Tâm sự của nàng Thúy Vân
Nghĩ thương lời chị dặn dò
Mười lăm năm đắm con đò xuân xanh
Chị yêu lệ chảy đã đành
Chớ em nước mắt đâu dành chàng Kim
Ơ kìa sao chị ngồi im
Máu còn biết chảy về tim để hồng
Lấy người yêu chị làm chồng
Sụt sùi ướt cỏ Ðạm Tiên
Chị thương kẻ khuất, đừng quên người còn
Mấp mô số phận vuông tròn
Ðất không thể nhốt linh hồn đời yêu!
Là em nghĩ vậy thôi Kiều
Sánh đâu đời chị ba chiều bão giông
Con đò đời chị về không
Chở theo tiếng khóc đáy sông Tiền Ðường
Chị nhiều hờn giận yêu thương
Vầng trăng còn lấm mùi hương hẹn hò
Em chưa được thế bao giờ
Tiết trinh thương chị đánh lừa con tim
Em thành vợ của chàng Kim
Ngồi ru giọt máu tượng hình chị trao
Giấu đầy đến nỗi khát khao
Kiều ơi, em đợi kiếp nào để yêu?
(Trương Nam Hương)
Nghe nhạc ở đây: http://nhacso.net/nghe-album/tam-su-nang-thuy-van.XVpZWkRc.html
Tôi chú ý đến cái tên Trương Nam Hương từ khi đọc "Tâm sự nàng Thuý Vân" cách đây vài năm. Hai mươi tư câu lục bát cuốn hút tôi từ đầu đến cuối. Không một chữ thừa. Toàn bài là một sự dồn nén, dồn nén đến tức tưởi, để rồi vỡ dần, vỡ dần, hiện ra một bi kịch trọn vẹn. Truyện Kiều là một chuỗi những bi kịch nối tiếp nhau, những "cung gió thảm mưa sầu" xoay quanh cuộc đời nàng Kiều. Nhưng bên cạnh đó còn ẩn sâu một bi kịch mà chỉ đến Trương Nam Hương mới được phát hiện, khai thác:
Nghĩ thương lời chị dặn dò
Mười lăm năm đắm con đò xuân xanh
Chị yêu lệ chảy đã đành
Chớ em nước mắt đâu dành chàng Kim!
Ðọc Truyện Kiều, người ta thường ít chú ý đến Thuý Vân. Bởi so với cô chị tài sắc mà bạc mệnh, số phận của cô em xem ra may mắn, suôn sẻ mọi bề. Có nhà phê bình thời xưa nặng lời khi đánh giá nàng "Thuý Vân như một khối đá trơ... chỉ để làm bà quan là hợp..." Người ta quên rằng nàng cũng là một người con gái có tâm hồn, có tình cảm. Trong cuộc đời không chông gai như chị song nàng cũng mang niềm đau khổ khó ai thấu hiểu. Trương Nam Hương đã nói hộ tâm sự của nàng:
Lấy người yêu chị làm chồng
Ðời em thể thắt một vòng oan khiên
Ta còn nhớ, Thuý Vân nhận lấy Kim Trọng bởi lời nhờ cậy "trao duyên" của Kiều. Nàng lấy chồng như một nghĩa cử, cốt cho yên lòng người chị đau khổ. Người chồng ấy- chàng Kim- dù sống với nàng nhưng vẫn canh cánh bên lòng mối tình sâu nặng với Kiều:
Khi ăn ở, lúc ra vào
Càng âu duyên mới, càng đào tình xưa
Tâm tình ấy, dù là người vô tâm nhất cũng nhận ra Thuý Vân làm sao không chạnh lòng, tủi phận! Có người nói: Cái gì cũng có thể chia sẻ, trừ tình yêu. Tình Kim- Kiều chẳng thể san sẻ cho nàng Vân. Còn Thuý Vân, nàng cũng chưa bao giờ yêu Kim Trọng. Cái buổi gặp gỡ trong tiết Thanh minh, tuy "hai Kiều e lệ nép vào dưới hoa" nhưng "tình trong như đã, mặt ngoài còn e" thì chỉ có Kiều với Kim. Cho nên:
Chị yêu lệ chảy đã đành
Chớ em nước mắt đâu dành chàng Kim!
