Nông dân còn gì?

Nông dân còn gì?

Khi người nông dân rời bỏ ruộng đồng, họ chỉ còn con đường bán mồ hôi để kiếm sống với mức giá không thể rẻ mạt hơn. Đó là con đường mà những thế hệ nông dân cha ông họ đã từ chối bằng cách vùng lên quá đà trong cuộc cải cách ruộng đất đầy đau thương hồi giữa thế kỷ trước.

Khi người nông dân ở Hải Dương làm đơn trả lại hàng trăm ha ruộng (xem bài “Nằng nặc xin trả ruộng” trong loạt bài “Mối lo làng quê” trên NNVN), ông Bí thư tỉnh này cho rằng đó là chuyện bình thường, rằng khi làm ruộng không mang lại hiệu quả, họ phải bỏ thôi, như một quy luật của thị trường. Song, bỏ ruộng rồi, người nông dân còn gì? Đây không phải câu chuyện thị trường nữa, không phải sự thường ở những làng quê ngàn năm lúa nước.

Nhiều làng quê, làm nông nghiệp chỉ còn người già

Người nông dân còn gì khi không còn ruộng đất? Đó là câu hỏi không giản đơn, vì ruộng đất là tất cả đối với người nông dân, là nền tảng để tạo ra mọi giá trị của họ. Để có ruộng đất, nhiều thế hệ người nông dân Việt Nam đã từng phải đánh đổi không chỉ công sức, mồ hôi, máu, mà cả lòng tự trọng.

Ruộng đồng là cuộc sống của người nông dân xưa kia, bây giờ, và mãi mãi sau này. Ruộng đất nuôi sống nông dân, làm nên văn hóa, lối sống của nông dân, và cũng tạo nên những bi kịch của người nông dân. Nhưng vụ án từ ruộng đồng như Nọc Nạn thời thực dân, như Tiên Lãng thời nay là những bi kịch của những người nông dân khi tình yêu với ruộng đồng của họ bị ngăn trở. 

Người nông dân sống, và chết vì ruộng đồng. Luôn là như thế, bởi khi không còn ruộng đồng, họ không còn là nông dân nữa.

Người nông dân còn gì khi trả lại ruộng đồng? Cái họ còn là sức lao động. Có thể, ông Bí thư Tỉnh ủy Hải Dương cho rằng người nông dân bỏ ruộng là bình thường vì năm ngoái số lượng người Hải Dương đi xuất khẩu lao động tăng 16%. Nhưng, con số 3500 người nông dân Hải Dương đi xuất khẩu lao động chỉ là một phần rất nhỏ so với lượng lao động dôi dư do bỏ ruộng ở đây. 

Thậm chí, nếu như tất cả những người nông dân Hải Dương sau khi bỏ ruộng đều có thể sang Hàn Quốc, Đài Loan, hay chỉ lên Hà Nội làm thợ xây thì cũng không nghĩa việc trả ruộng là điều bình thường. Bởi, những đồng tiền ít ỏi có được từ việc bán sức nơi xứ  người chưa bao giờ là con đường bền lâu để mưu cầu hạnh phúc.  Khi người nông dân rời bỏ ruộng đồng, họ chỉ còn con đường bán mồ hôi để kiếm sống với mức giá không thể rẻ mạt hơn. Đó là cách thức mà sức lao động của họ không còn khả năng để tái tạo, để gia tăng năng lực. Đó là con đường mà những thế hệ nông dân cha ông họ đã từ chối bằng cách vùng lên quá đà trong cuộc cải cách ruộng đất đầy đau thương hồi giữa thế kỷ trước.

"Khi người nông dân bỏ ruộng đồng, cái họ còn là sự trống rỗng. Đó là những làng quê vắng vẻ bởi không có việc làm, là những mái đình không còn ngày hội, là những bà lão lưng còng nhóm lửa sớm khuya không tiếng nói, là mắt trẻ con tối dưới hiên chiều".

