Ách áp bức của Pháp đối với các nước Châu Phi như thế nào ?

Ách áp bức bóc lột tàn bạo của Pháp đối với các nước Châu Phi như thế nào ?

Mặc dù các nước Châu Phi giành được độc lập, nhưng Pháp vẫn kiểm soát tiền tệ và dự trữ ngoại hối của họ. Đồng Franc CFA ở các nước này kích thích dòng vốn khổng lồ chảy ra và do chế độ tỷ giá hối đoái cố định, đã và sẽ tiếp tục đẩy số tiền đó tới châu Âu, thường là Pháp. 11 trong số 14 quốc gia CFA được Liên Hợp Quốc coi là “kém phát triển nhất” và các quốc gia thành viên vùng cận Sahara nằm ở cuối bảng chỉ số phát triển con người (HDI) của Liên Hợp Quốc.
Tiền Francs CFA của Pháp để trói buộc các nước Châu Phi thuộc địa cũ

1. Nước Pháp tự cho mình đã tách khỏi chủ nghĩa thực dân mới.

Ở một số khía cạnh, có lý do để tin vào tuyên bố này. Emmanuel Macron là tổng thống Pháp đầu tiên được sinh ra sau khi chấm dứt chế độ thuộc địa. Ông nổi tiếng gọi thể chế này là “tội ác chống lại loài người”.

Trong chuyến thăm Đại học Ouagadougou ở Burkina Faso, Macron đã tuyên bố rằng, “tôi thuộc thế hệ không đến và nói cho Châu Phi biết phải làm gì”.

Tuy nhiên, Macron vẫn tiếp tục truyền thống gia trưởng của Pháp. Trong một bài phát biểu nhằm lên án chủ nghĩa thực dân mới, Macron nói rằng, “Pháp chỉ muốn giúp các anh chị em của mình thành công và giúp giới trẻ Châu Phi chinh phục tương lai của mình”.

Tại hội nghị thượng đỉnh G20 năm 2017, ông nói với một phóng viên rằng, vấn đề của Châu Phi là “nền văn minh”, ngụ ý rằng có điều gì đó không ổn với lục địa Đen. Thái độ phản ánh trong những tuyên bố này làm nổi bật rào cản lớn nhất để đạt được chủ quyền thực sự của Châu Phi: Ảnh hưởng liên tục của Pháp ở Tây và Trung Phi.

Không giống như những gì họ đã làm ở Đông Dương và Algeria, Pháp đã trao trả độc lập cho hầu hết các thuộc địa Tây và Trung Phi một cách hòa bình vào những năm 1960.

Tuy nhiên, chỉ Pháp chỉ cho những quốc gia này độc lập trên danh nghĩa – nghĩa là họ không có chủ quyền. Việc không có chiến tranh để tách chế độ cai trị thuộc địa, khỏi chế độ nhà nước có nghĩa là, nhiều hệ thống của Pháp được thiết lập để khai thác các thuộc địa ‘của họ’ vẫn được giữ nguyên.

Mặc dù kiểu kiểm soát này đối với khu vực đã suy giảm kể từ thế chiến 2, Pháp vẫn tiếp tục gây ảnh hưởng về kinh tế, chính trị và quân sự ở Tây và Trung Phi.

Một trong những cách để kiểm soát Châu Phi là cải cách hệ thống kinh tế lỗi thời của khu vực – bằng cách tạo ra ‘khu vực tiền tệ Franc’ – cộng đồng tài chính Châu Phi (CFA), vốn là cách để bốc lột Châu Phi.

2. Kinh tế Pháp

Sau thế chiến 2, tổng thống Pháp lúc bấy giờ là Charles de Gaulle đã thành lập khu vực kinh tế và đồng tiền Franc CFA – phạm vi ảnh hưởng không chính thức của Pháp ở Châu Phi.

Ngoài việc bí mật kiểm tra và ủng hộ giới tinh hoa chính trị thân Pháp ở Châu Phi, Pháp còn tạo ra các thuộc địa của Pháp trong khu vực tiền tệ Châu Phi.

