Cuộc “đảo chính” của sách điện tử?

Cuộc “đảo chính” của sách điện tử?

TTCT - Nếu tất cả những gì độc giả cần để đọc sách chỉ là một thiết bị giá rẻ như bữa ăn trưa, có thể cuốn lại nhét vào túi quần túi áo, và toàn bộ thư viện của con người sẽ nằm trên các máy chủ đặt đâu đó không ai rõ thì nhà xuất bản sẽ kiếm tiền bằng cách nào?

Một định dạng sách điện tử mới

Chuyện hi vọng làm giàu nhờ xuất bản sách điện tử coi như quên đi thôi. Có thể tiền thu về chưa đủ trang trải chi phí nhờ gõ bản thảo, trình bày bìa sách! Nhưng niềm vui chia sẻ sách với bạn bè rất đáng công sức bỏ ra.

Cuối tháng 10 vừa qua, LG ra mắt chiếc điện thoại thông minh G Flex, với vi xử lý lõi tứ Snapdragon 800 tốc độ 2.26GHz của Qualcomm, 2GB bộ nhớ RAM và ổ cứng lưu trữ 32GB. Đây là một trong những chiếc điện thoại mạnh nhất hiện nay trên thế giới, nhưng điều làm nên sự khác biệt cho LG G Flex nằm ở chỗ nó không những có màn hình cong mà còn được trang bị các phụ kiện “cong”, bao gồm pin.

Sự ra đời của chiếc điện thoại này dường như đã đánh dấu một giai đoạn phát triển mới của các thiết bị điện tử cá nhân, khi những chiếc máy sẽ trở nên gần gũi hơn với con người, không còn là những tấm nhựa và kim loại khô cứng, lạnh lẽo nữa mà có thể uốn cong được, có thể tự vá các vết trầy xước nhỏ, thậm chí có thể cuốn lại hoặc gập nhỏ như những tờ giấy.

Sách Giấy Sẽ Thành Cổ Vật?

“Các công nghệ mới luôn cần một khoảng thời gian nhất định để thay đổi thói quen của người tiêu dùng. Nhưng xu thế áp dụng công nghệ mới là không thể đảo ngược”.

Công nghệ hiện đại có những bước phát triển nhanh ngoài sức tưởng tượng của con người. Phải mất hàng triệu năm tiến hóa, con người mới phát minh ra được chữ viết và sau đó là các tài liệu độc bản được viết trên đá, da thú, tre trúc. Trước khi có chữ viết, kiến thức được lưu truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác chủ yếu qua truyền miệng và qua những người già trong bộ tộc.

Sự ra đời của giấy đã đưa loài người lên những mức tiến hóa mới, khi kiến thức được phổ biến rộng rãi hơn. Và phải mất vài ngàn năm sau phát minh ra giấy, kiến thức mới tìm được chỗ lưu trữ cho mình trong các máy tính. Nhưng chỉ trong vòng vài chục năm ngắn ngủi, máy tính đã tiến hóa từ những thiết bị khổng lồ nặng hàng chục tấn và chiếm diện tích của vài tòa nhà trở thành các màn hình thông minh nằm gọn trong lòng bàn tay.

Và Bill Gates, một trong những người đóng góp nhiều nhất vào sự phát triển của ngành công nghệ thông tin, đã tuyên bố rằng đến trước khi chết, ông sẽ làm cho các cuốn sách in “trở thành cổ vật”.

Rất nhiều người đã phẫn nộ khi nghe những lời nói ấy, thậm chí nhà văn Mario Vargas Llosa, người đoạt giải Nobel năm 2010, còn nói: “Ý tưởng của Bill Gates không phải là muốn kết liễu thứ văn học như ta hằng biết, song ông ta thật sự tin rằng máy tính có thể đảm nhiệm một cách hoàn hảo tất cả chức năng của một cuốn sách. Tôi tin điều đó đúng khi ta nói về thông tin, nhưng lại sai khi ta nói về văn học, vì việc đọc một tác phẩm văn học cần đến một góc riêng, một khoảng lặng thân thiết, điều đó sẽ không còn nữa khi chúng ta ngồi đối diện màn hình vi tính”.