Chấp nhận làm vợ Kim Trọng, thay chị trả nghĩa cho chàng, nhưng Thuý Vân không thể dập tắt niềm khao khát được sống được yêu như mọi người con gái bình thường. Bởi vì, đến "máu còn biết chảy về tim để hồng" kia mà! Hai câu thơ tiếp sau như một lời trách cứ:
Sụt sùi ướt cỏ Ðạm Tiên
Chị thương kẻ khuất đừng quên người còn
Chị đa cảm, thương người lắm, chị đừng quên đứa em, đã hy sinh cho chị, sống một cuộc hôn nhân không tình yêu! Trách cứ dồn nén lại để vỡ oà hai câu thơ rất tài tình:
Mấp mô số phận vuông tròn
Ðất không thể nhốt linh hồn đời yêu!
Tôi yêu nhất hai câu thơ này. Bao nhiêu tài hoa, tình cảm dồn đúc nên mười bốn chữ ấy. Có lẽ Trương Nam Hương là người đầu tiên tạc nên hình ảnh "mấp mô số phận". Phải chăng tác giả muốn gợi đến những nấm mồ, mỗi nấm mồ là một số phận không ai giống ai, long đong, khúc khuỷu, nhọc nhằn. Ðất đen đã chôn kín kiếp người nhưng không thể chôn vùi những linh hồn cháy bỏng khát khao yêu đương. Thế thì em, làm sao có thể chôn vùi niềm khao khát ấy bên chuyện tình của chị, chị ơi! Từng chữ trong câu thơ như linh hồn muốn phá tung song sắt của định mệnh để sống và yêu hết mình. Ðây là một sáng tạo nghệ thuật độc đáo, đầy biểu cảm của Trương Nam Hương.
Thuý Vân hiểu rõ cuộc đời oan khổ của chị. Nàng thương chị vô ngần:
Là em nghĩ vậy thôi Kiều
Sánh sao đời chị ba chiều bão giông
Con đò đời chị về không
Chở theo tiếng khóc đáy sông Tiền Ðường
Nhưng chị còn hạnh phúc hơn em:
Chị nhiều hờn giận yêu thương
Vầng trăng còn lấm mùi hương hẹn hò
Em chưa được thế bao giờ
Tiết trinh thương chị đánh lừa trái tim
Câu thơ như một tiếng nấc xót xa tức nghẹn "Tiết trinh- thương chị- đánh lừa trái tim". Chị đã yêu và được yêu. Còn đó vầng trăng vằng vặc chứng giám tình yêu của chị. Còn em, em chưa bao giờ và sẽ chẳng bao giờ được thế. Vì thương chị mà em phải đánh lừa trái tim biết yêu và khao khát tình yêu đích thực của mình để thành vợ người yêu chị. Nỗi đau của em, chị có thấu chăng?
Bi kịch của Thuý Vân đã lên đến đỉnh điểm. Nỗi đau dồn vào từng chữ nặng như chị, nhức nhối, xoáy sâu vào tim óc. "Tiết trinh thương chị- đánh lừa trái tim". Oan khốc đổ xuống đầu gia đình Kiều không chỉ làm cho một người con gái phải lìa bỏ người thân yêu, dấn mình vào kiếp giang hồ nhục nhã, xé nát trái tim "trong giá trắng ngần" mà còn khiến một người con gái khác phải "đánh lừa trái tim" mình, dìm sâu nỗi khao khát sống và yêu để trọn tình với chị. Có cái gì như một lời phản kháng, gào thét trong lặng lẽ, căm uất, nghẹn ngào bật lên trong câu thơ.
Bài thơ kết lại bằng một câu hỏi day dứt, quặn lòng:
Kiều ơi, em đợi kiếp nào để yêu?
