(12) THỬ NGHIỆM XÂY DỰNG MÔ HÌNH KINH TẾ LƯỢNG QUÝ

Bài viết của tôi năm 2001:

MÔ HÌNH KINH TẾ LƯỢNG QUÝ

MỤC 2: XÂY DỰNG VÀ LỰA CHỌN MÔ HÌNH KINH TẾ LƯỢNG THỰC NGHIỆM (tiếp theo)

II. MÔ HÌNH THỰC NGHIỆM ĐƯỢC CHỌN ĐỂ SỬ DỤNG TRONG PHÂN TÍCH VÀ DỰ BÁO NGẮN HẠN

          Trước khi sử dụng mô hình trong phân tích kinh tế, mô phỏng chính sách và dự báo phát triển, cần phải kiểm chứng lại mô hình xem có phù hợp với thực tế không, tức là có sự khớp nhau giữa các kết quả tính toán từ mô hình và các số liệu thực tế kinh tế. Thực tế, các phương trình ước lượng nêu trên đều tốt nhưng từng phương trình tốt không có nghĩa là mô hình tổng thể tốt. Để kiểm chứng mô hình, cần thực hiện các mô phỏng so sánh các sai số giữa mô hình và thực tế. Phương pháp thông dụng là kỹ thuật mô phỏng ex-post (động hoặc tĩnh), với thuật toán Gauss – Seidel đã được cài đặt sẵn trên phần mềm EVIEWS.

          1) Mô phỏng ex-post để kiểm tra chất lượng mô hình

          Các phương trình ước lượng nêu trên được tập hợp lại cùng với các phương trình định nghĩa (phương trình kế toán) để hợp thành một hệ mô hình. Thực hiện mô phỏng động cho khoảng thời gian từ quý I/1995 đến quý I/2001 sẽ cho giá trị các biến nội sinh tính qua mô hình, gọi là X(i,s) trong đó i là ký hiệu quan sát đến thời điểm i, s là ký hiệu thể hiện giá trị mô phỏng. Khi đó sẽ xác định được sai số của mô hình theo tiêu chuẩn căn bậc hai của trung bình tổng bình phương các sai số mô phỏng (RMS) như sau:

trong đó X(i,r) là giá trị quan sát (thực tế) thời điểm i của biến nội sinh cần tính sai số; N là tổng số quan sát, ví dụ từ quý I/1995 đến quý I/2001 có 25 quan sát thì N = 25. Trong bảng số liệu kết quả mô phỏng kèm theo, giá trị mô phỏng được bổ sung thêm ký hiệu F vào đuôi; ví dự CREDO là giá trị thực tế, CREDOF là giá trị mô phỏng.

          Kết quả tính toán sai số được thể hiện trong bảng 9 dưới đây:

          Bảng 9 : Sai số mô phỏng RMS (%)

Số TT	Tên biến	Sai số %	Số TT	Tên biến	Sai số %
1	CREDO	1,09	18	REVGO	4,80
2	CREPU	1,09	19	EXPPM	5,05
3	CREPRI	1,09	20	DEFBU	2,42
4	INTEOUT	2,08	21	EXPGO	4,36
5	IG	8,90	22	INVGO	5,10
6	IP	12,7	23	EXROW	0,00
7	INVES	6,30	24	INFLA	19,03
8	FDICU	6,31	25	PRICE	0,23
9	GDPCU	5,13	26	DEFGDP	1,64
10	GDP	1,97	27	M2	1,19
11	GGDP	42,85	28	QE	0,00
12	GDPCN	1,48	29	EXUS	1,14
13	GDPNN	2,11	30	IMUS	2,42
14	GDPDV	2,50	31	EXPOR	1,14
15	ACFUND	6,25	32	IMPOR	2,42
16	CONSO	1,71	33	TRADE	48,73
17	CONPRI	1,89	34	TRAGDP	49,18

          Kết quả tính toán được trình bày trong bảng trên cho thấy sai số của mô hình khá thấp. Cụ thể là:

          - Tiêu chuẩn sai số trong các mô hình kinh tế lượng của các nước công nghiệp phát triển quy định mô hình sẽ được chấp nhận nếu sai số của các biến tính theo giá trị (giá cố định hoặc giá hiện hành) không quá 5%, và sai số của các biến chênh lệch (ví dụ biến cán cân thương mai = xuất - nhập), các biến tỷ lệ tăng trưởng (GDP hoặc lạm phát), các biến tỷ lệ phần trăm (tỷ lệ thâm hụt cán cân thương mại trên GDP)... không quá 25-30%. Đối với các nước đang phát triển, do độ bất định cao hơn và chất lượng thống kê không được tốt, tiêu chuẩn trên được nới rộng tương ứng thành 10-15% và 50-60%.

          Đối chiếu với tiêu chuẩn trên, có thể thấy sai số của mô hình VQEM nhìn chung đều chấp nhận được. Phần lớn các biến tính theo giá trị đều có sai số khoảng 1-5%; đặc biệt các biến thực quan trọng như tăng trưởng GDP, tỉêu dùng, xuất nhập khẩu có sai số rất thấp (dưới 2%). Cá biệt có một số biến có sai số cao hơn là đầu tư của chính phủ sai số 8,9%, đầu tư của tư nhân 12,7%, GDP nông nghiệp 7,3%, nhưng những sai số này đều chấp nhận được theo tiêu chuẩn áp dụng đối với mô hình tại các nước đang phát triển. Sai số của các biến chênh lệch cũng nằm trong giới hạn cho phép: tỷ lệ tăng trưởng GDP 42,8%, tỷ lệ lạm phát 19%, cân đối xuất nhập khẩu và tỷ lệ thâm hụt ngoại thương khoảng 49%.

          - So sánh với các mô hình kinh tế lượng khác đã được xây dựng cho nền kinh tế Việt nam, có thể thấy sai số của mô hình này cũng tương đương; ví dụ sai số của mô hình do Viện Nghiên cứu Quản lý Kinh tế Trung ương phối hợp với Viện Kinh tế Quốc tế của Cộng hoà Liên bang Đức như sau:

          Bảng 10: Sai số trong mô hình của Viện Nghiên cứu QLKTTW (%)^[1]

Số TT	Tên biến	Phiên bản 4/2000	Phiên bản 10/2000
1	GDP (giá so sánh)	1,1	0,9
2	GDP (giá hiện hành)	1,6	2,4
3	Chỉ số giá tiêu dùng	2,7	2,2
4	Tiêu dùng tư nhân	3,6	3,4
5	Đầu tư (giá so sánh)	3,1	3,5
6	Xuất khẩu (giá so sánh)	3,6	3,1
7	Nhập khẩu (giá so sánh)	4,8	5,3

          Tuy nhiên điều đáng nói là các mô hình khác ở Việt nam, kể cả mô hình của Viện Nghiên cứu QLKTTW, đến nay đều là mô hình năm với chuỗi thời gian rất ngắn nên sai số sẽ rất thấp so với các mô hình quý được xây dựng với số quan sát nhiều hơn. Mô hình năm của Viện Nghiên cứu QLKTTW nêu trên được xây dựng với chuỗi số 9 năm (1990-1998) có cập nhật thêm một số số liệu ước tính cho năm 1999; trong khi mô hình quý VQEM ở đây được xây dựng với chuỗi số quý dài nhất là từ năm 1992 đến quý I/2001 (37 quan sát), và ngắn nhất là từ quý I năm 1997 đến quý I/2001 (17 quan sát).

          - Phân tích những diễn biến trong nền kinh tế Việt nam giai đoạn mười năm qua chúng ta thấy nổi lên một số đặc điểm sau:

+ Đây là giai đoạn chuyển đổi từ kinh tế kế hoạch hoá tập trung sang kinh tế thị trường định hướng XHCN với nhiều thay đổi kinh tế lớn và nhanh. Vì vậy, các quan hệ kinh tế không ổn định để có thể mô hình hoá chính xác.

+ Hệ thống số liệu thống kê của Việt nam còn tương đối thô sơ, độ chính xác thấp, nhiều chỉ tiêu của kinh tế thị trường mới bắt đầu được nghiên cứu đưa vào tính toán thử nghiệm từ năm 1989 theo nhiều phương pháp và tiếp cận khác nhau nên chất lượng kém. Hàng năm, Tổng cục Thống kê thường phải tính lại và điều chỉnh lại các số đã công bố.

+ Đặc biệt phần lớn số liệu quý thu thập được là số ước tính của các cơ quan, tổ chức kinh tế khác nhau, tương đối độc lập với nhau; chỉ có một số ít là số chính thức. Đến nay (năm 2001), lần đầu tiên Tổng cục Thống kê mới công bố thử các số liệu về GDP theo quý.

+ Để cải tiến mô hình, biện pháp cơ bản nhất là bổ sung thêm các biến mới. Nhưng như đã nói ở trên, nhiệm vụ này rất phức tạp trong khi nguồn thông tin quý rất hạn chế và thực sự không cần thiết vì chất lượng thông tin còn rất kém.

Do những nguyên nhân kể trên, chúng tôi cho rằng có thể chấp nhận mô hình quý xây dựng ở trên để đưa vào thực hiện các phân tích, dự báo.

          2) Mô hình thực nghiệm được chọn để phân tích, dự báo

          2.1) Mô hình thực nghiệm

LOG(CREDO)=0.06877047447*LOG(GDPCU)+0.9365635639*LOG(CREDO(-1))+0.09186504081*D973+resid01

CREPU=(CREDO-CREPRI)

CREPRI=PRIRATE*CREDO/100

INTEOUT = 0.5620847422*INTEIN3 + 0.4504267642*INTEOUT(-1) + 0.2734547467+0.2036450565*D933 - 0.1793219462*D973 - 0.2229140342*D923

LOG(IG) = 0.8861684676*LOG(INVGO) + 0.1759336036*DQUY2 + 0.5277290357*DQUY3 - 0.3355933432*INTEOUT(-1) + 0.200715208*LOG(CREPU(-1)) - 0.2819137123*D941 - 0.285659658*D003

LOG(IP) = 0.2608931354*LOG(CREPRI(-1)) + 6.100199664 - 0.7692331084*INTEOUT + 0.04656892906*GGDP + 0.1529756523*DQUY1 + 0.1522944473*DQUY2 + 0.1345107071*DQUY3

INVES=(IG+IP+FDICU)

FDICU=(FDIREA/1000*EXRAT)

GDPCU=(CONSO+ACFUND+EXPOR-IMPOR+SAISO)

GDP=(GDPCU*100/DEFGDP)

GGDP=((GDP/GDP(-4)-1)*100)

LOG(GDPCN) = -5.81244277 + 1.423499292*LOG(GDP) + 0.04482609431*DQUY1 + 0.1171176517*DQUY3 + 0.1792952531*D991 +0.1749255956*D001

LOG(GDPDV) = 0.9249960768*LOG(GDP) - 0.1075794565*DQUY2

GDPNN = GDP - GDPCN - GDPDV

LOG(ACFUND) = 0.6852703919*LOG(INVES) + 2.860192299 + 0.01245723763*T + 0.2423425512*DQUY4 - 0.1086507115*DQUY3

CONSO=(CONGO+CONPRI)

LOG(CONPRI) = 0.3421460142*LOG(GDPCU(-1)-REVGO(-1)) + 0.5165389013*LOG(CONPRI(-1)) + 1.523760299 + 0.04639656299*DQUY4

LOG(REVGO) = 0.6811046208*LOG(GDPCU(-2)) + 2.025252193 + 0.06903056265*DQUY4 + 0.2659379238*D964 - 0.1748322767*D953 + 0.3072969301*D954 - 0.1642686477*D982 - 0.2638593079*D991

LOG(EXPPM) = -0.2763014089 + 0.9998365698*LOG(REVGO) + 0.04374307251*DQUY3

DEFBU=(DEFRA*GDPCU/100)

EXPGO=(REVGO+DEFBU)

INVGO=(EXPGO-EXPPM-PAYIN)

EXROW=(EXRAT-EXRAT(-1))/EXRAT(-1)*100

INFLA = -5.41416189 + 0.120301832*GGDP(-1)+0.311184902*EXROW(-2) + 0.470155616*DEFRA + 0.08562144639*GM2(-3) + 3.135388919*INTEIN3 + 2.482725445*DQUY1 + 1.510953529*D981 - 3.046894754*D954 + 2.082010759*D001

PRICE=(PRICE(-1)*(100+INFLA)/100)

LOG(DEFGDP) = 0.9046823139*LOG(PRICE) + 0.4316223822*LOG(EXRAT*IMPRI/100) - 3.5715148 + 0.1468430509*D003 - 0.1477125546*D984 + 0.100438839*D993 - 0.1006895303*D982

LOG(M2) = 0.3313262623 + 0.9772929433*LOG(M2(-1))

GM2=(M2-M2(-1))*100/M2(-1)

QE=((GDPANH*XUATANH+GDPDAI*XUATDAI+GDPDUC*XUATDUC+GDPFR*XUATFR+GDPHAL*XUATHAL+GDPHK*XUATHK+GDPITA*XUATITA+GDPKOR*XUATKOR+GDPMAL*XUATMAL+GDPMY*XUATMY+GDPNHAT*XUATNHAT+GDPPHI*XUATPHI+GDPSIN*XUATSIN+GDPTHA*XUATTHA+GDPTQ*XUATTQ+GDPUC*XUATUC)/(XUATANH+XUATDAI+XUATDUC+XUATFR+XUATHAL+XUATHK+XUATITA+XUATKOR+XUATMAL+XUATMY+XUATNHAT+XUATPHI+XUATSIN+XUATTHA+XUATTQ+XUATUC))

EXUS = 356.148666*(EXRAT*EXPRI/PRICE/1000) + 29.62310318*QE + 54.0023965*QE(-1) - 10648.11689 - 333.7131708*DQUY1 - 372.2901071*D983

EXPOR=(EXUS*EXRAT/1000)

LOG(IMUS) = 0.4244453695*LOG(GDP) - 1.121813628*LOG(EXRAT*IMPRI/PRICE/100) + 0.4310721765*LOG(GDP(-1)) + 0.4989613895*LOG(EXUS(-1)) - 0.1221784482*DQUY1 - 0.2835361117*D991

IMPOR=(IMUS*EXRAT/1000)

TRADE=-(EXUS-IMUS)

TRAGDP=(EXPOR-IMPOR)/GDP*100

          2.2) Danh sách các biến trong mô hình thực nghiệm

          a) Các biến nội sinh

          Để tiện theo dõi, các tên biến dưới đây được sắp xếp theo thứ tự của các phương trình trong mô hình, không theo thứ tự A, B, C. Đơn vị tính của các chỉ tiêu giá trị là tỷ đồng trừ những trường hợp ngoại lệ sẽ được nêu trực tiếp trong cụm từ giải thích tên biến.

CREDO       : Tổng vốn tín dụng nội địa, giá hiện hành

CREPU       : Tín dụng cho khu vực công cộng (kể cả DNNN và Chính phủ),

giá hiện hành

CREPRI      : Tín dụng cho khu vực tư nhân, giá hiện hành

INTEOUT   : Lãi suất cho vay ngắn hạn (3 tháng, %/quý)

IG                : Đầu tư của khu vực Nhà nước, giá hiện hành

IP                : Đầu tư của khu vực tư nhân, giá hiện hành

FDICU        : Đầu tư trực tiếp nước ngoài (vốn nước ngoài), giá hiện hành

INVES        : Đầu tư của toàn nền kinh tế, giá hiện hành

GDPCU       : Tổng sản phẩm trong nước, giá hiện hành

GDP            : Tổng sản phẩm trong nước, giá cố định

GDPCN       : Tổng giá trị gia tăng ngành công nghiệp, giá cố định

GDPNN      : Tổng giá trị gia tăng ngành nông nghiệp, giá cố định

GDPDV      : Tổng giá trị gia tăng ngành dịch vụ, giá cố định

GGDP         : Tỷ lệ tăng trưởng GDP quý so với cùng kỳ năm trước (%)

ACFUND    : Quỹ tích luỹ, giá hiện hành

CONSO       : Tiêu dùng toàn xã hội, giá hiện hành

CONPRI      : Tiêu dùng tư nhân, giá hiện hành

REVGO      : Tổng thu ngân sách Nhà nước, giá hiện hành

EXPGO       : Tổng chi ngân sách Nhà nước, giá hiện hành

EXPPM       : Chi ngân sách thường xuyên, giá hiện hành

INVGO       : Chi ngân sách cho đầu tư, giá hiện hành

DEFBU       : Thâm hụt ngân sách, giá hiện hành

EXROW      : Biến động quý của tỷ giá (%)

INFLA        : Tỷ lệ lạm phát hàng quý (%)

PRICE         : Chỉ số giá tiêu dùng (năm 1994=100%)

DEFGDP     : Chỉ số giá GDP (năm 1994=100%)

M2              : Tổng cung tiền tệ M2 (gồm cả ngoại tệ quy đổi)

GM2            : Tỷ lệ tăng trưởng tổng cung tiền tệ hàng quý (%)

QE               : Chỉ số tăng trưởng GDP của các nước bạn hàng chính

EXUS                   : Kim ngạch xuất khẩu, triệu USD

EXPOR       : Giá trị xuất khẩu, giá hiện hành

IMUS                    : Kim ngạch nhập khẩu, triệu USD

IMPOR        : Giá trị nhập khẩu, giá hiện hành

TRADE       : Chênh lệch xuất nhập khẩu, triệu USD

TRAGDP    : Tỷ lệ thâm hụt ngoại thương trên GDP (%).

          b) Các biến ngoại sinh

PRIRATE    : Tỷ lệ tín dụng ngân hàng dành cho khu vực tư nhân (%)

INTEIN3     : Lãi suất huy động nội tệ ngắn hạn (3 tháng, %/ quý)

FDIREA      : Vốn FDI thực hiện, triệu USD

EXRAT       : Tỷ giá đồng VN / USD

CONGO      : Tiêu dùng của Chính phủ

DEFRA       : Tỷ lệ thâm hụt ngân sách trên GDP

PAYIN        : Chi ngân sách để trả nợ và viện trợ

IMPRI         : Chỉ số giá nhập khẩu (năm 1994=100%)

EXPRI         : Chỉ số giá xuất khẩu (năm 1994=100%)

GDPANH trong phương trình QE: Chỉ số tăng trưởng GDP của nước Anh;

các ký hiệu sau từ GDP được dùng để chỉ tên của nước liên quan

XUATANH trong phương trình QE: Tỷ trọng xuất khẩu của nước ta sang

nước Anh; các ký hiệu sau từ XUAT được dùng để chỉ tên của

nước liên quan

DQUY1, DQUY2... : Biến giải thích đặc trưng quý I, II,... của các quan hệ

D954           : Ký hiệu biến sốc, số 95 ký hiệu cho năm 1995, số 4 ký hiệu cho

  quý IV, D954 ký hiệu biến sốc vào quý IV năm 1995.

          3) Sơ đồ lô gíc của mô hình thực nghiệm

          Sau bước ước lượng thực nghiệm các phương trình nêu trên, chúng ta đi đến sơ đồ lô gíc của mô hình thực nghiệm như sau:

 

---

[1] Đinh Hiền Minh, Sabine Stephan, Võ Trí Thành, Rudolf Zwiener, Viện Nghiên cứu Quản lý Kinh tế Trung ương (2000) "Forecasts and Policy Simulations for 2001 by a Macro-econometric Model of Vietnam, p.8.