Có thể Mario Vargas Llosa đúng khi nói về sách điện tử (ebook) dưới hình dung về một chiếc máy tính cá nhân cồng kềnh, có màn hình như chiếc tivi và CPU to bằng một cái tủ đầu giường. Nhưng rất có thể ông sẽ nghĩ lại nếu biết một ngày nào đó, các thiết bị đọc sách điện tử sẽ nhỏ gọn còn hơn cả sách giấy, thể hiện chữ viết bằng công nghệ mực in E-Ink giống hệt như sách giấy, thậm chí còn có thể uốn cong chẳng khác gì sách giấy.

Mặc dù những ưu điểm của ebook là không thể phủ nhận, từ việc rẻ tiền, có thể lưu trữ cả một thư viện khổng lồ với hàng chục ngàn cuốn sách, cho đến việc các văn bản trong nó có tính siêu liên kết, cho phép người đọc truy cập tức thời đến tất cả các nguồn dữ liệu liên quan, tuy nhiên nó vẫn chưa thay thế được sách giấy ngay lập tức là do vẫn còn rất nhiều người giữ quán tính đọc sách giấy, khăng khăng cho rằng sách giấy mang lại những cảm xúc “người” hơn là các máy đọc ebook, bất chấp thực tế giá sách giấy ngày càng đắt đỏ.

Điều này cũng không có gì lạ, trong 20 năm gần đây, chúng ta từng thấy những sự lật đổ công nghệ ngoạn mục. Các CD đã thay thế băng từ và đẩy đĩa than thành xa xỉ phẩm dành cho dân chơi audio cao cấp, và có lẽ cũng chỉ chừng chục năm nữa thì DAC (thiết bị chuyển đổi tín hiệu digital qua analog) và các máy tính cũng sẽ thay thế các đầu đọc CD đắt tiền.

Máy ảnh số đã đẩy lùi máy ảnh cơ vào các bảo tàng và bộ sưu tập cá nhân. Email đã giết chết thư tay. Điện thoại di động đã ép điện thoại để bàn vào thế sống dở chết dở. Và sách giấy cũng khó tránh số phận tương tự của các công nghệ đã lạc vào quá khứ, có lẽ đó cũng là một tất yếu lịch sử.

Phải chăng sự ra đời của công nghệ màn hình có thể uốn cong sẽ làm suy yếu đáng kể các luận điểm yếu ớt cuối cùng của những người bảo vệ sách giấy?

Vả lại, công nghệ cũ đôi khi được người dùng sử dụng như một hoài niệm liên quan đến những gì đẹp đẽ trong quá khứ của họ. Nhưng thế hệ trẻ, lớn lên trong một môi trường khác sẽ không chia sẻ được cảm xúc của người lớn. Họ đã không hiểu được cái thú “hành xác” của một người chụp ảnh đen trắng bằng máy ảnh cơ, sau đó lọ mọ cả đêm trong phòng tối để rửa ảnh.

Và dĩ nhiên họ cũng sẽ không hiểu được cái thú chất hàng ngàn cuốn sách cũ mèm bụi bặm trong nhà của cha ông. Họ sẽ tự nhủ tại sao phải làm thế khi Google đã để sẵn cho họ một thư viện ảo chứa được hàng trăm ngàn cuốn sách, bất kỳ lúc nào cũng có thể lấy xuống đọc bằng một cú búng tay? Rốt cuộc thì sách là để đọc hay chỉ để trang trí mà thôi?

Văn Học: Mạng và Đời

Cùng sự phát triển của ebook và mạng Internet, ngày càng có nhiều nhà văn đưa sản phẩm của mình lên mạng và thành danh qua sự công nhận của cộng đồng mạng. Beth Reeks - nhà văn nữ người New Zealand, người tự đăng tiểu thuyết đầu tay The Kissing Booth của mình lên trang mạng Wattpad, thu hút được 19 triệu lượt xem trên mạng - vừa được Nhà xuất bản Random House liên hệ in sách.

