Nên dùng các biện pháp quản lý gián tiếp thay vì cấm

Nên dùng các biện pháp quản lý gián tiếp thay vì cấm

Lê Việt Đức - Nửa thế kỷ nay, thế giới người ta hầu như chỉ dùng các biện pháp quản lý gián tiếp để điều chỉnh hành vi của người dân chứ không dùng các biện pháp cấm; cấm là mệnh lệnh, là quản lý trực tiếp, là bắt buộc, nên thiếu nhân văn.

Thường chỉ những người lãnh đạo dốt nát, không nghĩ ra được cách quản lý thì cấm luôn cho xong. Đó là biểu hiện của những người nắm nhiều quyền lực và thích sử dụng quyền lực để kiểm soát người khác và qua đó cũng khoe mình có nhiều quyền sinh quyền sát đối với người dân.

Người có tài họ "đi tìm" giải pháp, "đi tìm" bằng mọi cách, nhất định phải tìm ra giải pháp.... Chứ không phải chẳng nghĩ ngợi gì, cứ ra lệnh cấm là xong. Hậu quả của các lệnh cấm thường rất tai hại cho sự phát triển.

Ví dụ muốn hạn chế xe máy chạy xăng vào nội đô, chính sách gián tiếp theo AI có thể là:

1. Cơ chế tài chính – giá cả
Phí ô nhiễm không khí / phí vào trung tâm (congestion charge): Áp dụng mức phí cao hơn cho xe xăng khi vào khu vực nội đô trong giờ cao điểm. Mức phí có thể điều chỉnh theo loại xe, dung tích xi-lanh hoặc mức phát thải.

Thuế đăng ký và thuế lưu hành chênh lệch: Tăng thuế trước bạ và lệ phí đăng ký/lưu hành hàng năm đối với xe xăng, đồng thời giảm hoặc miễn cho xe điện, xe hybrid.
Chênh lệch giá nhiên liệu: Giữ nguyên hoặc tăng nhẹ giá xăng dầu (thông qua thuế môi trường), trong khi hỗ trợ giá điện cho phương tiện giao thông (xe máy điện, ô tô điện).

2. Quy hoạch hạ tầng và ưu đãi không gian
Ưu tiên làn đường cho xe điện: Dành làn đường ưu tiên (HOV lane) hoặc làn riêng cho xe điện, xe buýt điện, xe đạp điện trong khu nội đô.

Hạn chế điểm đỗ xe xăng: Giảm số lượng bãi đỗ xe công cộng dành cho xe xăng trong nội đô; tăng phí đỗ xe theo giờ, đặc biệt ở khu trung tâm.

Mở rộng vùng cấm/giờ cấm linh hoạt: Thay vì cấm hoàn toàn, áp dụng “vùng phát thải thấp” (Low Emission Zone – LEZ), nơi chỉ cho phép xe đạt tiêu chuẩn khí thải Euro 5 trở lên hoặc xe điện.

3. Khuyến khích chuyển đổi phương tiện
Hỗ trợ tài chính mua xe điện: Trợ giá, giảm thuế VAT hoặc cho vay ưu đãi khi mua xe máy/ô tô điện.

Xây dựng hạ tầng sạc nhanh: Đảm bảo mật độ trạm sạc đủ dày trong nội đô và ven đô để giảm lo ngại “hết pin”.
Chương trình đổi xe cũ lấy xe điện: Hợp tác với doanh nghiệp để thu đổi xe máy xăng cũ (dưới Euro 2) lấy xe điện với giá ưu đãi.

4. Tăng tính hấp dẫn của giao thông công cộng và phi cơ giới

Nâng cao chất lượng xe buýt điện, metro, BRT: Tạo ra hệ thống giao thông công cộng sạch, nhanh, đúng giờ để người dân tự nguyện rời bỏ xe cá nhân.
Phát triển mạng lưới đi bộ và xe đạp: Xây dựng hành lang đi bộ an toàn, làn xe đạp riêng, kết nối với trạm giao thông công cộng.

5. Cơ chế thông tin – hành vi
Ứng dụng số tích hợp phí và khuyến khích: Dùng app để tính toán chi phí di chuyển theo loại xe, lộ trình, và đưa ra gợi ý “xanh” kèm phần thưởng (ví dụ: tích điểm đổi quà khi dùng xe điện).

Công khai dữ liệu ô nhiễm theo thời gian thực: Hiển thị chỉ số chất lượng không khí tại các cổng vào nội đô để nâng cao nhận thức và thay đổi hành vi.

Ghi chú chiến lược:
Các biện pháp nên được triển khai theo lộ trình, bắt đầu từ thí điểm ở một số quận trung tâm (ví dụ: Hoàn Kiếm, Quận 1) trước khi mở rộng.

Cần kết hợp đồng bộ: Không thể chỉ đánh thuế mà không có hạ tầng thay thế; không thể chỉ xây trạm sạc mà không hỗ trợ tài chính.

Lồng ghép với mục tiêu dài hạn: Chuyển đổi phương tiện không chỉ giảm ùn tắc/môi trường, mà còn là bước đi chiến lược trong quá trình công nghiệp hóa xanh và số hóa đô thị — phù hợp với định hướng phát triển kinh tế - xã hội của Việt Nam đến 2045.
---------