Các khu vực này, tiếp tục tồn tại cho đến ngày nay với tên gọi CFA (Cộng đồng tài chính Châu Phi), bao gồm 12 thuộc địa cũ – Benin, Burkina Faso, Côte d’Ivoire, Mali, Niger, Senegal, Togo, Cameroon, Cộng hòa Trung Phi, Chad và Cộng hòa Congo – cộng thêm Guinea-Bissau và Guinea Xích Đạo. Cùng với nhau, họ chiếm 14% tổng dân số Châu Phi, bao phủ khoảng 965.000 dặm vuông (2.499.339 km2, gấp 8 lần diện tích VN) và chiếm 12% GDP của lục địa Đen.

CFA là cách để Pháp kiểm soát các nước Châu Phi và bóc lột họ. Việc gắn đồng Franc CFA của Tây và Trung Phi với đồng tiền hiện tại của Pháp, đầu tiên là đồng Franc Pháp, và sau đó là đồng Euro, đã dẫn đến tỷ lệ lạm phát thấp hơn so với các nước Châu Phi khác.

Tuy nhiên, trong giao dịch này, các quốc gia thành viên đã đánh đổi lạm phát giảm để hạn chế tài chính và hạn chế các lựa chọn kinh tế vĩ mô.

Một trong những nguyên tắc nền tảng hệ thống là các thuộc địa phải giữ 50% dự trữ ngoại tệ của họ trong Kho bạc Pháp, cộng thêm 20% cho các khoản nợ tài chính.

Do đó, các quốc gia Châu Phi thuộc CFA chỉ giữ lại 30% dự trữ của họ. Sự đánh đổi kinh tế trực tiếp dài hạn của khu vực tiền tệ CFA đã bao gồm cả tốc độ tăng trưởng thu nhập bình quân đầu người giảm dần, và cuộc chiến chống nghèo đói của các nước Châu Phi này cũng không thành công.

3. Lịch sử của CFA Franc

Trong những năm 1980 và đầu những năm 1990, nền kinh tế của các thành viên CFA đều bị đình trệ, do tỷ giá hối đoái cao ‘giả tạo’ kéo dài. Để khắc phục vấn đề này, chính phủ Pháp, kết hợp với Quỹ tiền tệ quốc tế (IMF) và các nước trong khu vực, đã phá giá đồng Franc CFA 50%, bắt đầu từ ngày 1 tháng 1 năm 1994, 100 Franc CFA bằng 1 Franc Pháp (trước là 50 Franc CFA bằng 1 Franc Pháp).

Bên cạnh việc thúc đẩy xuất khẩu và khôi phục vị thế của các nước Tây và Trung Phi trong nền kinh tế toàn cầu, việc phá giá đồng tiền cũng dẫn đến việc mở rộng các ngành sản xuất nông nghiệp, khai thác gỗ và dệt may.

Mặc dù việc phá giá có những tác động tích cực, nhưng quan trọng hơn, nó đã làm nổi bật những vấn đề cố hữu trong hệ thống kinh tế. Vì những người đưa ra quyết định không sống ở các quốc gia bị ảnh hưởng – tức là Pháp là người ra quyết định và các nước Châu Phi bị ảnh hưởng, nên họ không phải đối mặt với tình trạng lạm phát tăng đột biến, cũng như nỗi sợ hãi và đau khổ xảy ra sau đó.

Các nhà hoạch định chính sách cũng không bị ảnh hưởng bởi xu hướng ưu tiên xuất khẩu hơn nhập khẩu. Mohamad Keita, người lớn lên ở Mali và Senegal và có cha làm việc cho Ngân hàng trung ương của các quốc gia Tây Phi (BCEAO), đã mô tả “sự lo lắng và đau khổ của cha mẹ tôi khi họ lo sợ những khó khăn mới sẽ đến”.

Sự mất giá chỉ ra rằng, các khu vực này không có khả năng nâng cao mức sống cho công dân của họ, trong khi nằm dưới sự kiểm soát của một thế lực nước ngoài – Pháp.