Cô cũng được tạp chí Time đưa vào danh sách 15 người tuổi teen quyền lực nhất thế giới. Ở Việt Nam cũng đã có một số người viết thành công nhờ đưa tác phẩm của mình lên mạng như Nguyễn Thế Hoàng Linh, Nguyễn Phong Việt; một số bản dịch cũng được đưa lên trang web cá nhân của các dịch giả.

Vào những năm chưa xa, khi nhà văn và dịch giả chỉ có kênh duy nhất để đưa tác phẩm của mình đến với độc giả thông qua các nhà xuất bản, thậm chí dịch giả cũng như một người làm công ăn lương cho nhà xuất bản, người ta rất khó đánh giá chất lượng các bản dịch do không có khả năng tiếp cận bản gốc và các tư liệu phân tích tác phẩm từ các nhà phê bình nước ngoài, và các từ điển cũng là những tài liệu quý hiếm.

Ngày nay, mạng xã hội cho phép tất cả mọi người bình đẳng một cách tương đối về khả năng đưa thông tin của mình đến cộng đồng. Một ngày lướt trên mạng có thể mang cho chúng ta những bài viết xuất sắc hơn rất nhiều so với di sản của một người viết không tồi ngày xưa.

Tuy nhiên, sự phát triển của ebook và văn học mạng cũng đặt ra không ít câu hỏi cho người yêu sách nói chung, các tác giả và nhà xuất bản nói riêng. Do không qua các quy trình biên tập chuyên nghiệp nên không ít tác phẩm văn học mạng vẫn còn khá nhiều lỗi chính tả và đôi khi sử dụng một thứ ngôn ngữ không chuẩn mực.

Không ít ebook có nội dung không phù hợp với văn hóa địa phương. Một số người chơi sách cũng không thấy vui vẻ khi những ấn bản quý hiếm được số hóa và phổ biến rộng rãi trên mạng. Nhưng biết đâu chính sự vô tư, bất vụ lợi của dòng văn học mạng được lan truyền miễn phí nhờ ebook lại đem văn học trở về thời kỳ lãng mạn của nó, khi viết lách là một nhu cầu tự thân, và thành công của một nhà văn sẽ được ghi nhận nhờ chính tác phẩm của họ chứ không phải vì kỹ nghệ PR như hiện nay.

Tiến hóa hay là chết?

Có lẽ đến giờ này các nhà xuất bản Việt Nam khó hình dung một tương lai không còn sách giấy tại Việt Nam. Nếu tất cả những gì độc giả cần để đọc sách chỉ là một thiết bị giá rẻ như bữa ăn trưa, có thể cuốn lại nhét vào túi quần túi áo, và toàn bộ thư viện của con người sẽ nằm trên các máy chủ đặt đâu đó không ai rõ thì nhà xuất bản sẽ kiếm tiền bằng cách nào?

Hệ thống kinh doanh sách giấy, với tất cả sự cồng kềnh về nhân sự, tốn kém vì hoa hồng đa cấp và chi phí in ấn rất cao, làm sao có thể cạnh tranh với các công ty cung cấp ấn bản điện tử? Rất nhiều nhà sách còn tồn tại được nhờ các hàng rào bảo hộ sẽ xoay xở thế nào trong một thị trường bình đẳng hơn?

Và nếu thật sự sách in sẽ chỉ là cổ vật trong tương lai, như Bill Gates vẽ ra cho chúng ta, thì vai trò quan trọng nhất của các nhà xuất bản sẽ là công tác biên tập, trình bày, giới thiệu sách, nói chung là các quy trình đảm bảo chất lượng ấn phẩm phải tạo được sự khác biệt so với những gì một cá nhân có thể làm được.

Nếu nhà xuất bản không có được đội ngũ biên tập giỏi, có kiến thức sâu rộng, có tâm và có tầm thì chẳng có lý do gì để tác giả hay dịch giả đưa tác phẩm của mình cho nhà xuất bản.

