu so với những gian lao, mất mát của đồng đội” - bà Lai thổ lộ.
Bức ảnh ghi dấu lịch sử được gia đình bà Lai treo trang trọng ở phòng khách, để “mỗi lần nhìn là mỗi lần nhớ” một quãng đời sống hết mình vì lý tưởng cách mạng. Ở chiến trường ngày ấy, cô gái Kim Lai mới 17 tuổi, nhỏ thó, chỉ cao 1,47 m, nặng 37 kg nhưng cứ muốn xông pha đánh giặc. Cô gia nhập dân quân tự vệ khi không quân Mỹ mở chiến dịch càn phá cơ sở hạ tầng của miền Bắc, ngày đêm cho máy bay liên tục rải bom oanh tạc.
Sáng 20-9-1965, một nhóm máy bay địch ập đến tấn công khu vực cầu Đá Lậu (nay là cầu Lộc Yên, thị trấn Hương Khê, huyện Hương Khê - Hà Tĩnh). Một máy bay Mỹ bị bắn rơi và đội dân quân phát hiện một viên phi công nhảy dù tẩu thoát. Cuộc vây bắt kéo dài đến tận 20 giờ và nữ dân quân Kim Lai đã phát hiện viên phi công, cô liền bắn súng báo hiệu cho đồng đội.
Bà Nguyễn Thị Kim Lai với cháu nội ở quận Thủ Đức - TPHCM. Ảnh: ĐĂNG LÊ
“Lúc ấy tôi mới vào dân quân, còn chưa thạo súng đạn nên hoàn toàn có thể bị viên phi công Mỹ bắn hạ. Thế nhưng, William Andrew Robinson đã không ra tay. Sau này gặp lại Robinson, tôi mới biết rằng lúc đó, ông không bóp cò vì nhìn thấy tôi, ông nhớ đến đứa em gái nhỏ ở quê nhà” - bà Lai hồi tưởng. Một khoảnh khắc chần chừ, lựa chọn của viên phi công đã làm thay đổi cả hai cuộc đời. “Nếu lúc ấy Robinson bắn trả, tôi đã không còn sống đến hôm nay và có thể ngay sau đó, ông cũng bị quân ta tiêu diệt” - bà Lai nhìn nhận.
Lúc Kim Lai trói gô được viên phi công to kềnh càng - cao tới 2,2 m và nặng 125 kg, đồng đội thấy cô quá đối nghịch với tay lính Mỹ nên đùa nhau: “O Lai áp giải y để coi sao”. Vậy là cô gái nhỏ tuổi và cũng nhỏ con nhất đội cứ thế đi phía sau, kiêu hãnh chĩa súng giải “thằng Mỹ lênh khênh” đi bộ mười mấy cây số. Không ngờ, hình ảnh đó đã được nhiếp ảnh gia Phan Thoan ghi lại.
Năm 1966, bức ảnh được trưng bày trong triển lãm ảnh toàn quốc, được ngành bưu chính in thành tem, rồi trở thành tác phẩm bất hủ với những câu thơ của nhà thơ Tố Hữu: O du kích nhỏ giương cao súng - Thằng Mỹ lênh khênh bước cúi đầu - Ra thế! To gan hơn béo bụng - Anh hùng đâu cứ phải mày râu!
“Mấy năm sau đó, tình cờ tôi nhận được thư của một người bạn ngoài Bắc. Thấy con tem có in hình mình, tôi gỡ ra khoe với một anh bạn cùng đơn vị. Thế nhưng, tôi cũng dặn anh ấy đừng nói cho ai biết, xấu hổ chết!” - bà Lai nhớ lại một thời “buồn vui gì cũng hết sức hồn nhiên”.
Trùng phùng và thứ tha
Trong ngôi nhà ở xã Phú Phong, huyện Hương Khê - Hà Tĩnh, bà Lai vẫn còn giữ tấm chăn được may từ chiếc dù pháo sáng như một kỷ vật quý giá mang về từ cuộc chiến. Với bà, cuộc chiến ấy đâu chỉ có hình ảnh kiêu hùng như lúc ngẩng cao đầu áp giải viên phi công Mỹ ở cầu Đá Lậu, mà còn cả một chặng dài sau đó phải đối mặt với biết bao gian nguy mà ranh giới của sự sống và cái chết mong manh như sợi tóc.
“Có khi chỉ vài bước chân thôi mà đã thấy đồng đội ngã xuống. Có người mới nói chuyện với nhau buổi sáng thì buổi chiều đã hy sinh. Chúng tôi hồi đó chỉ biết sống trọn hôm nay và chiến đấu hết mình, chẳng ai rõ có thể còn sống đến hôm sau không” - bà Lai rưng rưng nhắc lại.