Nếu không giải quyết các vấn đề về chủ quyền, hệ thống không thể hoạt động hiệu quả. Khu vực tiền tệ CFA hạn chế công nghiệp hóa và phát triển kinh tế và không khuyến khích thương mại giữa các quốc gia thành viên.

Tỷ lệ tín dụng trên GDP nằm trong khoảng từ 10 đến 25% đối với các quốc gia CFA, nhưng xấp xỉ hơn 60% đối với các quốc gia khác ở Châu Phi cận Sahara.

Đồng Franc CFA kích thích dòng vốn khổng lồ chảy ra và do chế độ tỷ giá hối đoái cố định, đẩy số tiền đó tới châu Âu, thường là Pháp. 11 trong số 14 quốc gia CFA được Liên Hợp Quốc coi là “kém phát triển nhất” và các quốc gia thành viên vùng cận Sahara nằm ở cuối bảng chỉ số phát triển con người (HDI) của Liên Hợp Quốc.

Lo ngại về việc sử dụng khu vực tiền tệ và vai trò của Pháp trong đó luôn tồn tại, nhưng căng thẳng đang gia tăng.

Năm 2017, tổ chức phi chính phủ SOS Pan-Africa đã dẫn đầu một số cuộc biểu tình phản đối đồng Franc CFA ở các thành phố Châu Phi và Châu Âu.

Tổ chức này sau đó đã tuyên bố tẩy chay hàng hóa của Pháp như một biểu tượng của chủ nghĩa toàn Châu Phi. Cùng năm đó, một đoạn video quay cảnh nhà hoạt động người Pháp gốc Benine Kemi Seba đốt tờ tiền 5.000 CFA Franc đã dẫn đến sự náo động đáng kể của giới truyền thông.

Một nhà hoạt động chống CFA khác, Boris Aké, nói rằng: “Chúng ta phải làm tất cả những gì cần thiết để đảm bảo rằng CFA sẽ bị bãi bỏ mãi mãi”.

Những tình cảm này cũng được lên tiếng bởi giới tinh hoa Châu Phi. Vào năm 2010, tổng thống Senegal khi đó là Abdoulaye Waye đã nói rằng: “Sau 50 năm độc lập, nếu chúng tôi lấy lại được sức mạnh tiền tệ, chúng tôi sẽ quản lý tốt hơn”.

Kako Nubkpo, một nhà kinh tế người Togo và là quan chức tại Liên minh kinh tế và tiền tệ Tây Phi (UEMOA), đã gọi hệ thống này là “nô lệ tự nguyện”.

Các cựu quan chức quốc tế như Sanou Mbaye của Ngân hàng phát triển Châu Phi, Carlos Lopez của Ủy ban kinh tế Liên Hợp Quốc về Châu Phi và Henri-Claude Oyima của BGFI Bank cũng đều chỉ trích hệ thống này.

4. Cải cách Macron – Ouattara

Để đối phó với áp lực gia tăng, Macron cùng với tổng thống Côte d’Ivoire Alassane Ouattara đã công bố những thay đổi đối với đồng Franc CFA vào ngày 21 tháng 12 năm 2019.

Phát biểu tại một cuộc họp báo chung ở Abidjan, Côte d’Ivoire với tổng thống Macron, tổng thống Ouattara nhấn mạnh sự cần thiết phải thay đổi – tránh xa tiền tệ do mối quan hệ lịch sử của nó với đế chế thực dân Pháp.

Bắt đầu từ năm 2027, 15 quốc gia thuộc Cộng đồng kinh tế của các quốc gia Tây Phi (ECOWAS), bao gồm 8 quốc gia thành viên của CFA Franc – Benin, Burkina Faso, Côte d’Ivoire, Guinea, Guinea-Bissau, Mali, Niger, Senegal và Togo – sẽ áp dụng cải cách.

Cải cách bao gồm các điều chỉnh bổ sung, như những điều chỉnh liên quan đến yêu cầu dự trữ và loại bỏ vị trí hội đồng quản trị do Pháp nắm giữ trong BCEAO.