Thay vì thế, tác giả sẽ đưa thẳng sách lên bán trên mạng thông qua các công ty toàn cầu như Amazon, Smashwords... Nhưng để có được một đội ngũ biên tập viên có trình độ cao là việc thật sự không đơn giản, bởi ngay lúc sách giấy vẫn còn sống tốt như bây giờ mà nhiều nhà xuất bản vẫn liên tục đưa ra thị trường các tác phẩm chất lượng kém, các “thảm họa” dịch thuật với vô số lỗi không thể chấp nhận được cả với người đọc bình thường.

Có lẽ không nên tin rằng do đặc thù ngôn ngữ mà các công ty toàn cầu sẽ không thể thâm nhập thị trường sách Việt Nam. Internet đang xóa nhòa tất cả các biên giới văn hóa, và nếu không tự tiến hóa rất có thể một ngày nào đó, các nhà xuất bản Việt Nam sẽ phải ngậm ngùi nhìn cảnh Amazon hay một công ty toàn cầu nào đó chiếm thị phần tuyệt đối trong thị trường sách Việt Nam.

TỪ PHONG
______________________

Tôi tự xuất bản sách

Thấy thiên hạ tại các nước đua nhau xuất bản sách dạng ebook trên Amazon, tôi tự nhủ sao mình không thử xem sao. Quá trình tự xuất bản sách này có nhiều điều đáng chia sẻ.

Muốn xuất bản dĩ nhiên đầu tiên bạn phải có bản thảo sách. Tôi từng xuất bản ba cuốn sách về tiếng Anh theo dạng in trên giấy truyền thống, gồm Chuyện chữ & nghĩa, NXB Trẻ năm 1997; Tiếng Anh lý thú, NXB TP.HCM năm 2000 và Tiếng Anh theo dòng thời sự, NXB Trẻ năm 2008. Nay thử tái bản chúng theo dạng ebook xem sao. Cũng may, cuốn thứ ba vẫn còn lưu file nên khỏi đánh máy lại. Hai cuốn đầu in đã lâu nên không còn file, phải nhờ dịch vụ vi tính gõ lại từ đầu.

Sau đó là chọn nơi xuất bản. Có lẽ ai cũng biết Amazon (kdp.amazon.com) vừa là nơi bán sách, vừa là nơi giúp tác giả tự xuất bản sách điện tử để đọc trên thiết bị Kindle của họ. Một địa chỉ khác cũng khá phổ biến là Smashwords (www.smashwords.com).

Ở Việt Nam hiện đã có nhiều nơi bán sách điện tử như Alezaa (alezaa.com) hay Ybook (ybook.vn) nhưng tất cả đều chưa có hệ thống giúp tác giả xuất bản tự động. Với Amazon hay Smashwords, quá trình xuất bản là hoàn toàn tự động, các bạn không cần phải gửi email liên lạc với ai, không cần nói chuyện bằng tiếng Anh với ai cả. Dĩ nhiên sách của bạn phải đáp ứng một số điều kiện do các nơi này đặt ra.

Điều kiện đầu tiên là định dạng (format) cuốn sách bạn sắp xuất bản. Lưu ý nguyên tắc đầu tiên là đơn giản, đơn giản và đơn giản. Càng đơn giản chừng nào càng dễ được chấp nhận chừng đó.

Lấy ví dụ, sách điện tử được đọc trên đủ loại thiết bị, to có nhỏ có nên chắc chắn không có chuyện đánh số trang (thiết bị sẽ tự động gán số trang tùy theo kích cỡ màn hình), không có chuyện trình bày tên sách hay tên tác giả dưới chân mỗi trang hay trên đầu các trang. Font chữ càng ít càng tốt, co chữ lớn nhất (dù là tựa sách) cũng chỉ được đến 18.

