Cái giá phải trả của Euromaidan 2014 dưới góc nhìn kinh tế

Cái giá phải trả của Euromaidan 2014 dưới góc nhìn kinh tế

Phong trào Euromaidan (2013–2014) là bước ngoặt lớn trong lịch sử hiện đại của Ukraine, đánh dấu sự chuyển hướng chiến lược của quốc gia này từ quỹ đạo Nga sang hội nhập với Liên minh châu Âu và phương Tây. Dưới góc nhìn chính trị, đây được coi là sự “lựa chọn châu Âu” của Ukraine. Tuy nhiên, dưới góc nhìn kinh tế, Euromaidan đã kéo theo một cái giá rất đắt, tạo ra cú sốc sâu rộng đối với cấu trúc kinh tế, thương mại và năng lượng của đất nước.

1. Nền kinh tế Ukraine trước Euromaidan: phụ thuộc nhưng ổn định tương đối

Trước năm 2014, nền kinh tế Ukraine gắn chặt với Nga cả về lịch sử lẫn cấu trúc công nghiệp:

• Nga là đối tác thương mại lớn nhất của Ukraine, chiếm khoảng 25–30% kim ngạch xuất khẩu.
• Ukraine được hưởng khí đốt giá ưu đãi thông qua các thỏa thuận song phương.
• Hai nước duy trì chuỗi cung ứng chung trong các ngành công nghiệp nặng như đóng tàu, chế tạo máy, hàng không – vũ trụ, công nghiệp quốc phòng.

Tháng 12/2013, Nga đề xuất gói hỗ trợ 15 tỷ USD cùng với giảm mạnh giá khí đốt, nhằm giữ Ukraine ở lại quỹ đạo kinh tế Á-Âu. Điều này cho thấy trước Euromaidan, mô hình kinh tế của Ukraine vận hành trên nền tảng phụ thuộc nhưng ổn định, đặc biệt trong lĩnh vực năng lượng và công nghiệp nặng.

2. Cú sốc kinh tế sau Euromaidan

Sau khi chính quyền thân Nga sụp đổ và chính sách đối ngoại thay đổi, Ukraine nhanh chóng đối mặt với các cú sốc kinh tế nghiêm trọng:

2.1. Đứt gãy thương mại với Nga
Quan hệ thương mại với Nga suy giảm mạnh:

• Tỷ trọng xuất khẩu sang Nga từ khoảng 25–30% giảm xuống dưới 10%, rồi gần như chấm dứt sau đó.
• Các ngành công nghiệp vốn phụ thuộc thị trường Nga rơi vào khủng hoảng, nhiều nhà máy đóng cửa hoặc hoạt động cầm chừng.

Hậu quả là nền sản xuất công nghiệp Ukraine suy giảm nhanh chóng, đặc biệt tại các vùng công nghiệp phía Đông.

2.2. Mất lợi thế năng lượng
Ukraine từ bỏ nguồn khí đốt giá rẻ từ Nga, phải mua khí đốt qua trung gian châu Âu với giá cao hơn.

Dưới sức ép của các định chế tài chính phương Tây, chính phủ buộc phải:
• Tăng mạnh giá khí đốt trong nước;
• Cắt giảm trợ cấp năng lượng.

Điều này làm chi phí sinh hoạt và chi phí sản xuất tăng cao, khiến sức cạnh tranh của nền kinh tế yếu đi rõ rệt.

2.3. Suy sụp GDP: Số liệu GDP cho thấy mức độ nghiêm trọng của cú sốc:
• Năm 2013: GDP khoảng 190 tỷ USD;
• Năm 2015: GDP giảm còn khoảng 91-92 tỷ USD, chỉ đến năm 2021, tức là sau 8 năm mới trở về mức năm 2013. Tuy nhiên, đó là tính theo giá hiện hành, tức là tính theo giá cố định thì GDP đã giảm sút rất mạnh vì tỷ lệ lạm phát cao.

Chỉ trong hai năm, quy mô nền kinh tế giảm gần 50%, phản ánh tác động kết hợp của bất ổn chính trị, mất thị trường truyền thống và chi phí năng lượng gia tăng.

3. Viện trợ của Mỹ và EU: quan trọng nhưng không đủ bù đắp
Sau Euromaidan, Mỹ và EU nhanh chóng hỗ trợ Ukraine:

• Hàng chục tỷ USD viện trợ tài chính trực tiếp và gián tiếp.
• Các gói cứu trợ từ IMF kèm điều kiện cải cách nghiêm ngặt.
• EU mở cửa thị trường, ký hiệp định liên kết và ưu đãi thuế quan.

Tuy nhiên, bản chất của các hỗ trợ này chủ yếu mang tính:
• Cứu trợ khẩn cấp để tránh vỡ nợ
• Tín dụng có điều kiện, không phải tài trợ lâu dài không hoàn lại.

Trong khi đó, những gì Ukraine mất từ Nga mang tính cấu trúc và dài hạn: thị trường truyền thống, chuỗi cung ứng công nghiệp và năng lượng giá rẻ.

Do đó, dù có vai trò ổn định tài chính ngắn hạn, các gói hỗ trợ của phương Tây không thể thay thế hoàn toàn lợi ích kinh tế mà Ukraine từng có từ quan hệ với Nga.

4. Bản chất của “cái giá phải trả”
Dưới góc nhìn kinh tế, cái giá của Euromaidan thể hiện ở bốn điểm chính:

• Mất thị trường xuất khẩu lớn nhất trong thời gian rất ngắn;
• Chi phí năng lượng tăng vọt, làm suy yếu cả sản xuất và đời sống;
• Công nghiệp nặng suy thoái do đứt gãy chuỗi cung ứng hậu Xô Viết;
• Phụ thuộc nhiều hơn vào viện trợ và nợ nước ngoài.

Nền kinh tế Ukraine chuyển từ mô hình tựa vào quan hệ song phương với Nga sang mô hình phụ thuộc nhiều hơn vào tín dụng và hỗ trợ phương Tây.

Euromaidan không chỉ là một bước ngoặt chính trị, mà còn là một cú ngoặt kinh tế đắt giá đối với Ukraine. Từ một nền kinh tế phụ thuộc nhưng có những lợi thế rõ ràng về năng lượng và thị trường công nghiệp, Ukraine bước sang giai đoạn hội nhập phương Tây trong bối cảnh phải chấp nhận suy giảm kinh tế nghiêm trọng.

Dưới góc nhìn kinh tế, cái giá của Euromaidan có thể được gói gọn trong một nghịch lý: Ukraine giành được sự lựa chọn chính trị – chiến lược, nhưng phải đánh đổi bằng nhiều năm bất ổn và suy giảm kinh tế rất nghiêm trọng.