Bề ngoài, cuộc cải cách dường như công nhận chủ nghĩa thực dân mới của Pháp và cố gắng thực hiện các bước có ý nghĩa đối với chủ quyền của Châu Phi.

Tuy nhiên, những thay đổi này chỉ mang tính tượng trưng. Họ không giải phóng toàn diện các nước CFA khỏi sự phụ thuộc của Châu Âu. Bởi vì ‘hệ sinh thái’ được hỗ trợ bởi đồng Euro và hoạt động theo tỷ giá hối đoái cố định, nên sự thay đổi theo nghĩa này hoàn toàn là danh nghĩa.

Tỷ giá hối đoái cố định này làm giảm nghiêm trọng bất kỳ ảnh hưởng nào mà BCEAO có. Do đó, việc loại bỏ sự hiện diện của Pháp khỏi hội đồng quản trị dường như không có bất kỳ tác động nào.

Yêu cầu dự trữ cũng sẽ phát triển khi cải cách có hiệu lực. Thay vì các quốc gia thành viên CFA đưa 50% dự trữ ngoại hối của họ trong Kho bạc Pháp, các quốc gia ECOWAS sẽ được kiểm soát dự trữ của chính họ.

Tuy nhiên, Pháp sẽ tiếp tục vai trò là người bảo lãnh. Sự thay đổi này cho phép Pháp nắm quyền đối với các nguồn dự trữ, nhưng loại bỏ nghĩa vụ cứu trợ các quốc gia thành viên CFA trước đây trong trường hợp xảy ra khủng hoảng.

Thay vào đó, các quốc gia sẽ nhờ đến IMF. Pháp và các quốc gia CFA trước đây sẽ hoạt động theo một bộ quy tắc mới, tiếp tục mang lại lợi ích cho Pháp và đặt các quốc gia Châu Phi vào thế bất lợi.

5. Những thay đổi được đề xuất đối với chính sách CFA

Một giải pháp tiềm năng cho vấn đề chủ quyền kinh tế này là giữ nguyên nguyên tắc góp chung hiện tại, nhưng thay đổi người bảo lãnh.

Vì hệ thống hiện tại dựa trên khái niệm bảo lãnh bên ngoài, tùy chọn này sẽ chuyển quyền lực tiền tệ từ Pháp sang một tổ chức khác, như UEMOA và cuối cùng là ECOWAS.

Thực hiện cải cách này thêm một bước nữa, các nước thành viên có thể chọn duy trì tỷ giá ngang giá hiện tại với đồng Euro và đưa ra tiền tệ quốc gia bổ sung, không cạnh tranh.

Những loại tiền tệ mới này sẽ làm tăng tính cạnh tranh trên thị trường nội địa, tiếp sức cho các nền kinh tế trong nước, tạo động lực để tiền tệ hóa các ngành công nghiệp tự cung tự cấp và cho phép tiếp cận tín dụng dễ dàng hơn, vốn là một rào cản cố hữu trong nguyên tắc gộp.

Theo thời gian, chế độ tỷ giá hối đoái cố định có thể chuyển sang chế độ tỷ giá hối đoái linh hoạt hoặc điều chỉnh.

Thông báo Macron – Ouattara thể hiện một cuộc cải cách cần thiết. Nhưng nó chỉ là một trong nhiều điều cần phải xảy ra.

Trong tương lai, thách thức sẽ là duy trì những lợi ích của khu vực tiền tệ CFA Franc, cụ thể là đồng tiền ổn định và lạm phát thấp, trong khi chuyển đổi sang một hệ thống thể chế mới ‘không còn lệ thuộc vào quyết định’ của nước Pháp.

Một hệ thống tiền tệ do một cường quốc thuộc địa cũ làm người bảo lãnh, bất kể các thông báo hay thỏa thuận, cuối cùng sẽ luôn thất bại trong việc xóa bỏ chủ nghĩa thực dân mới.

Nguồn: Trên mạng