Smashwords cho phép các tác giả tải về cuốn hướng dẫn định dạng sách ebook mà bất kỳ ai muốn tự xuất bản đều phải đọc qua. Sách hướng dẫn khá dày nhưng nhìn chung cũng đơn giản với những quy tắc như không được dùng tab để thụt vào đầu dòng mỗi đoạn, không được nhấn enter (nhằm để xuống dòng) quá bốn lần (vì như thế sẽ tạo ra một trang trắng)...

Sách không nên dùng các định dạng đặc biệt như đầu mỗi chương dùng chữ lớn (drop cap), gióng thẳng hàng các dòng chữ bằng bảng (table)... Việc tách bạch giữa các đoạn phải dùng chức năng tùy chỉnh của Word chứ không được làm thủ công.

Có lẽ các bạn đều đã biết sách điện tử có nhiều định dạng. Phổ biến nhất là epub (để đọc trên phần mềm iBooks mà iPad thường sử dụng) hay mobi, prc (để đọc trên máy Kindle hay phần mềm Kindle chạy trên nền Android, iOS...). Một ít người thích đọc ở dạng pdf hay dạng html. Sách Kindle mua trên Amazon thường có đuôi là azw. Vậy làm sao bạn có thể chuyển bản thảo sang đủ loại định dạng này?

Điều may mắn là bạn không cần làm gì hết. Với Smashwords, bạn chỉ cần chuẩn bị một file Word và một file ảnh bìa (jpg). Với Amazon, bạn nên chuẩn bị file html (có sẵn trên Word, khi chọn save as). Hai nơi này sau đó sẽ tự động chuyển đổi sang mọi định dạng cho bạn. Ảnh bìa nên nhờ người có tay nghề trình bày cho đẹp, kích cỡ 1600x2400 pixels.

Với Smashwords thì các file tải về không có khóa (có nghĩa dễ bị tung lên mạng cho sao chép chùa). Với Amazon, bạn chọn có khóa hay không khóa tùy ý. Smashwords có lời khuyên rất thực tế là hãy lo tác phẩm của bạn bị rơi vào quên lãng hơn là lo chuyện bị ăn cắp, bị sao chép lậu!

Kinh nghiệm của tôi trong chuyện sao chép là Smashwords nói đúng. Trừ phi tác phẩm của bạn là một kiệt tác, ít ai nghĩ đến chuyện phát tán nó lên mạng. Hay nói cách khác, việc tác phẩm của bạn bị sao chép trên các diễn đàn là một lời khen tặng sách mà không nhà phê bình nào có thể so sánh được.

Gặp trường hợp đó, bạn nên gửi thư đến diễn đàn đang cho tải miễn phí sách, tất cả - theo kinh nghiệm của tôi - đều gỡ ngay sách bị sao chép lậu. Ngược lại, cả hai nơi Amazon và Smashwords đều bắt bạn phải cam kết bạn là người chủ sở hữu bản quyền tác phẩm muốn xuất bản trước khi chấp nhận (việc cam kết này đơn giản là lời tuyên bố copyright ở trang sách đầu tiên mà thôi).

Sau khi đã chuẩn bị xong bản thảo, đăng ký tài khoản ở Smashwords hay Amazon, bạn vào và thao tác theo hướng dẫn trên màn hình. Lần lượt từ gõ tên sách (cứ gõ tiếng Việt có dấu), miêu tả tóm tắt sách (nên chuẩn bị trước, một bản ngắn một bản dài), định giá bán (tùy ý nhưng nên chọn giá thấp dễ bán nhiều sách hơn là chọn giá cao), tỉ lệ cho phép tải về để đọc miễn phí trước, các định dạng muốn chuyển đổi (nên bỏ bớt các định dạng rtf hay txt vì vấn đề bản quyền).

Sau khi tải lên hình bìa và file bản thảo (ở dạng Word - Smashwords; dạng html - Amazon), bạn chỉ cần chờ ít phút cho phần mềm của họ chuyển đổi và ô là lá, sách của bạn đã được xuất bản (với Amazon thì phải chờ từ vài tiếng đến vài ngày).

