Trời ơi, chuyện gì đang xảy ra ở khu số 1 Lý Thái Tổ vậy?!

Tôi không biết 3 tòa biệt thự bị phá hủy hôm nay xuống cấp đến mức nào, đã tới mức không thể tôn tạo, phục dựng lại được không, hay vẫn còn cứu được để đất nước còn có những di sản hấp dẫn lớp trẻ và du khách nước ngoài; đó cũng là nơi người dân đến để tìm hiểu cha ông ta ngày xưa đã xây dựng được những công trình tuyệt đẹp như thế nào... Có lẽ tôi là người bần tiện, nên phá bất cứ cái gì của cha ông, tôi đều thấy tiếc. Nhìn các thành phố ở Âu Mỹ, khắp nơi là những tòa nhà xây nhiều chục, nhiều trăm năm; họ xây cái gì tốt cái đó và bảo dưỡng định kỳ để dùng mãi mãi; của cải tích lũy qua nhiều thế hệ và thành giầu có. Ta xây đã không ra gì, xây lấy được, chất lượng và mỹ thuật đều rất kém, rồi tiếc tiền không bảo dưỡng, thế là cứ xây xong, dùng 1-2-3 chục năm lại phá. Cứ xây lại phá như thế thì làm sao mà giầu được. Tôi tiếc nhất là những công trình kiến trúc cổ xưa và những công trình mới xây trong chế độ XHCN nhưng có giá trị lịch sử, từ Quảng trường Ba Đình năm 1945 đến Nhà Quốc hội mới bị phá cách đây 20 năm. Ở Mỹ, tôi thấy đối với các tòa nhà cũ, không còn giá trị sử dụng, nhưng có đặc trưng kiến trúc và mỹ thuật của một thời kỳ, thì họ luôn tìm cách giữ lại, ít nhất là bề ngoài. Họ dựng các giàn giáo với những cái ngoàm giữ chặt các bức tường bề ngoài và những chỗ cần giữ, sau đó phá phần phía trong, xây lại hiện đại, rồi dán nó với bề ngoài cổ kính. Nhờ đó nhìn bên ngoài vẫn là tòa nhà cổ với kiến trúc, vật liệu... cổ xưa, nhưng phía trong rất văn minh, hiện đại để con người có thể sử dụng được. Nhìn ảnh khu vườn - biệt thự của Dinh chú Hỏa, tôi thấy quá đẹp, rất nên khôi phục, tôn tạo, thành một điểm tham quan du lịch. 

Trời ơi, chuyện gì đang xảy ra ở khu số 1 Lý Thái Tổ vậy?!

FB Cù Mai Công 17-11-2025 - Sáng nay 17-11-2025, người đi đường Hùng Vương, Lý Thái Tổ nghe rõ mồn một tiếng máy khoan, máy phá bê tông bên trong khuôn viên khu nhà số 1 Lý Thái Tổ. Clip: Nhà nghiên cứu Phúc Tiến quay lúc 10g sáng 17-11-2025

Nghe tin, 10g sáng, người bạn xưa là đồng nghiệp báo Tuổi Trẻ của tôi, nhà nghiên cứu Trần Hữu Phúc Tiến (thành viên Hội Quy hoạch phát triển đô thị TPHCM) vội chạy tới. Anh xin bảo vệ cho vào để xem trực tiếp tình hình đập bỏ nhưng bị từ chối. Anh bảo vệ nói phải có giấy phép.

Anh đành ra đường Hùng Vương để nghe, nhìn từ bên ngoài dàn máy khoan đục đang đập phá tòa nhà xưa gần một thế kỷ ở góc này. Anh thú thật, mình thót cả ruột gan, xót xa, buồn giận.

Đây là một trong bảy tòa nhà trong khuôn viên 3,7 hecta của số 1 Lý Thái Tổ. Trước đó, 100% nhà nghiên cứu, nhà quy hoạch, kiến trúc sư lẫn dư luận chung khi góp ý quy hoạch khu này thành công viên, khu tưởng niệm Covid-19 của TP.HCM đã yêu cầu, mong mỏi: GIỮ TOÀN BỘ CÂY XANH VÀ CÁC KHỐI KIẾN TRÚC GẦN TRĂM NĂM NƠI ĐÂY.

Ngày 18-10, tại Hội nghị tổng kết 50 năm văn học – nghệ thuật TP HCM, Bí thư Thành ủy TP.HCM Trần Lưu Quang thông báo một tin vui nức lòng người Sài Gòn: Dừng dự án nhà ở tại khu vực Bến Nhà Rồng (quận 4 cũ) để mở rộng Không gian văn hóa Hồ Chí Minh và công viên; đồng thời chuyển khu đất “vàng” số 1 Lý Thái Tổ (quận 10 cũ) rộng 37.000 m² thành công viên, dựng tượng đài tưởng niệm đồng bào mất vì COVID-19.

Niềm vui chưa qua. Một tháng sau, người ta đã đập phá một trong bảy tòa nhà nơi đây. “Như tiếng chày tiếng búa nện đinh”. Đau lòng quá. Người ta đã, đang và sẽ còn làm gì nữa nơi đây?!

“Khẩn thiết, cấp thiết mong các nhà báo, chuyên gia, nhiếp ảnh gia, hội đoàn lịch sử, di sản, mỹ thuật, quy hoạch… và các bạn yêu di sản cùng đến thị sát ngay và báo lại cho lãnh đạo và cơ quan chức năng lên tiếng nói phản hồi! SOS” – nhà nghiên cứu Phúc Tiến “gào” lên như “van xin”.