Hai bức ảnh chụp cách nhau 30 năm, hai nhân vật ở thế đối đầu đã trở nên thân thiết,
Được điều về làm công tác cứu thương ở mặt trận B5 - Quảng Trị, 26 cô gái đi cùng nhau thì chỉ có 5 người đến nơi. “Những đồng đội sinh tử có nhau lần lượt ra đi, có người hy sinh ngay trước mắt tôi, chính tôi phải gạt nước mắt tất tả cáng thương đưa họ đi an táng” - bà Lai hồi tưởng.
Về mặt trận B5 - Quảng Trị, tuy không trực tiếp cầm súng chiến đấu nhưng Kim Lai cùng đội cứu thương vẫn luôn phải có mặt ở những vị trí nguy hiểm nhất để kịp thời cấp cứu, chữa trị cho các chiến sĩ. “Mặt trận không lúc nào im tiếng súng, lúc nào cũng trong tình trạng báo động, được tin có thương bệnh binh là giá nào chúng tôi cũng phải đưa các chiến sĩ về trại an toàn. Nhưng tránh sao được những cuộc càn quét, cứ chạy trong mưa bom bão đạn, chúng tôi luôn nghĩ có thể hy sinh bất cứ lúc nào. Chỉ có điều, mình chết thì xong phần mình nhưng thương anh em chiến sĩ không ai chăm sóc, chữa trị” - bà Lai bồi hồi.
Vậy nên, với “o du kích nhỏ”, còn sống trở về trong thời bình đã là một điều kỳ diệu, vậy mà cô còn gặp lại ông Robinson - viên phi công Mỹ năm nào. Năm 1995, đài truyền hình NHK của Nhật Bản đến Việt Nam thực hiện phóng sự về cuộc đời của nhân vật trong bức ảnh O du kích nhỏ và gia đình ông Robinson đã có mặt tại căn nhà của bà Lai ở Hà Tĩnh.
“Lúc gặp tôi, câu đầu tiên ông ấy nói là: “Cô vẫn chẳng lớn được bao nhiêu”! Thật ra, lúc đó tôi đã nặng 43 kg nhưng ông ấy đã tăng lên 150 kg” - bà Lai cười, kể lại. Cuộc trùng phùng trong thời bình giữa 2 người đã từng đứng ở hai đầu chiến tuyến sẵn sàng xả súng vào nhau hóa ra cũng nhẹ nhõm như nụ cười họ dành cho nhau. “Lúc đó, Robinson mới cưới vợ, tôi cũng có chồng con, cuộc sống đã yên ổn. Quá khứ dù như thế nào thì vẫn mãi là quá khứ. Chúng tôi gặp lại nhau, nhắc lại chuyện xưa như những người đã quen thuộc và xem ngày tháng cũ là kỷ niệm” - bà Lai hồn hậu.
được gia đình “o du kích nhỏ” treo trang trọng bên nhau ở phòng khách
Bức ảnh bà Lai chụp cùng ông Robinson trong cuộc tương phùng hôm đó cũng được bà treo trang trọng bên cạnh khung hình O du kích nhỏ. Ngắm 2 bức ảnh, chúng tôi vỡ lẽ rằng giá trị của thời gian là để người ta nhận ra nhau, hiểu thấu và gói trọn tấm lòng bằng sự tha thứ, bao dung.
Gần nửa thế kỷ đã trôi qua, niềm vui của “o du kích nhỏ” ngày nào bây giờ là sum vầy cùng con cháu - bà có 4 người con và 8 đứa cháu. “Thế hệ trẻ bây giờ khó thể hiểu hết được sự mất mát, hy sinh của thế hệ trước. Thế nhưng, tôi mong rằng những rường cột tương lai sẽ hiểu được mình có vai trò và trách nhiệm to lớn như thế nào trong việc xây dựng và cống hiến cho đất nước” - “o du kích nhỏ” Nguyễn Thị Kim Lai kỳ vọng.