Thật ra phần lớn các bạn xuất bản lần đầu tiên sẽ không được suôn sẻ như thế. Bị dính một lỗi định dạng nào đó thì phần mềm của các nơi này sẽ từ chối và thông báo cho bạn chỉnh sửa. Nếu kiên nhẫn, trước sau gì cũng thành công. Một khi đã xuất bản thành công trên Smashwords, sách của bạn cũng được tự động phân phối trên các kênh của Apple iBookstore, Barnes & Noble, Sony, Kobo, thậm chí của Amazon nữa...

Cảm giác xuất bản một cuốn ebook trên mạng, rồi ngồi chờ người vào mua là một cảm giác... khó quên. Smashwords có chức năng thông báo tự động bằng email bất kỳ lúc nào có người vào mua sách.

Thật không có gì vui bằng nhận thư báo có người vừa chịu khó đăng ký account ở Smashwords, rồi chịu khó tìm cho ra sách của mình, và can đảm gõ số thẻ tín dụng vào (thật ra hoàn toàn yên tâm vì Smashwords giao cho Paypal lo chuyện thanh toán) để tải sách của bạn về đọc (để yên tâm hơn nữa, bạn cứ mua bằng Paypal, tức không phải khai số thẻ tín dụng).

Vấn đề hình như không phải là chuyện tiền bạc mà là cảm giác tác phẩm của mình được một ai đó chịu bỏ tiền ra mua để đọc! Thấy con số sách bán được nhảy lên từng giờ là một trải nghiệm đáng nhớ.

Tuy nhiên Smashwords cho biết đa số tác giả sẽ không có được cảm giác này. Bởi đâu dễ gì người ta biết bạn vừa xuất bản sách trên mạng. Thế là phải tìm phương thức “tiếp thị” cho sách của bạn. Đến đây mới thấy sự lợi hại của các mạng xã hội như Facebook giúp lan tỏa tin sách vừa in. Tác giả nào không có Facebook, không có blog, không có Google Plus xem như thua.

Một cách quảng bá sách mới in là tặng sách cho bạn bè để nhờ đó truyền miệng rộng ra. Smashwords cho phép bạn tạo ra những coupon (phiếu) tặng sách, bạn có thể chọn giảm giá đến 100% (tức miễn phí hoàn toàn), chọn thời gian giảm từ vài ngày đến cả tháng, rồi thông báo cho bạn bè biết mã số để họ vào và tải sách về, cũng từ Smashwords.

Cuối cùng, dù chuyện tiền bạc không quan trọng vì chắc chắn bạn sẽ không thu được bao nhiêu nhưng có lẽ ai cũng tò mò muốn biết. Smashwords chia cho tác giả đến 75% doanh thu, họ chỉ lấy 25% tiền hoa hồng. Amazon thì lấy mạnh tay hơn, chỉ chia cho các tác giả ở ngoài nước Mỹ 35%, họ lấy đến 65%. Smashwords trả theo quý, tức đến hết quý họ mới trả cho tác giả một lần và trả bằng Paypal.

Bạn phải có account ở Paypal để nhận tiền và tiền này dù có thể chuyển về tài khoản ngân hàng hay tài khoản thẻ tín dụng, chắc ít ai chuyển mà dùng để mua đồ trên mạng. Rất nhiều nơi bây giờ nhận thanh toán bằng Paypal. Amazon thì đợi đủ 100 USD họ sẽ chuyển séc cho bạn nếu bạn ở bên ngoài nước Mỹ. Chưa hết, trước khi chi trả cả hai đều khấu trừ thuế thu nhập cá nhân giùm cho Chính phủ Mỹ, lên đến 30% thu nhập!

Chuyện hi vọng làm giàu nhờ xuất bản sách điện tử coi như quên đi thôi. Có thể tiền thu về chưa đủ trang trải chi phí nhờ gõ bản thảo, trình bày bìa sách! Nhưng niềm vui chia sẻ sách với bạn bè rất đáng công sức bỏ ra.

NGUYỄN VẠN PHÚ