Người nông dân bỏ ruộng vì rất nhiều lý do, vì ruộng đồng không nuôi nổi họ, vì những hấp lực việc làm từ đô thị, từ những thị trường lao động xa xôi. Họ có lý khi trả lại ruộng đồng. Song, đó là cái lý bất đắc dĩ, cái lý của những điều vô lý. Bởi người nông dân không thể nói lý với cánh đồng của mình khi sau một vụ lúa dài gần nửa năm trời, hạt thóc thu về không đủ bù những chi phí mà họ đã bỏ ra, không đủ bù cho những khoản thu mà họ phải đóng góp trên mỗi đầu sào ruộng. Khi không còn ruộng đồng, người nông dân không còn là nông dân nữa. Vậy họ sẽ là ai? Họ sẽ là những công nhân ở các xóm trọ ngoại ô với bữa cơm thiếu chất và cuộc sống tù đọng về tinh thần. Họ buôn thúng bán bưng trên những vỉa hè bị xua đuổi. Họ đi trên những con đường không phải của mình, bởi bỏ ruộng đồng, họ vẫn là nông dân với đôi bàn tay trắng.

Ruộng đất là máu thịt, là tâm hồn của nông dân. Muôn đời là thế. Nhưng người nông dân đã làm đơn trả ruộng. Đó chắc chắn không phải một việc bình thường, đó là bi kịch lớn nhất của nông thôn. Bởi, khi giã từ ruộng đồng thì người nông dân còn gì? Câu hỏi này có lời đáp hay không?
NHÀ BÁO PHẠM TRUNG TUYẾN   -Thứ Sáu, 31/05/2013, 10:49 (GMT+7)

http://nongnghiep.vn/nongnghiepvn/72/1/1/110811/tra-ruong-la-hien-tuong-khong-binh-thuong.aspx

Trả ruộng là hiện tượng không bình thường

HOÀNG ANH    -Thứ Sáu, 31/05/2013, 10:49 (GMT+7)

Sau khi NNVN đăng bài “Nằng nặc xin trả ruộng” (trong loạt bài “Mối lo làng quê”) phản ánh việc người dân xin trả ruộng 03 (ruộng phân theo khẩu cho nông dân, có Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất) ở xã Lam Sơn (Thanh Miện, Hải Dương), Đài Truyền hình Việt Nam đã phỏng vấn TS. Đặng Kim Sơn, Viện trưởng Viện Chính sách và Chiến lược Phát triển Nông nghiệp Nông thôn (Bộ NN-PTNT), về vấn đề này. NNVN xin giới thiệu ý kiến của TS. Đặng Kim Sơn.

Hiện tượng mà nông dân bỏ đất, trả lại đất là hiện tượng mới xuất hiện, bắt đầu ở tỉnh Hải Dương. Nhưng trong những năm gần đây, tình trạng nông dân ở những nơi có quy mô thấp, thuần nông như ở Đồng bằng sông Hồng, bỏ vụ đông, không thâm canh đất đai và phần nào không chăm sóc đất ruộng nữa thì đã có. Điều đó chứng tỏ làm ruộng không có lời, người nông dân không thiết tha với đồng ruộng của mình.

TS Đặng Kim Sơn: Chúng ta vẫn còn quanh quẩn quá 

nhiều trong cái cách suy nghĩ chật hẹp của sản xuất nhỏ

Rõ ràng là nếu chỉ làm lúa không thì hiệu quả rất là thấp vì chi phí cao. Đấy là chưa nói đến rủi ro, đến sâu bệnh, đến thiên tai... Một điểm nữa là quy mô ruộng đất quá nhỏ, một nhà chỉ có hơn 1000 m2 thì sản xuất thế nào cũng không thể có lợi được. Việc lao động rời làng vừa là lý do vừa là hậu quả. Chính vì việc làm ruộng hiệu quả thấp như thế thì ai còn thiết tha với ruộng đồng nữa. Cho nên người có sức lao động phải rời quê, phải đi vào thành phố kiếm sống để về nuôi lại những người ở nhà.

Câu chuyện chứng tỏ một vấn đề lớn hơn rất nhiều. Đấy là vấn đề đối xử với nông nghiệp, đầu tư cho nông nghiệp nông thôn. Hiện nay, chúng ta có rất nhiều chính sách như miễn thuế, miễn thủy lợi phí, trợ cấp tiền cho những hộ sản xuất lúa... Tuy nhiên, điều nông dân cần là làm thế nào để sản xuất nông nghiệp có lãi. Điều này đòi hỏi phải có những biện pháp hết sức lớn như biện pháp chuyển đổi cơ cấu, tạo điều kiện tích tụ đất đai, chuyển đổi cơ cấu cây trồng, các ngành nghề sử dụng đất hiệu quả hơn... Phải phát triển công nghiệp, chế biến, để đầu vào như phân bón, thuốc BVTV, thức ăn chăn nuôi rẻ và chất lượng tốt.

Trả ruộng ở Hải Dương là một hiện tượng không bình thường. Đất đai không còn là tư liệu sản xuất quan trọng nhất nữa, nông nghiệp không còn được coi là ngành nghề quan trọng nhất của người dân nông thôn. Chuyện này xảy ra rất không bình thường khi mà quá trình công nghiệp hóa, đô thị hóa không tạo ra được việc làm ổn định có chất lượng tốt cho tương lai người nông dân. Đấy mới là điều lo ngại nhất. Nếu chúng ta không có một giải pháp quyết liệt trong chiến lược trong quá trình công nghiệp hóa để tạo điều kiện cho nông nghiệp, nông dân, nông thôn đi vào cuộc sống hiện đại thì tình hình này là một biểu hiện rất xấu.

Câu chuyện trả ruộng diễn ra ở Đồng bằng sông Hồng, nơi đất chật người đông, sản xuất nhỏ. Nhưng nếu như ở Nam Bộ sản xuất lớn thì lại gặp những khó khăn kiểu khác, chăn nuôi đang gặp khó khăn theo kiểu khác. Điều đó chứng tỏ chúng ta phải có chính sách rất quyết liệt, có những định hướng chiến lược mới, mở ra con đường mới về nông nghiệp.

Có hai cách. Cách thứ nhất mà các nước hiện đại trên thế giới hiện nay đang làm là trợ cấp rất lớn cho nông nghiệp. Họ có nguồn thu ngân sách lớn từ công nghiệp và đô thị. Như Nhật Bản chẳng hạn, họ phát triển ở mức cao rồi. Chúng ta là một nước nghèo nhưng có rất nhiều lợi thế về nông nghiệp. Điều quan trọng là phải sắp xếp, chuyển đổi, tái cơ cấu nền kinh tế. Ví dụ, ở trên đồng ruộng này, nông dân sản xuất được rau, hoa màu, cây thuốc, hoa... thì tạo điều kiện cho người ta phát triển. Nói như thế không có nghĩa là dễ dàng, bởi đồng ruộng của chúng ta từ hàng ngàn năm nay đã được chuẩn bị sẵn để sản xuất lúa rồi. Thủy lợi, đường sá, mặt nước đều là để phục vụ cho cây lúa, bây giờ chuyển sang cây trồng khác phải có sự đầu tư đáng kể. Chưa nói đến cán bộ, thị trường...

Cách thứ hai là phải có một nền công nghiệp đủ sức hỗ trợ cho người nông dân có phân rẻ, thuốc BVTV rẻ, thức ăn chăn nuôi rẻ. Muốn thế thì phải sản xuất hàng hóa lớn, nông dân phải được tạo điều kiện mua đất rộng ra, thuê đất rộng ra hoặc xây dựng mô hình HTX. Chính sách đất đai phải có sự đột phá. Chúng ta vẫn còn ngần ngừ, vẫn còn bàn bạc, vẫn còn quanh quẩn quá nhiều trong cái cách suy nghĩ chật hẹp của sản xuất nhỏ.

Đây là một điều cảnh tỉnh cho chúng ta rằng thời gian không chờ đợi, cuộc sống không chờ đợi, chúng ta phải đột phá đi lên.