“Quá nhanh quá nguy hiểm”!

FB Lê Huyền Ái Mỹ 17-11-2025 - Trên trang nhà, cách đây hơn 5 tiếng, anh Cù Mai Công vừa thất thanh: “Trời ơi, chuyện gì đang xảy ra ở khu số 1 Lý Thái Tổ vậy?!”. Qua anh, mới hay từ 10g sáng nay, 17-11, nhà nghiên cứu Trần Hữu Phúc Tiến (thành viên Hội Quy hoạch phát triển đô thị TP.HCM) đã lao đến địa chỉ số 1 Lý Thái Tổ. Và đành đứng nhìn từ bên ngoài, nghe tiếng khoan đục, đập bỏ 3 tòa nhà trong cụm biệt thự cổ.

Đến 13:54p, trên Vnexpress đi bài “TP HCM tháo dỡ 3 biệt thự trong ‘Dinh chú Hỏa”. Đến 15:47p, Tuổi trẻ thông tin: “UBND TP.HCM: 3 trong 7 biệt thự cổ ở khu đất số 1 Lý Thái Tổ xuống cấp nặng, cần xử lý”.

Đang trong “giấc mơ” xây công viên, giữ cây xanh, dựng đài tưởng niệm; khi chưa ai kịp hình dung nó sẽ thành hình như thế nào thì bất ngờ, những cú đập bỏ, khoan đục, phá dỡ 3 căn biệt thự – dù biết là đã xuống cấp nghiêm trọng như đơn vị chức năng công bố – khiến nhiều người… tức tưởi.

Cảm giác người dân chưa được chuẩn bị về mặt truyền thông, thì đấy, sáng đập, trưa đọc nên không trách khi đến ngay cả ông thành viên hội quy hoạch phát triển đô thị mà còn té ngửa thì nói gì đến thường dân như mình.

Trong văn bản số 16041, về việc Báo cáo, đề xuất thực hiện dự án đầu tư xây dựng khu đất số 1 đường Lý Thái Tổ, phường Vườn Lài, từ ngày 14-11, Sở Xây dựng đã nêu:

“Về xử lý công trình biệt thự: Theo kết quả đánh giá, phân loại công trình biệt thự của Hội đồng phân loại biệt thự thành phố, 07 công trình biệt thự tại khu đất số 01 đường Lý Thái Tổ thuộc nhóm 2. Theo kết quả của đơn vị kiểm định, có 3 công trình biệt thự (2, 3, 4) xuất hiện nhiều vết nứt trên kết cấu chịu lực của công trình, kết cấu bê tông bị thấm ngấm nước, rêu mốc và bong tróc bê tông, tổng quan cho thấy công trình đã bị xâm thực và ăn mòn lớn, làm suy giảm chất lượng kết cấu công trình. 4 công trình biệt thự (1, 5, 6, 7) có kết cấu chịu lực chính không xuất hiện các hư hỏng ảnh hưởng đến khả năng chịu lực của công trình (đính kèm kết quả của tư vấn kiểm định và ý kiến của Hội đồng phân loại biệt thự thành phố) và đưa ra đề xuất “5. Tháo dỡ, 3 công trình biệt thự (số 2, 3, 4) và duy trì 4 công trình biệt thự (1, 5, 6, 7) trong khu đất số 01 Lý Thái Tổ, phường Vườn Lài”.

Tức tính từ ngày 14 đến trước sáng nay, với văn bản đề xuất của Sở Xây dựng, đã có những tham vấn, hội ý chuyên môn nào để chí ít giới di sản – văn hóa còn có tiếng nói, cơ hội được trình bày các giải pháp ngoài giải pháp tháo dỡ? Tiếng nói của họ sẽ “bảo chứng” cho tính hợp lý, hợp tình mà người dân cần được nghe, được biết.

Hoặc như trong văn bản của Sở xây dựng, gọi đấy là “đề xuất phương án chỉnh trang” – tức không cần phải đập bỏ mà tìm cách cứu cấp lấy nó, giữ để đó như một cách tạo dựng không gian nhân văn – là 1 trong ba không gian (tự nhiên, kỹ thuật) nhằm tạo dựng, cân bằng không gian văn hóa bền vững cho đô thị.

Nếu bạn đã từng nhìn thấy sự “đau đớn” của không ít người khi hàng cây cổ thụ trên đường Tôn Đức Thắng bị đốn bỏ thì có lẽ, cách hành xử với 3 căn biệt thự trong “Dinh chú Hỏa” không nên phải đến mức “fast and furious” như vậy.

Ít nhất, khi “khu vườn bí mật” kia chưa kịp được người dân hiếu kỳ, tò mò mục sở thị, tận hưởng trong niềm thích thú, cảm kích thì vọng ra đã là tiếng khoan đục, đập phá và hình ảnh đổ nát kia đập vào mắt khiến không chỉ thị giác mà cả chút tình cảm của ký ức tập thể bị tổn thương phần nào.

Từ cái nhanh, quyết đoán của ông Bí thư Thành ủy đến cú hạ giải, phá dỡ 3 căn biệt thự cũ đến độ không kịp đỡ, âu cũng là một kiểu dám nghĩ, dám làm nhưng chưa hẳn đã “biết làm” – ít nhứt là về mặt truyền thông, tức cung cấp thông tin đầy đủ, chính xác; minh bạch các giải pháp cho người dân – trong đó chắc hẳn nên có ông Trần Hữu Phúc Tiến với tư cách thành viên hội quy hoạch đô thị gì đó…

Ảnh chụp màn hình bài báo đăng trên VnExpress