Hai lần gặp nhà thơ Tố Hữu Nhờ bức ảnh O du kích nhỏ mà bà Lai có dịp trò chuyện với nhà thơ Tố Hữu lúc sinh thời hai lần. Lần thứ nhất vào năm 1973, khi nhà thơ Tố Hữu là Phó Thủ tướng Thường trực Chính phủ. Bà Lai nhớ lại: “Lúc đó tôi 24 tuổi, cũng còn khờ khạo lắm, không biết ông là tác giả bài thơ. Nhà thơ Tố Hữu gọi tôi bằng cháu, còn trêu tôi: “Có nói chuyện với ai thì cháu đừng có cười, cười là chết khối chàng trai đấy!”. Lần thứ hai được gặp nhà thơ Tố Hữu cùng ông Hoàng Quốc Việt, nguyên Bí thư Tổng bộ Việt Minh, lúc đó bà Lai đang theo học ngành ngân hàng. Vì lời khuyên của ông Hoàng Quốc Việt: “Cháu có đôi bàn tay của người chữa bệnh, hãy quay trở lại với công việc cũ để giúp người đi cháu ạ”, bà Lai đã trở về làm việc tại Bệnh viện Y học cổ truyền Hà Tĩnh. Đây cũng là nơi đã gieo mầm tình yêu cho cô điều dưỡng viên xinh xắn Nguyễn Thị Kim Lai và anh thương binh - sau này là liệt sĩ - Nguyễn Anh Đức. |
TIỂU QUYÊN – ĐĂNG LÊ
- ông chín Paris21/04/2012 22:50Đọc câu chuyện và nhìn tấm ảnh làm tôi cứ chợt buồn mãi; cuộc chiến tranh Mỹ-Việt đã chấm dứt từ lâu, giữa hai kẻ thù giờ chỉ còn là những kỷ niệm đẹp trong sự tha thứ và bao dung, nhưng giữa những người Việt khác chiến tuyến thì ko!
- Anh Năm21/04/2012 23:18Tôi không biết có bao nhiêu tấm ảnh này nhưng tôi đang sở hửu 1 tấm ( hình trắng-đen). nếu ai cần nó vui lòng liên lạc với tôi.
- nhìn về phía trước22/04/2012 00:32@ Ông 9 Paris: Gia đình phía nội tôi có 3 người theo cách mạng hy sinh và 1 người đi lính chế độ VNCH cũng chết... Tất cả những người đã mất đều được ông nội tôi thờ cúng chung một bàn thờ...
- Vũ Tuấn22/04/2012 06:56Nhân kỷ niệm 37 năm ngày Bắc Nam xum họp, được đọc bài báo và xem lại bức ảnh biểu tượng anh hùng của dân tộc anh hùng tôi thật xúc động, vì đã gợi lại cho những người đã từng đi qua cuộc chiến hào hùng của dân tộc thật nhiều cảm xúc. Cảm ơn báo Người Lao Động về bài báo.
- cua đồng22/04/2012 07:19Đọc bài báo này tôi rất cảm động và trân trọng với hai nhân vật đầy tình người và nhân văn này. Hồi nhỏ còn đi học phổ thông, trong sách giáo khoa có in một bức ảnh với tựa đề và bốn câu thơ của nhà thơ Tố Hữu. Chiến tranh đã là quá khứ thời gian và cuộc sống hiện tại đã đưa hai nhân vật càng hiểu nhau hơn. Khi được nghe bà Lai kể về lúc phát hiện ra viên phi công, được nghe những lời suy nghĩ chân tình và liên tưởng đến em gái. Vậy thì đâu cứ phải đối đầu nhau là địch.
- Hoàng Nam An22/04/2012 08:16Một dân tộc vĩ đại phải trường tồn. Nét đẹp của tấm lòng cao thượng và bao dung đã xóa đi sự hận thù quá khứ. Hiện nay cũng đang rất cần những bức hình như "O du kích nhỏ".
- Mike22/04/2012 08:17@Nhìn về phía trước: Nếu là những người cùng một nhà của bạn đã mất trong cuộc chiến, thì sao bạn không dùng chung một chữ "hy sinh" hay "chết"? Tại sao những người mất vì theo cách mạng lại dùng chữ "hy sinh", tại sao người mất vì theo VNCH lại dùng chữ "chết"? Như vậy bạn cũng đã phân biệt giữa những người đứng ở hai bên chiến tuyến trong cùng một nhà của bạn.
- Người Sài Gòn22/04/2012 08:47Câu chuyện rất xúc động NLĐ ạ. Bài báo làm tôi nhớ bác Sáu Dân (cố Thủ tướng Võ Văn Kiệt) cũng như quan điểm hàn gắn của bác. Dân tộc VN sẽ mạnh lên bội lần nếu mọi người cùng đồng lòng nhìn về phía trước... @ nhìn về phí trước: tôi cảm nhận được tình cảm của bạn.
- huydang41bg22/04/2012 09:42Câu chuyện thật cảm động. Một câu chuyện điển hình về lòng nhân ái. Tại sao người ta lại cứ nghĩ đến chiến tranh nhỉ?
- caytram22/04/2012 11:20Họ kể về những tháng ngày đi trong mưa bom bão đạn để bảo vệ quê hương đất nước sao mà bình dị và mộc mạc thế, cứ như là trách nhiệm hiển nhiên của họ với đất nước vậy, không kể gì đến mạng sống của mình.Thật đáng trân trọng biết bao!
- Hai Hậu22/04/2012 11:28Nếu gỡ bỏ được chữ "TÔI" quá lớn ngay chính trong ta thì hạnh phúc toàn vẹn sẽ thay chữ "Tôi" ấy.
- cotam22/04/2012 11:30Ở quê tôi, có gia đình vừa có con đi cách mạng vừa có con đi lính chế độ cũ. Bây giờ các con cháu rất vui vẽ ăn cùng mâm, hát karaoke dậy trời. Thanh bình làm sao...
- PHAM PHI PHAO22/04/2012 11:49Trước đây, những người như "o du kích nhỏ" chiến đấu, hy sinh để mong không còn có cảnh người bóc lột người.
- xa quê22/04/2012 11:54Quân phục của người lính Mỹ này không phải là bộ đồ phi hành của bất cứ quân chủng nào của Mỹ. Nhất là cấp bậc (quân hàm) của anh ta trên vai trái, đó là cấp binh sĩ hay một hạ sĩ quan chứ không phải của một sĩ quan lái máy bay.
- Nhật Thiện22/04/2012 12:58Cám ơn báo NLĐ đã có bài viết quay về lịch sử của cuộc chiến tranh đầy gian khổ và hào hùng của dân tộc nhưng cũng nhiều đau thương mất mát. Đặc biệt nhất là bạn đọc có dịp gặp lại "O du kích nhỏ"ngày nào nay đã trở thành bà và được nghe bà nói về thành tích bắt "giặc lái Mỹ "mà cứ như là chuyện cổ tích. Câu chuyện thật xúc động và đầy tình người, phảng phất nét nhân hậu vốn có của những cô gái Việt Nam và của dân tộc mình. Tôi thật tự hào được sống và lớn lên trên đất nước đã sản sinh ra biết bao anh hùng liệt sĩ đã hy sinh xương máu cho Tổ Quốc, cho nhân dân nhưng lại rất đổi bình dị đến lạ thường. Chắc có lẽ trên thế giới hiếm có cuộc hội ngộ nào đầy lòng nhân ái và đậm chất nhân văn giữa hai người đã từng một thời là kẻ thù một mất một còn giữa hai chiến tuyến mà lại đầy lòng bao dung và vị tha đến như vậy. Xin cảm ơn "O du kích nhỏ", xin cảm ơn Việt Nam đất nước mến yêu giàu đẹp và chứa chan tình người và đầy lòng nhân ái.
- nhìn về phía trước22/04/2012 14:26@ mike: vậy là bạn không hiểu hết từ trong tiếng Việt, người chết trong khi chiến đấu hay làm nhiệm vụ thì được gọi là hy sinh, còn người mặc dù đi lính nhưng chết vì tai nan trong lúc không làm nhiệm vụ thì không gọi là hy sinh được.
- nghoa22/04/2012 15:58"O du kích nhỏ giương cao súng-Thằng Mỹ lom khom bước cuối đầu", đó là chuyện ngày xưa. Còn ngày nay "O du kích nhỏ đầu đã bạc- Thằng Mỹ lom khom quyết đi tìm" (không phải tìm để trả thù đâu nhé). Nhìn hình dì Kim Lai bây giờ thấy thương quá.
- culi22/04/2012 16:22Bất cứ cái chết nào cũng có ý nghĩa riêng của nó...
- ông chín Paris22/04/2012 16:57Để đóng khung những ý kiến của bài này; tôi xin nhấn mạnh: "Chúng ta là nạn nhân của chiến tranh".
- Trần Trọng Phương22/04/2012 17:18Những hình ảnh thật nhân văn! Con người Việt Nam là thế, người mẹ Việt Nam là thế, hòa bình là tất cả phải không O?
- bim22/04/2012 19:44Bài báo rất hay, rất nhân bản, cám ơn tác giả rất nhiều. Chúc cho o du kich nhỏ và Mr. Robinson luôn hạnh phúc với kỹ niệm đẹp của 2 người.
- TL23/04/2012 09:13Hồi học Tiểu học, tôi được học bài thơ và được xem tấm hình này trong sách. Giờ là lần thứ hai được xem thông tin về hai nhân vật chính, thật cảm động. Chúc Cô Lai nhiều sức khỏe và hạnh phúc bên con cháu.