Câu hỏi vọng vào không gian và thời gian. Biết đến kiếp nào em mới được yêu, chị Kiều ơi! Kiếp này em đã là vợ chàng Kim, làm tròn việc thừa gia, trả nghĩa. Nhưng đến bao giờ, bao giờ em mới được một lần dưới "vầng trăng lấm mùi hương hẹn hò" như chị đã từng được thế?
Bài thơ khép lại, mà dư âm về nỗi đau, nỗi khát khao của nàng Vân vẫn đọng mãi trong lòng người đọc. Ðọc "Tâm sự nàng Thuý Vân" ta hiểu thêm một bi kịch mà xã hội Truyện Kiều đã gây ra. Không rõ rệt trào sôi như những thảm cảnh trong đời nàng Kiều, nhưng sâu sắc lắng đọng, day dứt và ám ảnh, Trương Nam Hương đã mở ra tấn bi kịch ấy một cách tài hoa. Cái tài ấy xét cho cùng, chính là cái tình của anh với Truyện Kiều, với nàng Vân tưởng như chìm khuất bên Kiều, nhưng tâm anh đã soi một ánh sáng mới vào hình ảnh ấy.
Như Nguyễn Du đã viết:
"Chữ tâm kia mới bằng ba chữ tài"
Trần thị Bích
Kiệt tác Truyện Kiều của đại thi hào Nguyễn Du đã ngự trị suốt mấy trăm năm trên đỉnh cao thi đàn Việt Nam
Lời phân trần, pha chút trách móc ai oán của Thuý Vân không kìm nén được, đã bộc lộ ngay ngày sum họp, sau mười lăm năm tan hợp của gia đình họ Vương cũng là điều dễ hiểu:
Nghĩ thương lời chị dặn dò
Mười lăm năm đắm con đò xuân xanh
Chị yêu lệ chảy đã đành
Chớ em nước mắt đâu dành chàng Kim
Thương chị, vâng lời chị, nhưng trái tim có lý lẽ riêng không ngoan ngoãn tuân theo việc chắp "mối tơ thừa"với chàng Kim, nên chuyện đôi lứa đối với em chỉ là - mười lăm năm đắm con đò xuân xanh. Sống trong cảnh “đồng sàng dị mộng”, nằm bên em đấy mà hồn chàng dõi theo nơi chị, dửng dưng trơ lỳ, chả mảy may rung động, nên cả tuổi xuân em chìm đắm phôi phai tàn lụi. Trong cảnh ngang trái vậy, làm sao em có thể động lòng xót thương, sao có nước mắt dành cho chàng được.
Nghe lời em mà chị lặng đi, lòng như tơ vò muối xát:
Ơ kìa! Sao chị ngồi im
Máu còn biết chảy về tim để hồng
Lầy người yêu chị làm chồng
Đời em thể thắt một vòng oan khiên
Tình yêu thiêng liêng vô giá, thượng đế chỉ ban tặng cho mỗi người có một, chị và em là tình máu mủ ruột rà, mà em lấy người yêu chị làm chồng, thì còn ra thể thống gì, em đã làm một việc trái đạo lý luân thường, nên đời em luôn mặc cảm phải gánh chịu nghiệp chướng oan khiên. Chị ngồi im là bởi thật thấm thía nỗi xót xa với em đấy chứ đâu phải vô tình. Vì chưa nhận ra điều này, hay vì nỗi đắng cay chất chứa mà Thúy Vân vẫn chưa thôi hờn trách chị:
Sụt sùi ướt cỏ Đạm Tiên
Chị thương kẻ khuất, đừng quên người còn
Mấp mô số phận vuông tròn
Đất không thể nhốt linh hồn đòi yêu
Chị sụt sùi bên mộ Đạm Tiên, nhân hậu bao dung, mong nước mắt sẻ chia được với kiếp hồng nhan bạc phận từ cõi bên kia. Còn em, máu chảy ruột mềm cùng chị thì sao? Đạm Tiên cũng như biết bao nhiêu số phận (mấp mô số phận) dẫu cao cả hay thấp hèn, đã được đầu thai trong kiếp người thì họ vẫn có quyền yêu, được yêu, nên dù đã khuất thì tình yêu của họ vẫn được siêu thoát chứ đâu chịu hẩm hiu như em: Đất không thể nhốt linh hồn đòi yêu. Và rồi, hình như nhận ra mình đã quá lời, và chị cũng là người chịu bao tủi nhục đắng cay phải bán mình chuộc cha, sống lênh đênh chiếc bách giữa dòng, thì Thúy Vân lại sắt se lòng, vội tìm lời an ủi chị:
Là em nói vậy thôi Kiều
Sánh sao đời chị ba chiều bão giông
Con đò đời chị về không
Chở theo tiếng khóc đáy sông Tiền Đường
Trương Nam Hương thật điệu nghệ trong bước chuyển tâm lý nhân vật: Là em nói vậy thôi Kiều/ Sánh sao đời chị ba chiều bão giông. Con đò đời chị chẳng những về không mà còn chở theo nỗi bi thương, coi sự quyên sinh nơi Tiền Đường như một sự giải thoát. Lời lẽ Thúy Vân thật gần gũi chân tình, lấy cái mất mát hy sinh lớn lao quãng đời đen bạc của chị mà so sánh, mà tự vấn mình và có lẽ đấy cũng là cách tự an ủi cho vợi bớt đắng cay? Nói thì nói thế, nhưng nỗi oan ức bị “mất quyền được yêu” cứ trào dâng, khắc khoải:
Chị nhiều hờn- giận- yêu- thương
Vầng trăng còn lấm mùi hương hẹn hò
Em chưa được thế bao giờ
Tiết trinh thương chị đánh lừa trái tim
Đời chị tan nát, nhiều tủi nhục, nhưng chị còn có được những cuộc tình, những giây phút hạnh phúc đến không ngờ, sống được yêu, mà yêu như mơ, yêu đến mức phiền luỵ cả trời đất, đến vầng trăng huyền diệu chứng tích của sự hẹn hò cũng phải hờn ghen: vầng trăng còn lấm mùi hương hẹn hò. Câu thơ biến ảo, độc đáo, vị trí lại đắc địa, khẳng định được cái thiêng liêng vô giá bất khả so sánh khi người ta yêu và được yêu. Ngược lại nó cũng đẩy đến tận cùng tâm trạng của kẻ bị tước đoạt quyền yêu, mặc cảm với trái tim phải tự đánh lừa, bị giam hãm, không lối thoát.
Em thành vợ của chàng Kim
Ngồi ru giọt máu tượng hình chị trao
Giấu đầy đêm nỗi khát khao
Kiều ơi, em đợi kiếp nào để yêu!
Thật chua chát, thật trớ trêu cho số phận: em thành vợ của chàng Kim để mà cam chịu nỗi tẻ nhạt hững hờ, mà huyễn hoặc tưởng tượng yêu thương. Trương Nam Hương lại cho Thuý Vân bộc bạch không che đậy: Giấu đầy đêm nỗi khát khao/ Kiều ơi, em đợi kiếp nào để yêu!. Đó là lời phản kháng, tưởng yếu ớt vô vọng, nhưng không, nó thật quyết liệt, là cáo trạng lên án, là thông điệp gửi tới muôn đời: hãy nói không với hôn nhân không tình yêu. Đó là cái kết mở, giàu tư tưởng nhân văn, vượt ra ngoài giới hạn của một bài thơ, gây ấn tượng mạnh mẽ, ám ảnh người đọc.
Từ Tâm sự nàng Thuý Vân của nhà thơ Trương Nam Hương, thêm một phát hiện độc đáo để khẳng định: dù đã mấy trăm năm, qua Đông Tây kim cổ, đã có không biết bao nhiêu công trình nghiên cứu, mà vẫn chưa hết ngạc nhiên về những giá trị tư tưởng, thẩm mỹ của tác phẩm. Thế mới biết tầm vóc và sức sống trường tồn của kiệt tác Truyện Kiều, và vì thế không phải ba trăm năm mà mãi mãi nhân loại vẫn sẽ khóc Tố Như./.
Ninh Bình, ngày 23 – 12 - 2009.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét